ਜੋ ਕੋਈ ਰਮਜ਼ਾਨ ਦਾ ਰੋਜ਼ਾ ਇਮਾਨ ਅਤੇ ਇਲਤਿਜਾ ਨਾਲ ਰੱਖੇਗਾ, ਉਸ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਰੇ ਗੁਨਾਹ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਜਿਹੜਾ ਰੋਜ਼ਾ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਭੁੱਲ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਖਾ ਜਾਂ ਪੀ ਲਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣਾ ਰੋਜ਼ਾ ਪੂਰਾ ਕਰੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਖੁਰਾਕ ਤੇ ਪਾਣੀ ਰੱਬ ਨੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਨਬੀ ﷺ ਰਮਜ਼ਾਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਦਸ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਤਿਕਾਫ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਜਦ ਤੱਕ ਅੱਲਾਹ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਤਿਕਾਫ਼ ਕੀਤਾ। ਰਸੂਲ ਅੱਲਾਹ ﷺ ਆਖਰੀ ਦੱਸ ਰਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇਤਨੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿੰਨੀ ਹੋਰ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ਸੱਲਲਾਹੁ ਅਲੈਹਿ ਵਾ ਸੱਲਮ ਜਦੋਂ ਦਸ ਰਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ, ਤਾਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਜਾਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ, ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਜਗਾਉਂਦੇ, ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕਮਰ ਦੀ ਪੱਟੀ ਨੂੰ ਕਸ ਕੇ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈਂਦੇ। ਜਿਸ ਨੇ ਅੱਲਾਹ ਦੀ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਿਨ ਰੋਜ਼ਾ ਰੱਖਿਆ, ਅੱਲਾਹ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਦੋਜ਼ਖ਼ ਤੋਂ ਸੱਤਰ ਖ਼ਰੀਫ਼ (ਸਾਲਾਂ) ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਖ਼ਾਲੀਲ (ਦੋਸਤ) ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਤਿੰਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ: 1. ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਰੋਜ਼ਾ ਰੱਖਣਾ, 2. ਦੁਪਿਹਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ (ਦੁਹਾ) ਵਿੱਚ ਦੋ ਰਕਾਤ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਨੀ, 3. ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿੱਤਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਅਦਾ ਕਰਨੀ। ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ ਮੈਂ ਹਜ਼ਰਤ ਉਮਰ ਬਿਨ ਖ਼ੱਤਾਬ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ ਦੇ ਨਾਲ ਈਦ ਮਨਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: ਇਹ ਦੋ ਦਿਨ ਐਸੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ੇ ਰਖਣ ਤੋਂ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਮਨਾਹੀ ਫਰਮਾਈ —ਇੱਕ ਤੁਹਾਡੇ ਰੋਜ਼ੇ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ (ਈਦ-ਉਲ-ਫ਼ਿਤਰ) ਦਾ ਦਿਨ,ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਦਿਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਿਚੋਂ ਖਾਂਦੇ ਹੋ (ਈਦ-ਉਲ-ਅਜ਼ਹਾ)। ਜੋ ਕੋਈ ਲੈਲਤੁਲ ਕਦਰ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇਮਾਨ ਅਤੇ ਇਲਤਿਜਾ ਨਾਲ (ਅੱਲਾਹ ਦੀ ਇਬਾਦਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ) ਜਗਦਾ ਰਹੇਗਾ. ਉਸ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਰੇ ਗੁਨਾਹ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਅੱਲਾਹ ਲਈ ਹਜ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ (ਹਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ) ਨਾਹ ਤਾਂ ਕੋਈ ਅਸ਼ਲੀਲ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਹ ਹੀ ਕੋਈ ਗੁਨਾਹ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ (ਹਜ ਤੋਂ) ਐਸਾ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਜੇ ਜੰਮਿਆ ਹੋਵੇ। ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਦੀ ਤਲਬੀਆ ਇਹ ਸੀ ਕੋਈ ਭੀ ਦਿਨ ਅਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨੇਕ ਅਮਲ ਅੱਲ੍ਹਾ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਸੰਦ ਹੋਣ» — ਯਾਨੀ ਜ਼ਿਲ-ਹੱਜ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਸ ਦਿਨ। ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਧਨ-ਦੌਲਤ, ਆਪਣੀ ਜਾਨਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਨਾਲ ਮੁਸ਼ਰੀਕਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜਿੱਦ ਕਰੋ। ਉਹ ਚੀਜ਼ ਛੱਡ ਦੇ ਜੋ ਤੈਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ ਪਾਏ, ਅਤੇ ਉਸ ਵਲ ਮੁੜ ਜੋ ਤੈਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪਾਏ। ਕਿਉਂਕਿ ਸੱਚਾਈ ਚੈਨ ਅਤੇ ਇਤਮੀਨਾਨ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਝੂਠ ਸ਼ੱਕ ਅਤੇ ਬੇਚੈਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੱਲਾਹ ਨੇ ਮੇਰੀ ਉੱਮਤ ਲਈ ਉਹ ਗੱਲਾਂ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਚਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਅਮਲ ਨਾ ਕਰ ਲੈਣ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲ ਨਾ ਲੈਣ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਅੱਲਾਹ ਨਾਂ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਸ਼ਕਲਾਂ ਵੱਲ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਂ ਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਮਾਲ ਵੱਲ, ਪਰ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਲਾਂ ਅਤੇ ਅਮਲਾਂ ਵੱਲ ਵੇਖਦਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਅੱਲ੍ਹਾਹ ਗ਼ੈਰਤ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੁ'ਮਿਨ ਵੀ ਗ਼ੈਰਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅੱਲ੍ਹਾਹ ਦੀ ਗ਼ੈਰਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੁ'ਮਿਨ ਉਹ ਕੰਮ ਕਰੇ ਜੋ ਉਸ 'ਤੇ ਹਰਾਮ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਸੱਤ ਵੱਡੀਆਂ ਹਲਾਕ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਚੋ ! ਨਬੀ ਕਰੀਮ (ਸੱਲੱਲਾਹੁ ਅਲੈਹਿ ਵਸੱਲਮ) ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਫਰਮਾਇਆ ਵੱਡੇ ਗੁਨਾਹ ਇਹ ਹਨ:ਅੱਲਾਹ ਨਾਲ ਸ਼ਿਰਕ ਕਰਨਾ,ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਨਾਫ਼ਰਮਾਨੀ ਕਰਨਾ,ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਨਾਹਕ ਕਤਲ ਕਰਨਾ,ਅਤੇ ਝੂਠੀ ਕਸਮ ਖਾਣਾ ਜੋ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਹੋਵੇ। ਪਹਿਲੀ ਚੀਜ਼ ਜੋ ਕਿਆਮਤ ਦੇ ਦਿਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਸੁਲਹ-ਸਫਾਈ ਲਈ ਫੈਸਲਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਹ ਖੂਨ-ਖਰਾਬਾ ਦੀ ਮਾਮਲਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਿਸਨੇ ਕਿਸੇ ਮੁਆਹਦਾ (ਅਮਾਨ ਵਾਲੇ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ) ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਉਹ ਜਨਤ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸੁੰਘ ਸਕੇਗਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਕੋਈ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਤੋੜਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਜੰਨਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਦਾਖਲ ਹੋਵੇਗਾ।" (ਸਹੀਹ ਬੁਖਾਰੀ ਅਤੇ ਸਹੀਹ ਮੁਸਲਿਮ ਦੀ ਹਦੀਸ) ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਰਿਜ਼ਕ ਵਧੇ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਤੂਰੀ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। **"ਸਿਲਾ ਰਹਮੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਉਹ ਨਹੀਂ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਤਾ ਜੋੜੇ, ਪਰ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਤੋੜਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਜੋੜੇ।"** ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਗ਼ੀਬਤ ਕੀ ਹੈ?» ਉਨ੍ਹਾਂ (ਸਹਾਬਾ) ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਅੱਲਾਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਰਸੂਲ ਬੇਸ਼ੱਕ ਅਧਿਕ ਜਾਣਕਾਰ ਹਨ।" ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹਰ ਨਸ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਸ਼ਰਾਬ ਹੈ, ਅਤੇ ਹਰ ਨਸ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਹਰਾਮ ਹੈ। ਜੋ ਦੁਨਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਲਤ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ ਤੇ ਤੋਬਾ ਨ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਖਰਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਨਹੀਂ ਪੀਏਗਾ (ਜਨਤ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਤੋਂ ਵਾਂਜਿਆ ਰਹੇਗਾ)। **ਰਸੂਲ ਅੱਕਰਮ ﷺ ਨੇ ਫ਼ੈਸਲੇ (ਅਦਾਲਤ) ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਦੋਨੋ ਉੱਤੇ ਲਾਨਤ ਭੇਜੀ ਹੈ।** **ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ (ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ, ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ):** ਮਿਸਾਲ ਅਤੇ ਤਰਕ ਦੇ ਕੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਦਿਲ 'ਤੇ ਗਹਿਰਾ ਅਸਰ ਪਏ। ਤੁਸੀਂ ਧਾਰਣਾਂ ਤੋਂ ਬਚੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਧਾਰਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਝੂਠੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਚੁਗਲੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ (ਕੱਤਾਤ) ਜੰਨਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰੀ ਉੱਮਤ ਦੇ ਸਭ ਲੋਕ ਮਾਫ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਵਣਗੇ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਜੋ ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਏ ਲੋਕੋ! ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੱਲਾਹ ਨੇ ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਜਾਹਿਲੀਅਤ ਦੇ ਦੌਰ ਦੀ ਹਠ ਧਰਮਤਾ ਅਤੇ ਪੂਰਖਿਆਂ 'ਤੇ ਘਮੰਡ ਕਰਦੇ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅੱਲਾਹ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਨਾਪਸੰਦ ਆਦਮੀ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਝਗੜਣ ਵਾਲਾ, ਹਟਧਰਮੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਦੋ ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਪਣੀਆਂ ਤਲਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਮਾਰਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਮਾਰਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਦੋਹਾਂ ਹੀ ਆਗ ਵਿੱਚ ਹੋਣगे ਜੋ ਸਾਡੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ, ਉਹ ਸਾਡਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੁਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਗਾਲਾਂ ਨਾ ਦਿਓ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਅੰਜਾਮ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਭਾਈ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਰਾਤਾਂ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਤੋੜਨਾ ਜ਼ਾਇਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਦੋਹਾਂ ਇੱਕ-दੂਜੇ ਤੋਂ ਮੁਹ ਮੋੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਸਲਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਮੇਰੇ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜੀਭ (ਮੂੰਹ ਦੇ ਦੋ ਜਬੜਿਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਦੀ ਚੀਜ਼) ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਮਗਾਹ (ਟੰਗਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਦੀ ਚੀਜ਼) ਦੀ ਜ਼ਿਮ੍ਹੇਦਾਰੀ ਲੈ ਲਵੇ, ਮੈਂ ਉਸ ਲਈ ਜੰਨਤ ਦੀ ਜ਼ਿਮ੍ਹੇਦਾਰੀ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਔਰਤ ਦੋ ਦਿਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਇਕੱਲੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਬਿਨਾਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਮਹਰਮ ਨਾਲ, ਮੇਰੇ ਬਾਦ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਫਿਟਨਾ (ਆਜ਼ਮਾਇਸ਼) ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਈ ਜੋ ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਔਰਤਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੋਵੇ। ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਬੰਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਸ਼ਰਮਗਾਹ ਦੀ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਜਿਹੜਾ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਲਈ ਰੋਜ਼ਾ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਰੋਜ਼ਾ ਉਸ ਲਈ ਇੱਕ ਤਨਜ਼ੀਹ (ਸਹਾਰਾ) ਹੈ। ਦੁਨਿਆ ਮਿੱਠੀ ਤੇ ਹਰੀ-ਭਰੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੱਲਾਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਲੀਫ਼ਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਵੇਖੇ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਦੁਨਿਆ ਤੋਂ ਬਚੋ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਤੋਂ ਬਚੋ, ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ: “ਏ ਰਸੂਲ ਅੱਲਾਹ! ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਕੀ ਹੱਕ ਹੈ?” ਉਹ ਨੇ ਕਿਹਾ:"ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਖਾਂਦਾ ਹੈਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਖਿਲਾ, ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਲਿਬਾਸ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈਂ ਜਾਂ ਕਮਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਪੋਸ਼ਾਕ ਦੇ, ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਨਾ ਮਾਰ, ਨਾ ਉਸ ਦੀ ਬੁਰਾਈ ਕਰ, ਅਤੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਛੱਡ ਕੇ ਨਾ ਜਾਵੇ। **"ਏ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਜਮਾਤ! ਸਦਕਾ ਦੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਤੂੰ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਹੈ।"** ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ: "ਏ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਰਸੂਲ ﷺ! ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ?"ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: **"ਤੁਸੀਂ ਲਾਣਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋ ਅਤੇ ਪਤੀ ਦੀ ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋ।»*، ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਕਲ ਤੇ ਦੀਨ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਔਰਤਾਂ ਤੋਂ ਵਧਕੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀਆਂ, ਜੋ ਸਮਝਦਾਰ ਮਰਦ ਦੀ ਅਕਲ ਨੂੰ ਵੀ ਭੁਲਾ ਦੇਣ।"**ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ: "ਏ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਰਸੂਲ ﷺ! ਸਾਡੀ ਅਕਲ ਤੇ ਦੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਕੀ ਹੈ?" ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ:**"ਕੀ ਔਰਤ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਮਰਦ ਦੀ ਅੱਧ ਗਵਾਹੀ ਨਹੀਂ?"* ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ: "ਹਾਂ।"ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: **"ਇਹੀ ਉਸ ਦੀ ਅਕਲ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ।ਕੀ ਜਦੋਂ ਔਰਤ ਹਾਈਜ਼ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਨਮਾਜ਼ ਤੇ ਰੋਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀ?"**ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ: "ਹਾਂ।"ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: **"ਇਹੀ ਉਸ ਦੀ ਦੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ।"** **(ਸਹੀਹ ਬੁਖਾਰੀ)** ਤੁਸੀਂ ਔਰਤਾਂ ਕੋਲ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਚੋ।" ਇੱਕ ਅਨਸਾਰੀ ਸਹਾਬੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: "ਯਾ ਰਸੂਲੱਲਾਹ! ਨੌਕਰ-ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ (ਭਾਈ, ਭਤਿਜਾ ਆਦਿ) ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਹੈ?" ਆਪਣੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਨੌਕਰ-ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਤਾਂ ਮੌਤ ਵਾਂਗੂ ਹਨ! ਵਲੀ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਬਗੈਰ ਨਿਕਾਹ ਜਾਇਜ਼ ਨਹੀਂ) ਜਿਹੜੀ ਵੀ ਔਰਤ ਆਪਣੇ ਮਾਲਿਕਾਂ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਵੇ, ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਬਾਤਿਲ ਹੈ — ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ — ਪਰ ਜੇ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਮਿਹਰ ਉਸਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਤੋਂ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਜੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਲਤਨਤ ਵਾਲਾ ਉਸਦਾ ਵਕੀਲ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਕੋਈ ਵਕੀਲ ਨਹੀਂ। ਲਾਣਤ ਹੈ ਉਸ ਸ਼ਖ਼ਸ 'ਤੇ ਜੋ ਆਪਣੀ ਬੀਵੀ ਨਾਲ ਪਿੱਠ ਦੇ ਰਾਹ ਸਬੰਧ ਬਣਾਏ। ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇੱਜ਼ਤਦਾਰ ਰਹੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਫਰਜ (ਜਿਸਮਾਨੀ ਸੰਬੰਧ) ਨੂੰ ਹਲਾਲ ਕਰਦੇ ਹੋ। ਦੁਨਿਆ ਇਕ ਚੀਜ਼ (ਸਮਾਨ) ਹੈ, ਅਤੇ ਦੁਨਿਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਸਮਾਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਚੀਜ਼ ਨੇਕ ਔਰਤ ਹੈ। ਮੈਂ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ਸੱਲੱਲਾਹੁ ਅਲੈਹਿ ਵਸੱਲਮ ਤੋਂ ਅਚਾਨਕ ਪੈ ਗਈ ਨਿਗਾਹ (ਨਾਜਾਇਜ਼ ਨਜ਼ਰ) ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਨਬੀ ਸੱਲੱਲਾਹੁ ਅਲੈਹਿ ਵਸੱਲਮ ਨੇ ਦੋ ਚਿੱਟੇ ਸੀੰਗਾਂ ਵਾਲੇ ਕਾਬਸ਼ ਜ਼ਬ੍ਹ ਕੀਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਜ਼ਬ੍ਹ ਕੀਤਾ, (ਜ਼ਬ੍ਹ ਵੇਲੇ) ਅੱਲਾਹ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਅਤੇ ਤਕਬੀਰ ਪੜ੍ਹੀ, ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪੈਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਰਵਟ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ। ਰੇਸ਼ਮ ਅਤੇ ਜ਼ਰਦੀ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾ ਪਹਿਨੋ,ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਬਰਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪੀਓ,ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਖਾਓ,ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਭ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਹਨ,ਅਤੇ ਆਖ਼ਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਲਈ ਹਨ। ਤਿੰਨ ਜਿਹਨਾਂ ਤੋਂ ਕਲਮ (ਅਕਾਊਂਟ) ਉਠਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਜਾਗ ਨਾ ਜਾਵੇ, ਬੱਚੇ ਤੋਂ ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਬਾਲਗ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ (ਹਤਲਮ ਹੋ ਜਾਵੇ), ਅਤੇ ਪਾਗਲ ਤੋਂ ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਅਕਲਮੰਦ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਰਸੂਲ ਅੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਹਲਫ਼ (ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦਾ ਸੱਚਾ ਵਾਅਦਾ) ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਖਰਚ ਹੈ, ਪਰ ਨਫ਼ੇ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਮੂੰਛਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਦਰ੍ਹਤੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿਓ ਇਕ ਮਰਦ ਦੂਜੇ ਮਰਦ ਦੀਆਂ ਛੁਪਾਈਆਂ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੇਖਦਾ, ਅਤੇ ਇਕ ਔਰਤ ਦੂਜੇ ਔਰਤ ਦੀਆਂ ਛੁਪਾਈਆਂ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੇਖਦੀ। ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਉਹ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਖਲਾਕ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਮੋਮੀਨ (ਸੱਚਾ ਇਮਾਨ ਵਾਲਾ) ਆਪਣੇ ਚੰਗੇ ਅਖਲਾਕ (ਅਚ੍ਹੇ ਸੁਭਾਅ) ਰਾਹੀਂ ਰੋਜ਼ਾ ਰਖਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਦਰਜੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਮੋਮੀਨ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਖਲਾਕ, ਨੈਤਿਕਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰੀਆਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇ। ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜੰਨਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ? ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਅੱਲਾਹ ਤੋਂ ਡਰਣਾ (ਤਕਵਾ) ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਅਖਲਾਕ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਅਖਲਾਕ ਵਾਲੇ ਇਨਸਾਨ ਸਨ। ਰਸੂਲ ਅੱਲਾਹ ﷺ ਦਾ ਅਖਲਾਕ ਕੁਰਆਨ ਹੀ ਸੀ। (ਪੈਗੰਬਰ,(ਸ.)ਸਾਰੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜੁੱਤੀ ਪਹਿਨਣ ਵਿਚ ਕੰਘੀ ਕਰਣ ਵਿਚ , ਸਫ਼ਾਈ ਵਿਚ, ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ।) ਅੱਲਾਹ ਨੇ ਹਰ ਚੀਜ਼ 'ਤੇ ਇਹਸਾਨ (ਭਲਾਈ) ਨੂੰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਨਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ (ਅੱਖੀ ਅਦਲ ਨਾਲ) ਕ਼ਿਆਮਤ ਦੇ ਦਿਨ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰ ਨੂਰ ਦੇ ਮਿੰਬਰਾਂ 'ਤੇ ਹੋਣਗੇ, ਜੋ ਰਹਿਮਾਨ (ਅੱਲਾਹ) ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹੋਣਗੇ — ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ 'ਸੱਜੇ' ਹਨ ਨਾਹੀਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ। ਜਿਸਨੇ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਅੱਲਾਹ ਉਸਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਏਗਾ। ਅਤੇ ਜਿਸਨੇ ਦੂਜੇ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਖੜੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਅੱਲਾਹ ਉਸ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦੇਗਾ। ਨਿਕੀ ਕਾਰ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਮਾੜੇ ਸਾਥੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਮਿਸਕ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਲੋਹਾਰ ਦੀ ਤੋਂਬੀ ਫੂਕਣ ਵਾਲੇ ਵਰਗੀ ਹੈ। ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਕਰ ਅਸਲ ਤਾਕਤਵਰ (ਸ਼ਦੀਦ) ਉਹ ਨਹੀਂ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਦੇਵੇ, ਬਲਕਿ ਅਸਲ ਤਾਕਤਵਰ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਗੁੱਸੇ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਆਪ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਰੱਖੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਮੁਹਾਂਦਾ (ਮੁਨਾਫਿਕ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਇਕ ਗੁਣ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਦੋਮੁਹਾਂਦਗੀ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਅੰਸ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਉਸ ਗੁਣ ਨੂੰ ਛੱਡ ਨਾ ਦੇਵੇ ਸੱਚਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਣ ਵਾਲਾ, ਲਾਣਤ ਮਲਾਮਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਅਸ਼ਲੀਲ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਭਦਦੇ ਸ਼ਬਦ ਕਹਿਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਹਿਯਾ ਇਮਾਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਭਾਈ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸੇ ਕਿ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।" (ਸਹੀਹ ਮੁਸਲਿਮ) ਹਰ ਨੀਕ ਕੰਮ ਸਦ ਕਾ ਹੈ। ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਹਰ ਜੋੜ 'ਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਇੱਕ ਸਦਕਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਮੋਮਿਨ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਕਿਸੇ ਤਕਲੀਫ਼ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦਾ ਅੱਲਾਹ ਨੇ ਕਿਆਮਤ ਦੇ ਦਿਨ ਕਿਸੇ ਤਕਲੀਫ਼ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕ਼ਿਆਮੇ ਦੇ ਦਿਨ ਕਿਸੇ ਬੰਦੇ ਦੇ ਦੋ ਪੈਰ ਨਹੀਂ ਹਿਲਦੇ ਜਦ ਤੱਕ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਨਾ ਜਾਵੇ:ਉਸ ਦੀ ਉਮਰ ਕਿੱਥੇ ਬਿਤਾਈ? ਉਸਦਾ ਗਿਆਨ ਕਿਸ ਲਈ ਵਰਤਿਆ? ਉਸਦਾ ਦੌਲਤ ਕਿੱਥੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਖਰਚ ਕੀਤੀ? ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਠਨਾਈਆਂ ਭੁਗਤਣੀਆਂ ਪਈਆਂ? ਵਿਧਵਾ ਅਤੇ ਮਿਸਕੀਨ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਉਹਨਾਂ ਵਾਂਗ ਹੈ ਜੋ ਅੱਲ੍ਹਾਹ ਦੀ ਰਾਹ ਵਿਚ ਜਿਹਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਉਹ ਜੋ ਰਾਤ ਨੂੰ ਨਮਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਖੜਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾ ਰਖਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਕੋਈ ਅੱਲਾਹ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨ 'ਤੇ ਇਮਾਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਕਰੇ ਜਾਂ ਚੁੱਪ ਰਹੇ; ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨੀਕ ਕੰਮ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਨਾ ਸਮਝੋ, ਚਾਹੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਹਾਸੇ ਵਾਲੇ ਚਿਹਰੇ ਨਾਲ ਮਿਲੋ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਧਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਚਾਈ ਨੇਕੀਆਂ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਨਸਾਨਾਂ 'ਤੇ ਰਹਿਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਉਸ 'ਤੇ ਅੱਲਾਹ (ਅਜ਼ਜ਼ਾ ਵ ਜੱਲ) ਰਹਿਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਰਹਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ 'ਤੇ ਰਹਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਰੱਬ ਰਹਮ ਕਰੇਗਾ। ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਰਹਿਮਤ ਦਿਖਾਓ, ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਮਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਰਹਮ ਕਰੇਗਾ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਹੋਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਅਤੇ ਹੱਥ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਮਹਾਜਿਰ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅੱਲਾਹ ਨੇ ਮਨਾਹੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। **"ਮੁਸਲਮਾਨ ਦਾ ਦੂਜੇ ਮੁਸਲਮਾਨ 'ਤੇ ਪੰਜ ਹੱਕ ਹਨ: ਸਲਾਮ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ, ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਾਮਦ ਕਰਨਾ, ਜਨਾਜ਼ੇ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਣਾ, ਦਾਵਤ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਛੀਂਕ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਦुआ ਕਰਨਾ।"** ਤੁਸੀਂ ਜੰਨਤ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਜਦ ਤੱਕ ਇਮਾਨ ਨਾ ਲਿਆਓ, ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਇਮਾਨ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸਕਦੇ ਜਦ ਤੱਕ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮੋਹੱਬਤ ਨਾ ਕਰੋ। ਕੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਦੱਸਾਂ ਜੋ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਅਮਲ ਕਰੋ ਤਾਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮੋਹੱਬਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਏ? ਆਪਣੇ ਦਰਮਿਆਨ ਸਲਾਮ ਨੂੰ ਆਮ ਕਰੋ (ਫੈਲਾਓ)। ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਨਬੀ ﷺ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ: ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕੀ ਹੈ? ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ ਕੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਨਾ ਦੱਸਾਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੱਲਾਹ ਤਆਲਾ ਗੁਨਾਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਰਜੇ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਮੁਅਮੀਨ ਕੌਵੀ, ਅੱਲਾਹ ਕੋਲੋਂ ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਮੁਅਮੀਨ ਦੁਬਲਾ-ਪੁਲਲਾ ਤੋਂ, ، ਕਰੀਬ ਰਹੋ ਅਤੇ ਸਹੀ ਰਸਤਾ ਫੜੋ, ਅਤੇ ਜਾਣੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅਮਲ ਨਾਲ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕੇਗਾ।ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: ਹੇ ਰਸੂਲ ਅੱਲਾਹ! ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਨਹੀਂ?ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ: ਨਾ ਮੈਂ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਸਿਵਾਏ ਇਸ ਦੇ ਕਿ ਅੱਲਾਹ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਹਿਮਤ ਅਤੇ ਫਜ਼ਲ ਨਾਲ ਘੇਰ ਲਵੇ। ਜਿਬਰੀਲ ਅਲੈਹਿਸਸਲਾਮ ਮੈਨੂੰ ਪੜੋਸੀ ਬਾਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਨਸੀਹਤ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਇਤਨਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਲਗਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ (ਪੜੋਸੀ ਨੂੰ) ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਹੱਕਦਾਰ ਬਣਾ ਦੇਣਗੇ। **"ਜੋ ਆਪਣੇ ਭਾਈ ਦੀ ਇਜ਼ਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰੇਗਾ, ਅੱਲਾਹ ਕਿਆਮਤ ਦੇ ਦਿਨ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਆਗ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰ ਦੇਗਾ।"** (ਰਿਵਾਇਤ: ਤਿਰਮਿਧੀ) ਤੁਹਾਡਾ ਈਮਾਨ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਜਦ ਤੱਕ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਭਾਈ ਲਈ ਉਹੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਜੋ ਆਪਣੇ ਲਈ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋ। ਨਰਮੀ ਜਿਸ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਨਰਮੀ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਭਦੜੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬੇਸ਼ਕ ਧਰਮ ਆਸਾਨ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੋ ਕੋਈ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸਖ਼ਤੀ ਕਰੇਗਾ ਉਹ ਥੱਕ ਜਾਵੇਗਾ। ਸੌਖਾ ਬਣਾ ਦੇਵੋ, ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰੋ, ਖੁਸ਼ਖਬਰੀ ਦਿਓ, ਡਰਾਉਣਾ ਨਾ ਕਰੋ। ਅਸੀਂ ਹਜ਼ਰਤ ਉਮਰ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫ਼ਰਮਾਇਆ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਖਾਣਾ ਖਾਏ, ਤਾਂ ਉਹ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਖਾਏ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਪੀਏ, ਤਾਂ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਪੀਏ, ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ੈਤਾਨ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਖਾਂਦਾ ਅਤੇ ਪੀਂਦਾ ਹੈ। 'ਏ ਨੌਜਵਾਨ! ਬਿਸਮਿੱਲਾਹ ਕਹਿ ਕੇ ਖਾ, ਆਪਣੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਖਾ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਖਾ ਬੇਸ਼ੱਕ ਅੱਲਾਹ ਆਪਣੇ ਬੰਦੇ ਤੋਂ ਰਾਜ਼ੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੋਈ ਲੁਕਮਾ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ 'ਤੇ ਅੱਲਾਹ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਘੂਟ ਪੀਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ 'ਤੇ ਅੱਲਾਹ ਦੀ ਹਮਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਖਾਣਾ ਖਾਧਾ।