Hadith: ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਮੁਹਾਂਦਾ (ਮੁਨਾਫਿਕ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਇਕ ਗੁਣ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਦੋਮੁਹਾਂਦਗੀ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਅੰਸ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਉਸ ਗੁਣ ਨੂੰ ਛੱਡ ਨਾ ਦੇਵੇ

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو رضي الله عنهما قال: قال رَسولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:
«أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ مُنَافِقًا خَالِصًا، وَمَنْ كَانَتْ فِيهِ خَلَّةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيهِ خَلَّةٌ مِنْ نِفَاقٍ حَتَّى يَدَعَهَا: إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ، وَإِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ، وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ».
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح مسلم: 58]

Translation Needs More Review.

ਹਜ਼ਰਤ ਅਬਦੁੱਲਾਹ ਬਿਨ ਅਮਰ (ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁਮਾ) ਤੋਂ ਰਿਵਾਇਤ ਹੈ ਕਿ ਰਸੂਲ ਅੱਲਾਹ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ:
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਮੁਹਾਂਦਾ (ਮੁਨਾਫਿਕ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਇਕ ਗੁਣ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਦੋਮੁਹਾਂਦਗੀ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਅੰਸ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਉਸ ਗੁਣ ਨੂੰ ਛੱਡ ਨਾ ਦੇਵੇ: ਜਦੋਂ ਗੱਲ ਕਰੇ ਤਾਂ ਝੂਠ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਵਾਅਦਾ ਕਰੇ ਤਾਂ ਧੋਖਾ ਦੇਵੇ, ਜਦੋਂ ਕਸਮ ਖਾਏ ਤਾਂ ਫਿਰ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਝਗੜਾ ਕਰੇ ਤਾਂ ਬੇਇਮਾਨੀ ਦਿਖਾਏ।
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح مسلم - 58]

Explanation

ਨਬੀ (ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁਮਾ) ਨੇ ਚਾਰ ਅਹਮ ਖੂਬੀਆਂ ਤੋਂ ਸਾਵਧਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਖੂਬੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣਾ ਵੱਡਾ ਸ਼ੱਕੀ ਅਤੇ ਦੁਮੁਹਾਂਦਾ ਵਰਗਾ ਬਰਤਾਓ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖੂਬੀਆਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਹੀ ਇਹ ਗੱਲ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਜੇ ਕੋਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਖਾਸ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਾਂ ਘੱਟ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਇਹਨਾਂ ਚਾਰ ਖੂਬੀਆਂ ਹਨ:
ਪਹਿਲੀ ਖੂਬੀ: ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਜਾਣ-ਬੁਝ ਕੇ ਝੂਠ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੋਲ ਵਿੱਚ ਸੱਚਾਈ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ।
ਦੂਜੀ ਖੂਬੀ: ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇਦਾਰ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਤੀਜੀ ਖੂਬੀ: ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵਾਅਦਾ ਕਰੇ ਪਰ ਉਸ ਵਾਅਦੇ 'ਤੇ ਖਰਾ ਨਾ ਉਤਰਕੇ ਧੋਖਾ ਦੇਵੇ।
ਚੌਥੀ ਖੂਬੀ: ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਝਗੜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸੱਚਾਈ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਆਪਣਾ ਦਲੀਲ ਮਜਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਚਾਲਾਕੀ ਨਾਲ ਝੂਠ ਬੋਲਦਾ ਅਤੇ ਗਲਤ ਬਾਤਾਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਨਫ਼ਾਕ਼ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਉਹ ਗੱਲ ਦਿਖਾਉਣਾ ਜੋ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਮਤਲਬ ਇਸ ਬੰਦੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਖੂਬੀਆਂ ਹਨ। ਉਸਦਾ ਨਫ਼ਾਕ਼ ਉਸ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਹ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਵਾਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਭਰੋਸਾ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਝਗੜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਸੌਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਨਫ਼ਾਕ਼ੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਕਫ਼ਰ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਅਤੇ ਅੰਦਰੋਂ ਛੁਪਾਈ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਖੂਬੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਇਕ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਫ਼ਾਕ਼ ਦੀ ਕੁਝ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਛੱਡਦਾ ਨਹੀਂ।