ਤਾਂ ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫਰਮਾਇਆ: "ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਖਾ।"ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ: "ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਜੋ ਕੋਈ ਲਸਣ ਜਾਂ ਪਿਆਜ਼ ਖਾਏ, ਉਹ ਸਾਡੇ ਮਸਜਿਦ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਰਹੇ। ਜਿਸ ਨੇ ਖਾਣਾ ਖਾਇਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਦੋਂ ਰਸੂਲੁੱਲ੍ਹਾਹ ﷺ ਛੀਂਕਦੇ, ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਹੱਥ ਜਾਂ ਕਪੜਾ ਰੱਖਦੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਜਾਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦਬਾ ਲੈਂਦੇ। ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੱਲਾਹ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਛੂਟਾਂ (ਰੁਖ਼ਸਤਾਂ) ਨੂੰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ (ਅਜ਼ਾਇਮ) 'ਤੇ ਅਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੱਲਾਹ ਭਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਨਾਲ ਆਜ਼ਮਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਹਜ਼ਰਤ ਅਬੂ ਸਈਦ ਖੁਦਰੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਰਤ ਅਬੂ ਹੁਰੈਰਾ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁਮਾ ਤੋਂ ਰਿਵਾਇਤ ਹੈ ਕਿ ਨਬੀ ਕਰੀਮ ਸੱਲੱਲਾਹੁ ਅਲੈਹਿ ਵੱਸੱਲਮ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ ਮੁਸਲਿਮ ਮਰਦ ਤੇ ਔਰਤ ਉੱਤੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਦੌਲਤ ਵੱਲੋਂ ਸਦਾ ਆਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਅੱਲਾਹ ਤਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਗਲਤੀ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਮੁਮਿਨ ਦੀ ਗੱਲ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਹਰ ਹਾਲਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਗੱਲ ਸਿਰਫ਼ ਮੁਮਿਨ ਲਈ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਬੰਦਾ ਬੀਮਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਸਫਰ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਲਈ ਉਹੀ ਅਮਲ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਉਹ ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਮਕਾਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਫਟਾਫਟ ਅਮਲ ਕਰੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਫਿਤਨੇ ਕਾਲੀ ਰਾਤ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹਨ,، ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੱਲਾਹ ਭਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅੱਲਾਹ ਉਸ ਸ਼ਖ਼ਸ ਨੂੰ ਤਰੋਤਾਜ਼ਾ ਰਖੇ ਜੋ ਸਾਡੀ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਸੁਣੇ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਓਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਪਹੁੰਚਾਏ ਜਿਵੇਂ ਉਸਨੇ ਸੁਣੀ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ ਸਮਝਣ ਵਾਲਾ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤਕ ਗੱਲ ਪਹੁੰਚਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਲਮ ਇਸ ਲਈ ਨਾ ਸਿੱਖੋ ਕਿ ਉਸ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਉਲਮਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸ਼ੋਹਰਤ ਕਰੋਂ, ਨਾਹ ਉਸ ਲਈ ਕਿ ਨੀਵੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ਿਦ ਕਰੋਂ, ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਕੁਰਆਨ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਕੋਲੋਂ ਦਸ ਆਯਾਤਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਅਗਲੇ ਦਸ (ਆਯਾਤਾਂ) ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਵਧਦੇ ਸਨ ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ (ਦਸ ਆਯਾਤਾਂ) ਵਿੱਚੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਇਲਮ ਅਤੇ ਅਮਲ ਨਾ ਸਿੱਖ ਲੈਂ।ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਜੋ ਕੋਈ ਖੁਦਾ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਇੱਕ ਅੱਖਰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਨੇਕੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਕ ਨੇਕੀ ਦੇ ਬਦਲੇ ਦੱਸ ਗੁਣਾ ਨੇਕੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੁਰਆਨ ਦੇ ਸਾਹਿਬ (ਹਾਫ਼ਿਜ਼ ਜਾਂ ਪਾਬੰਦ ਤਿਲਾਵਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ) ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ: "ਪੜ੍ਹਦੇ ਜਾ, ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਜਾ, ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਤੂੰ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਤਰਤੀਲ ਨਾਲ (ਸੁੰਦਰ ਢੰਗ ਨਾਲ) ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ, ਓਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜ੍ਹ।ਕਿਉਂਕਿ ਤੇਰਾ ਮਕਾਮ (ਜੰਨਤ ਵਿੱਚ ਦਰਜਾ) ਉਸ ਆਖਰੀ ਆਯਤ ਦੇ ਕੋਲ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਤੂੰ ਪੜ੍ਹੇਗਾ। ਕੀ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਹ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਲ ਵਾਪਸ ਲੋਟੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵੱਡੀਆਂ, ਮੋਟੀਆਂ ਉੱਟਣੀਆਂ ਮਿਲਣ? ਇਸ ਕੁਰਆਨ ਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੁਕਰਰ ਤੌਰ ਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੇ ਰਹੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸੱਜੀ ਰਾਹ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਉਹਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਦੌੜ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਉੱਟ ਆਪਣੀ ਰੱਸੇ ਤੋਂ ਖਿੜਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਜ਼ਾਤ ਦੀ ਕਸਮ ਜਿਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਮੁਹੰਮਦ (ﷺ) ਦੀ ਜਾਨ ਹੈ! ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਕਬਰਿਸਤਾਨ ਨਾ ਬਣਾਓ, ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ੈਤਾਨ ਉਸ ਘਰ ਤੋਂ ਭੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੂਰਹ ਬਕ਼ਰਹ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: "ਹੇ ਅਬਾ ਮੂੰਜ਼ਿਰ! ਕੀ ਤੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈਂ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਕੁਰਆਨ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਆਯਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹੈ?" ਮੈਂ ਕਿਹਾ: "{ਅੱਲਾਹ, ਉਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਇਲਾਹ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਜ਼ਿੰਦਾ ਅਤੇ ਕਾਇਮ ਹੈ।}" [ਸੂਰਹ ਬਕਰਹ: 255] ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਸੀਨੇ 'ਤੇ ਹੱਥ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ: "ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਤੇਰੇ ਲਈ ਗਿਆਨ ਖੁਸ਼ਕਬਰੀ ਹੈ, ਹੇ ਅਬਾ ਮੂੰਜ਼ਿਰ! ਜੋ ਕੋਈ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੂਰਹ ਬਕਰਾ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਦੋ ਆਯਾਤਾਂ ਪੜ੍ਹ ਲਵੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹਨ। **ਜੋ ਕੋਈ ਸੂਰਹ ਕਹਫ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਦਸ ਆਯਤਾਂ ਯਾਦ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਦੱਜਾਲ ਤੋਂ ਮਹਫੂਜ਼ ਰਹੇਗਾ।****ਇਕ ਹੋਰ ਰਿਵਾਇਤ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ: "ਸੂਰਹ ਕਹਫ਼ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ (ਦਸ ਆਯਤਾਂ)।"