Benefits from the Hadith

1. ਨਫ਼ਾਕ਼ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇਣਾ।
2. ਇਸ ਹਦੀਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਖ਼ੁਸਲਾਤ ਨਫ਼ਾਕ਼ ਦੀਆਂ ਖ਼ੁਸਲਾਤ ਹਨ, ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਖ਼ੁਸਲਾਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਨਫ਼ਾਕ਼ੀਆਂ ਦੇ ਵਰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ੁਸਲਾਤ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਸੱਚੇ ਨਫ਼ਾਕ਼ ਹੋਣ ਜੋ ਇslam ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਣ ਪਰ ਅੰਦਰੋਂ ਕ਼ਫ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਣ। ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਖ਼ੁਸਲਾਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਇਮਾਨ ਅਕਸਰ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3. ਗਜ਼ਾਲੀ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਧਰਮ ਦਾ ਅਸਲ ਤਿੰਨ ਗੱਲਾਂ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ: ਬੋਲੀ, ਕਰਤੂਤ ਅਤੇ ਨੀਅਤ।ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਝੂਠ ਬੋਲਣਾ ਗਲਤ ਹੈ, ਕਰਤੂਤ ਵਿੱਚ ਧੋਖਾ ਦੇਣਾ ਗਲਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਨੀਅਤ ਵਿੱਚ ਵਾਅਦੇ ਤੋਂ ਮੁੰਹ ਮੋੜਨਾ ਗਲਤ ਹੈ। ਪਰ ਵਾਅਦੇ ਤੋਂ ਮੁੰਹ ਮੋੜਨਾ ਸਿਰਫ ਉਸ ਸਮੇਂ ਨਫ਼ਾਕਤ (ਦੁਲਭਦਿਲੀ) ਹੈ ਜਦੋਂ ਬੰਦਾ ਵਾਅਦੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਫਿਰ ਜਾਣਬੂਝ ਕੇ ਝੂਠ ਬੋਲ ਕੇ ਜਾਂ ਧੋਖਾ ਦੇ ਕੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਰੋਕਾਵਟ ਆ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣਾ ਮਨ ਬਦਲ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਨਫ਼ਾਕਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।
4. ਨਫ਼ਾਕ਼ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
5. ਪਹਿਲਾ **ਨਫ਼ਾਕ਼ ਅਕੀਦਤੀ** (ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ) ਜੋ ਕਿ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਇਮਾਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਬਾਹਰਲੇ ਰੂਪ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅੰਦਰੋਂ ਕਫ਼ਰ ਲੁਕਾਉਂਦਾ ਹੈ।
6. ਦੂਜਾ **ਨਫ਼ਾਕ਼ ਅਮਲੀ** (ਕਿਰਦਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ) ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਮੁਨਾਫ਼ਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਖੁਬੀਆਂ ਅਤੇ ਅਖਲਾਕ਼ ਨੂੰ ਨਕਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਮਾਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਪਰ ਇਹ ਗੰਭੀਰ ਪਾਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
7. ਇਬਨ ਹਜਰ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਸਾਰੇ ਉਲਾਮਾ ਨੇ ਇੱਤੇਫ਼ਾਕ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਤੇ ਜ਼ਬਾਨ ਨਾਲ ਇਹ ਖ਼ੁਬੀਆਂ ਸੱਚੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕ਼ੁਫ਼ਰ ਦਾ ਹਕ਼ੀਕੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਮੁਨਾਫ਼ਿਕ ਹੈ ਜੋ ਜਿਹੰਨਮ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰਹੇਗਾ।
8. ਨਵਾਵੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਕਈ ਉਲਾਮਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਮੁਰਾਦ ਉਹ ਮੁਨਾਫ਼ਿਕ ਹਨ ਜੋ ਨਬੀ ﷺ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ — ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਇਮਾਨ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤਾ ਪਰ ਝੂਠ ਬੋਲਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪਰ ਠੱਗੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵਾਸਤੇ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਇਮਾਨੀ ਅਤੇ ਬੇਅਦਬੀ ਕੀਤੀ।