** ਦੁਆ ਹੀ ਇਬਾਦਤ ਹੈ ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਅੱਲਾਹ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। **"ਅੱਲਾਹ ਤਆਲਾ ਨੂੰ ਦੁਆ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਮੋਅਜ਼ਜ਼ (ਪਿਆਰੀ) ਨਹੀਂ ਹੈ।"** ਕੋਈ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਜੋ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਦੁਆ ਕਰੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੁਨਾਹ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਤੋੜਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ, ਮਗਰ ਅੱਲਾਹ ਉਸ ਦੁਆ ਦੇ ਬਦਲੇ ਉਸਨੂੰ ਤਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਚੀਜ਼਼ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿੰਦੈ: ਜਾਂ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਦੁਆ ਤੁਰੰਤ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਉਸ ਲਈ ਆਖ਼ਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਕੋਈ ਐਨੀ ਹੀ ਬੁਰਾਈ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।»ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: "ਫਿਰ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਦੁਆ ਕਰੀਏ!" ਉਨ੍ਹਾਂ (ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ) ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: «ਅੱਲਾਹ ਹੋਰ ਵਧ ਕਰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ! ਰਸੂਲ ਅੱਲਾਹ ਸੱਲੱਲਾਹੁ ਅਲੈਹਿ ਵ ਸੱਲਮ ਬਹੁਤ ਵਾਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਹੇ ਅੱਲਾਹ! ਮੇਰੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰ ਜੋ ਮੇਰੇ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਹੈ, ਹੇ ਅੱਲਾਹ! ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ, ਦੁਨੀਆ, ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮਾਲ ਵਿੱਚ ਮਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦੀ ਦੀ ਦੋਹਾਂ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ। ਹੇ ਅੱਲਾਹ! ਮੈਂ ਤੈਥੋਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ — ਜੇਹੀ ਤੁਰੰਤ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਤੇ ਜੇਹੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਉਹ ਭਲਾਈ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ। ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਮਾਨ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਪੜਾ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅੱਲਾਹ ਤੋਂ ਦੋਆ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਮਾਨ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਕਰ ਦੇਵੇ। ਜਿਸ ਨੇ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਵਸੀਆਤ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਐ ਮੁਆਜ਼! — ਹਰ ਨਮਾਜ਼ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਦੁਆ ਨਾ ਛੱਡਣਾ ਬੰਦਾ ਆਪਣੇ ਰੱਬ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਜਦੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਦੁਆਆਂ ਨੂੰ ਵਧਾਓ। ਨਬੀ ﷺ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਕ ਦੋਆ ਇਹ ਸੀ:«ਹੇ ਅੱਲਾਹ, ਸਾਡੇ ਰੱਬ! ਸਾਨੂੰ ਦੁਨਿਆ ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਦੇ ਅਤੇ ਆਖਿਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੰਗਾ ਦੇ, ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਅੱਗ ਦੇ ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ ਬਚਾ। ਕੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਅਮਲਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਾਂ, ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਰਬ ਕੋਲ ਸਭ ਤੋਂ ਪਾਕ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਦਰਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਹਨ,ਜੋ ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਖਰਚ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਬਿਹਤਰ ਹਨ, ਅਤੇ ਜੋ ਵੱਧ ਬਿਹਤਰ ਹਨ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਲੇ ਮਾਰੋ ਅਤੇ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਗਲੇ ਮਾਰਣ।» ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਹਾਂ।”ਫਿਰ ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਕਿਹਾ "ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਮਾਮਲੇ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਉਸ ਲਈ ਆਸਾਨ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਅੱਲਾਹ ਆਸਾਨ ਕਰ ਦੇਵੇ। ਨਬੀ ਸੱਲੱਲਾਹੁ ਅਲੈਹਿ ਵਸੱਲਮ ਜਦੋਂ ਹਰ ਰਾਤ ਆਪਣੇ ਵਿਛੌਣੇ 'ਤੇ ਜਾਂਦੇ, ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਦੋਹਾਂ ਹੱਥ ਇੱਕਠੇ ਕਰਦੇ, ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਫੂਕ ਮਾਰਦੇ, ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੂਰਤਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਈਦੁਲ ਇਸਤਿਗਫ਼ਾਰ ਅੱਲਾਹੁਮਾ ਬਿਕਾ ਅਸਬਹਨਾ, ਵ ਬਿਕਾ ਅਮਸੈਨਾ, ਵ ਬਿਕਾ ਨਹਿਆ, ਵ ਬਿਕਾ ਨਮੂਤੁ, ਵ ਇਲੈਕ ਅੱਨਸ਼ੂਰ ਜਿਸ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਕਿਹਾ: "ਬਿਸਮਿੱਲਾਹਿੱਲਾਜ਼ੀ ਲਾ ਯਾਜ਼ੁੱਰੂ ਮਾਅ ਇਸਮਿਹੀ ਸ਼ੈਯੁਨ ਫਿੱਲਅਰਦੀ ਵਲਾ ਫਿੱਸਮਾਈ ਵਹੁਵਾਸਸਮੀਉਲ ਅਲੀਮ ‘ਹੁਵੱਲਾ੍ਹੁ ਅਹਦੁ’ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਮਾਅਵਿਜ਼ਤਾਂ (ਸੂਰਤ ਫਲਕ ਅਤੇ ਨਾਸ) ਸਵੇਰੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਪੜ੍ਹੋ, ਇਹ ਤੇਰੇ ਲਈ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਕਰਨਗੀਆਂ। ਅੱਲਾਹੁਮਮਾ ਆਊਜੂ ਬਿਰਿਜ਼ਾਕਾ ਮਿਨ ਸਕ਼ਤਿਕਾ, ਵ ਬਿਮੁਆਫ਼ਾਤਿਕਾ ਮਿਨ ਉਕੂਬਤਿਕਾ, ਵ ਆਊਜੂ ਬਿਕਾ ਮਿਨਕਾ ਲਾ ਉਹਸੀ ਸਨਾਅਂ 'ਅਲੈਕਾ ਅੰਤਾ ਕਮਾਅ ਅਸਨੈਤਾ 'ਅਲੈ ਨਫਸੀ ਅੱਲਾਹ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਸੰਦੀਦਾ ਚਾਰ ਬੋਲ ਹਨ ਜਿਹੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਦੱਸ ਵਾਰ ਇਹ ਕਹਿਂਦਾ ਹੈ :ਲਾ ਇਲਾਹਾ ਇੱਲੱਲਾਹੁ ਵਾਹਦਹੁ ਲਾ ਸ਼ਰੀਕ ਲਹੂ, ਲਹੂਲ ਮੁਲਕੁ ਵ ਲਹੂਲ ਹਮਦੁ ਵ ਹੂਵਾ ਅਲਾ ਕੁੱਲਿ ਸ਼ਈਇਨ ਕਦੀਰ। (ਅਰਥ: ਅੱਲਾਹ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਮਾਬੂਦ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਸਾਥੀ ਨਹੀਂ, ਹਕੂਮਤ ਉਸੀ ਦੀ ਹੈ, ਸਾਰੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਉਸੀ ਲਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਤੇ ਕਾਬੂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ) ਦੋ ਬੋਲ ਜੋ ਜੁਬਾਨ 'ਤੇ ਹਲਕੇ ਹਨ, ਤੌਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਹਨ, ਅਤੇ ਰਹਿਮਤ ਵਾਲੇ (ਅੱਲਾਹ) ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਹਨ ਜੋ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸੌ ਵਾਰੀ ‘ਸੁਭਾਨ ਅੱਲਾਹਿ ਵ ਬਿਹਮਦਿਹਿ’ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਗੁਨਾਹ ਮਾਫ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਝੱਗ ਵਰਗੇ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਣ। ਪਾਕੀ ਇਮਾਨ ਦਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, "ਅਲਹਮਦੁ ਲਿਲ੍ਹਾਹ" ਤਰਾਜੂ ਨੂੰ ਭਰ ਦੇਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ "ਸੁਭਾਨ ਅੱਲ੍ਹਾਹ" ਅਤੇ "ਅਲਹਮਦੁ ਲਿਲ੍ਹਾਹ" ਅਸਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦਰਮਿਆਨ ਜੋ ਕੁਝ ਹੈ, ਉਹ ਸਭ ਭਰ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਾਂ: ਸੁਭਾਨ ਅੱਲ੍ਹਾ, ਅਲਹੰਮਦੁ ਲਿੱਲ੍ਹਾ, ਲਾ ਇਲਾਹਾ ਇੱਲਾ ਅੱਲ੍ਹਾ, ਵੱਲਾਹੁ ਅਕਬਰ, ਤਾਂ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਕਰਕੇ ਪਿਆਰਾ ਹੈ ਜਿਸ 'ਤੇ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਜਿਕਰ: ਲਾ ਇਲਾਹਾ ਇਲੱਲਾਹ, ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਦुਆ: ਅਲਹਮਦੁ ਲਿੱਲਾਹ ਜੋ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ:"ਅਰਦਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਪੂਰੇ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਕਲਮਾਂ ਦੀ ਪਨਾਹ ਵਿਚ ਉਸ ਸਾਰੇ ਮਾੜੇ ਤੋਂ ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਹੈ," ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੇਗਾ ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਉਸ ਥਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਜਾ ਲੈਂਦਾ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਕਹੇ ਜਦੋਂ ਆਦਮੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਵੇਲੇ ਅਤੇ ਖਾਣੇ ਵੇਲੇ ਅੱਲਾਹ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸ਼ੈਤਾਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ: ‘ਤੁਹਾਡਾ ਨਾ ਰਹਿਣਾ ਬਣਿਆ, ਨਾਂ ਹੀ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ।’ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਦਾਖ਼ਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਵੇਲੇ ਅੱਲਾਹ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਤਾਂ ਸ਼ੈਤਾਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਅੱਲਾਹ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸ਼ਰੀਕ ਨਾ ਕਰੇ, ਉਹ ਜੰਨਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਵੇਗਾ, ਅਤੇ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਸ਼ਰੀਕ ਕਰੇ, ਉਹ ਆਗ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਅੱਲਾਹ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਉੱਮਮਤ ਵਿਚੋਂ ਕਿਆਮਤ ਦੇ ਦਿਨ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜਾ ਕਰੇਗਾ, ਯਾ ਰਸੂਲੱਲਾਹ! ਮੈਂ ਕੋਈ ਹਾਜ਼ਤ ਜਾਂ ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ, ਪਰ ਮੈ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਆਇਆ ਹਾਂ।"ਨਬੀ ਸੱਲੱਲਾਹੁ ਅਲੈਹਿ ਵਸੱਲਮ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਕਿਹਾ: 'ਰੱਬ, ਮੈਨੂੰ ਕਿਆਮਤ ਦੇ ਦਿਨ ਮੇਰੀ ਖ਼ਤਾ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦੇ।' ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਐਸੀ ਗੱਲਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲਣਾ ਕਿਸੇ ਲਈ ਭਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।" ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: "ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਪਾਈਆਂ ਹਨ?" ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਹਾਂ।"ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਇਹ ਸਾਫ਼ ਇਮਾਨ ਹੈ। ਅੱਲਾਹ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਦੀ ਚਾਲ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਵਸਵਸਾ (ਵਹਮ) ਤੱਕ ਹੀ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ।” ਮੁਨਾਫ਼ਿਕ਼ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਉਸ ਭੇੜ ਵਾਂਗ ਹੈ ਜੋ ਦੋ ਝੁੰਡਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਭਟਕ ਰਹੀ ਹੋਵੇ — ਕਦੇ ਇੱਕ ਵੱਲ ਦੌੜੇ ਤੇ ਕਦੇ ਦੂਜੀ ਵੱਲ। ਕ਼ਿਆਮਤ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇਲਮ ਉਠਾ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜ਼ਿਹਾਲਤ ਵੱਧ ਜਾਵੇਗੀ, ਜਿਨਾਹ (ਜ਼ਿਨਾ) ਵੱਧੇਗਾ, ਸ਼ਰਾਬ ਨੂਸ਼ੀ ਵਧ ਜਾਵੇਗੀ, ਮਰਦ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਧ ਜਾਣਗੀਆਂ — ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪੰਜਾਹ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੀ ਨਿਗਰਾਨ (ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲਾ) ਹੋਵੇਗਾ। **"ਅਮਲ ਛੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਲੋਕ ਚਾਰ ਹਨ, ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਖਤਰੇ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ, ਦੋ ਬਰਾਬਰੀ ਨਾਲ ਹਨ, ਇੱਕ ਸਹੀ ਕੰਮ ਦਸ ਗੁਣੇ ਜਿੰਨਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਹੀ ਕੰਮ ਸੱਤ ਸੌ ਗੁਣੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।** **ਜੋ ਖਤਰੇ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ:** * ਜੇ ਕੋਈ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਬਿਨਾਂ ਅੱਲਾਹ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸ਼ਰੀਕ ਕੀਤੇ ਤਾਂ ਉਹ ਜਨਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੋ ਸ਼ਰੀਕ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਨਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਵੇਗਾ। **ਬਰਾਬਰੀ ਨਾਲ:** * ਜੇ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਦਿਲ ਉਸ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਮਲ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। * ਜੇ ਕੋਈ ਬੁਰਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੁਰਾ ਕੰਮ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। * ਜੇ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦਸ ਗੁਣਾ ਇਨਾਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। * ਜੇ ਕੋਈ ਅੱਲਾਹ ਦੀ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਖਰਚ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੱਤ ਸੌ ਗੁਣਾ ਇਨਾਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। **ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਹਾਲਤਾਂ ਹਨ:** * ਜੋ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹਨ ਪਰ ਆਖਿਰਤ ਵਿੱਚ ਦੁੱਖੀ ਹੋਣਗੇ। * ਜੋ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦੁੱਖੀ ਹਨ ਪਰ ਆਖਿਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋਣਗੇ। * ਜੋ ਦੁਨੀਆਂ ਅਤੇ ਆਖਿਰਤ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁੱਖੀ ਹੋਣਗੇ। * ਜੋ ਦੁਨੀਆਂ ਅਤੇ ਆਖਿਰਤ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋਣਗੇ।"\*\* ਕ਼ਿਆਮਤ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤੱਕ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਜਦ ਤੱਕ ਤੁਸੀਂ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨਾਲ ਜੰਗ ਨਾ ਕਰੋ, ਇੰਝ ਤੱਕ ਕਿ ਪੱਥਰ ਕਹੇਗਾ ਕਿ 'ਏ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿਓ।' ਕ਼ਿਆਮਤ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤੱਕ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਜਦ ਤੱਕ ਸੂਰਜ ਆਪਣੇ ਪੂਰਬੀ ਰਾਹ ਤੋਂ ਉਗਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉੱਗੇਗਾ, ਲੋਕ ਉਸਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਇਕੱਠੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਉਸ ਜ਼ਾਤ ਦੀ ਕੱਸਮ ਜਿਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਜਾਨ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਬਰਤਨ ਆਸਮਾਨ ਦੇ ਤਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹਨ, ਹਰ ਚੀਜ਼ ਤਕਦੀਰ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ — ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਅਕਲਮੰਦੀ ਅਤੇ ਬੇਵਕੂਫ਼ੀ ਵੀ (ਤਕਦੀਰ ਨਾਲ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ)। **"ਮੈਂ ਹੌਜ਼ (ਕੌਸਰ) ਉੱਤੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜੋ ਦੇਖਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੌਣ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੁਝ ਲੋਕ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਰੋਕੇ ਜਾਣਗੇ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਹਾਂਗਾ: ऐ ਮੇਰੇ ਰੱਬ! ਇਹ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਉਮਤ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ। ਤਦ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ: ਕੀ ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੇਰੇ ਬਾਅਦ ਕੀ ਕੀਤਾ? ਕੱਸਮ ਹੈ ਅੱਲਾਹ ਦੀ, ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਪਿੱਠਾਂ ਵੱਲ ਮੁੜਦੇ ਰਹੇ।"** ਜਦੋਂ ਅੱਲਾਹ ਆਪਣੇ ਬੰਦੇ ਲਈ ਤੈਅ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਮਰੇਗਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੇ ਲਈ ਕੋਈ ਲੋੜ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਮਾਮ ਬਿਨ ਸਾਲਬਾ ਹਾਂ, ਜਿਹੜਾ ਬਨੀ ਸਆਦ ਬਿਨ ਬਕਰ ਦਾ ਭਰਾ ਹੈ। ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਫਰਮਾਇਆ: "ਇਹ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਹੋਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਇਲਮ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਅਹਲੁਲ-ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਨਾ ਤਸਦੀਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਝੁਠਲਾਓ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਹੋ ਅੱਲਾਹ ਨੇ ਸਿੱਧੇ ਰਾਹ (ਸਿਰਾਤ ਮੁਸਤਕੀਮ) ਦੀ ਇਕ ਮਿਸਾਲ ਦਿੱਤੀ। ਨਬੀ ਕਰੀਮ (ਸੱਲੱਲਾਹੁ ਅਲੈਹਿ ਵਸੱਲਮ) 'ਤੇ ਵਹੀ (ਅਹਿਰੀ ਕੁਰਆਨ) ਤਦ ਉਤਰੀ ਜਦ ਉਹ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਨਬੀ (ਸੱਲੱਲਾਹੁ ਅਲੈਹਿ ਵਸੱਲਮ) ਸੂਰਤ ਦੇ ਵੰਡ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਜਦ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ {بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ} ਬਿਸਮਿੱਲਾਹਿੱਰ ਰਹਮਾਨਿੱਰ ਰਹੀਮ ਉਤਰਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜੋ ਕੁਰਆਨ ਨੂੰ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਸ ਵਾਂਗ ਹੈ ਜੋ ਸਦਕਾ (ਦਾਨ) ਨੂੰ ਸਭਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ; ਅਤੇ ਜੋ ਕੁਰਆਨ ਨੂੰ ਚੁੱਪਚਾਪ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਸ ਵਾਂਗ ਹੈ ਜੋ ਲੁਕ ਕੇ ਸਦਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਉਹ (ਅੱਲਾਹ) ਜਿਸ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਦੋ ਲੱਤਾਂ ਉੱਤੇ ਚਲਾਇਆ, ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਕਾਦਿਰ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਕ਼ਿਆਮਤ ਦੇ ਦਿਨ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਚਲਾਵੇ? ਜੋ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅੱਲਾਹ ਉਸ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਂਦਾ ਹੈ; ਅਤੇ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅੱਲਾਹ ਉਸ 'ਤੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੱਲਾਹ ਉਸ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਰਹੇਜ਼ਗਾਰ ਹੋਵੇ, ਕਫ਼ਾਇਤ-ਪਸੰਦ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਲੁਕ ਕੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ। ਹਜ਼ਰਤ ਅਨਸ ਬਿਨ ਮਾਲਿਕ (ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ)ਤੋਂ ਰਿਵਾਯਤ ਹੈ ਕਿ ਨਬੀ ﷺ ਮਿਠਾਸ (ਮਹਕਦਾਰ ਚੀਜ਼ਾਂ) ਨੂੰ ਕਦੇ ਮਨਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜਿਸ ਨੇ ਨਜੂਮ (ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਚਾਨਕਸੀ) ਤੋਂ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਨੇ ਜਾਦੂ ਦੇ ਇਕ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ; ਜਿੰਨਾ ਵੱਧਦਾ ਜਾਵੇ, ਜਾਦੂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਜਾਵੇ। ਕਿਹਾ:"ਕਿਸੇ ਉੰਠ ਦੀ ਗਰਦਨ ‘ਤੇ ਜੇ ਕੋਈ ਰੱਤਾ ਜਾਂ ਸੂਤਾ ਦੀ ਜੰਜੀਰ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਕੱਟ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਉਹ ਜਿੰਨੀ ਰੂਹ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਮੁਰਗੀ ਦੇ ਕੂਕ ਵਿੱਚ ਬੈਠਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਕੰਨ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੌ ਤੋਂ ਵੱਧ ਝੂਠ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਬਦੁੱਲਾ ਬਿਨ ਮਸਉਦ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ ਤੋਂ ਰਿਵਾਇਤ ਹੈ ਕਿ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ਸੱਲੱਲਾਹੁ ਅਲੈਹਿ ਵਸੱਲਮ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਹਾਜ਼ਤ ਦੀ ਖੁਤਬਾ ਸਿਖਾਈ: "ਸਭ ਤਾਰੀਫ਼ਾਂ ਅੱਲਾਹ ਲਈ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਮੰਗਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਮਾਫੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪਾਂ ਦੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਅੱਲਾਹ ਦੀ ਪناਹ ਮੰਗਦੇ ਹਾਂ। ਜੇ ਅੱਲਾਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੋਈ ਉਸਨੂੰ ਭਟਕਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ, ਅਤੇ ਜੇ ਕੋਈ ਭਟਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੋਈ ਉਸਦਾ ਮਦਦਗਾਰ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਗਵਾਹ ਹਾਂ ਕਿ ਇਲਾਹ ਸਿਵਾਏ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਕੋਈ ਮਾਬੂਦ ਨਹੀਂ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਗਵਾਹ ਹਾਂ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ﷺ ਉਸਦੇ ਰੱਬ ਦੇ ਬੰਦੇ ਅਤੇ ਰਸੂਲ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ ਨਾਲ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹਰ ਹਾਲਤ — ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਆਸਾਨ, ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਤਕਲੀਫ਼ — ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਣਨ ਅਤੇ ਅਦਾਇਗੀ ਕਰਨਗੇ। ਜੇ ਕੋਈ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਆਏ ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਰੇ ਮਾਮਲੇ ਇਕ ਹੀ ਆਦਮੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਹੋਣ,ਪਰ ਉਹ ਚਾਹੇ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਡੰਡੇ ਨੂੰ ਤੋੜੇ ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਗਰੁੱਪ ਨੂੰ ਵੰਡ ਦੇ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿਓ। ਉਸ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਆਖ: ਤੂੰ ਦੋਜ਼ਖ਼ੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਜੰਨਤੀ ਹੈਂ। –{ਸੁੰਮਾ ਲਤੁਸਅਲੁੰਨਾ ਯੌਮਇਜ਼ਿਨ ਅਨਿਨਾਈਮ}{ਫਿਰ ਉਸ ਦਿਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਿਅਮਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਵੇਗਾ} ਮੇਰੀ ਉਮਤ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਲੋਕ ਹੋਣਗੇ ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾਉਣਗੇ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀਆਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਪੂਰਖ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣੇ, ਇਸ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚੋ। ਲਿਖੋ! ਉਸ ਜ਼ਾਤ ਦੀ ਕਸਮ ਜਿਸ ਦੇ ਹਾਥ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਸਿਰਫ ਸੱਚ ਹੀ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਨਬੀ ﷺ ਕੋਲ ਆਇਆ, ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸਿਦਰ (ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਪੱਤੇ) ਨਾਲ ਗਰੁਤਸਲ (ਪੂਰਾ ਧੋਣ) ਕਰਾਂ। ਲੋਕੋ! ਮੈਂ ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਪੀਰਵੀ ਕਰੋ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਨਮਾਜ ਸਿੱਖੋ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਅਜ਼ਾਨ ਸੁਣੋ, ਤਾਂ ਮੁਅੱਜ਼ਿਨ ਦੇ ਕਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਦੁਹਰਾਓ। ਲੋਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਬੁਰੇ ਉਹ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਕਿਯਾਮਤ ਆਵੇਗੀ ਜਦ ਉਹ ਜਿੰਦਾ ਹੋਣਗੇ, ਅਤੇ ਉਹ ਜੋ ਕਬਰਾਂ ਨੂੰ ਮਸਜਿਦ ਬਣਾਂਦੇ ਹਨ। —ਤਾਂ ਅੱਲ੍ਹਾ ਉਸ ਨੂੰ ਜੰਨਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰੇਗਾ, ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦੇ ਅਮਲ ਜਿਹੇ ਵੀ ਹੋਣ।