حديث: أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ مُنَافِقًا خَالِصًا، وَمَنْ كَانَتْ فِيهِ خَلَّةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيهِ خَلَّةٌ مِنْ نِفَاقٍ حَتَّى يَدَعَهَا: إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ، وَإِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ، وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ». «هر کس این چهار خصلت را داشته باشد منافق خالص است، و هر کس برخی از آنها را داشته باشد، دارای برخی از نفاق می باشد تا این که آن را ترک کند: وقتی حرف می‌زند دروغ گوید، و وقتی پیمان ببندد خیانت کند، چون وعده بدهد، وعده شکنی کند، و چون جدال کند، ناسپاس و فُحش گوید

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو رضي الله عنهما قال: قال رَسولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:
«أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ مُنَافِقًا خَالِصًا، وَمَنْ كَانَتْ فِيهِ خَلَّةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيهِ خَلَّةٌ مِنْ نِفَاقٍ حَتَّى يَدَعَهَا: إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ، وَإِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ، وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ».
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح مسلم: 58]

این ترجمه نیاز به بررسی و تدقیق بیشتر دارد.

از عبدالله بن عمرو رضی الله عنهما روایت است که فرمود: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:
«أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ مُنَافِقًا خَالِصًا، وَمَنْ كَانَتْ فِيهِ خَلَّةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيهِ خَلَّةٌ مِنْ نِفَاقٍ حَتَّى يَدَعَهَا: إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ، وَإِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ، وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ». «هر کس این چهار خصلت را داشته باشد منافق خالص است، و هر کس برخی از آنها را داشته باشد، دارای برخی از نفاق می باشد تا این که آن را ترک کند: وقتی حرف می‌زند دروغ گوید، و وقتی پیمان ببندد خیانت کند، چون وعده بدهد، وعده شکنی کند، و چون جدال کند، ناسپاس و فُحش گوید.
[صحیح] - [متفق علیه] - [صحیح مسلم - 58]

توضیح

پیامبر صلی الله علیه وسلم از چهار خصلت هشدار داده است که اگر در یک مسلمان جمع شود به دلیل همین خصوصیات به منافقان شباهت زیادی می داشته باشد، و این در مورد کسانی است که این ویژگی ها بر آنها غالب باشد، اما در کسانی که به ندرت دیده شود، آنان در جمع منافقان محسوب نمی شوند، و آن خصوصیات قرار ذیل اند:
اول: هرگاه سخن بگوید، عمدا دروغ گوید و در حرف های خود راست نگوید.
دوم: هرگاه پیمان ببندد به آن وفا نکند، و صاحبش خیانت کند.
سوم: هرگاه وعده نماید، به آن عمل نکند ووعده خلافی کند.
چهارم: هرگاه با کسی مشاجره و جدال نماید، بسیار شدید مشاجره کند، و از حق میلان کند، و در رد کردن و ابطال آن حیله نماید، و حرف باطل و دروغ گوید.
نفاق نمایان کردن چیزی است که خلاف آن پنهان شود، و این معنا در دارندۀ این خصلت ها وجود دارد، و نفاق او با کسی که با او سخن می گوید، و به او وعده داده، و به او اعتماد کرده، و با او مشاجره کرده، و با او عهد بسته از ميان مردم، نه این که او در اسلام منافق است تا آن را اظهار کند در حالى كه كفر را پنهان مى دارد، و هر كه داراى يكى از اين صفات باشد؛ صفتی از نفاق در او وجود دارد تا اینکه آن را ترک نماید.

از فوائد حدیث

1. بیان برخی از نشانه های منافق برای ترساندن و انذار از وقوع در آنها.
2. مراد از حديث اين است كه: اين خصلت ها از ويژگی های نفاق است، و کسی كه آن را دارا باشد با منافقان شباهت دارد در این خصلت ها، و از اخلاق آنها تبعیت كند، نه اينكه منافقی باشد كه اسلام اظهار کند در حال که کفر را پنهان می کند، و گفته شده که این تعبیر به کسی است که این خصوصیات بر او غلبه کند و در آنها سهل انگاری نماید، و آنها را کوچک جلوه دهد؛ پس هر که این گونه باشد غالباً فاسد اعتقادی است.
3. غزالی می فرماید: اصل دیانت به سه چیز منحصر می شود: گفتار، عمل و نیت، وی فساد گفتار را به دروغ، و فساد عمل را به خیانت، و فساد نیت را به وعده خلافی تنبیه نمود؛ زيرا تخلف از وعده بی اعتبار نمی سازد تا زمانی كه عزم مقرون به وعده باشد، ولی اگر مصمم باشد سپس مانعی بر او وارد شود و يا دیدگاهی بر وی تبارز کرد، در این جا هیچ تصویری از نفاق در او وجود ندارد.
4. نفاق بر دو قسم است: نفاق عقیده ای که صاحبش را از ایمان بیرون می کند، و آن اظهار اسلام و کتمان کفر است، و نفاق عملی که شباهت با منافقان در اخلاق آنهاست، و در این نفاق عملی صاحبش را از ایمان بیرون نمی کند، مگر اینکه این یک گناهی از گناهان کبیره است.
5. ابن حجر می گوید: علما اتفاق نظر دارند که هر کس با قلب و زبان خود ایمان آورد و این خصلت ها را انجام دهد، به کفر محکوم نمی شود، و نه منافقی است که جاودانه در جهنم می ماند.
6. نووی گفت: گروهی از علما می فرمایند: مقصود از منافقانی است که در زمان پیامبر صلی الله علیه وسلم بودند و از ایمان خود سخن گفتند، و دروغ گفتند، و به دین شان امین شمرده شدند پس خیانت کردند، و در موضوع نصرت دین وعده سپردند مگر وعده خلافی کردند، و در خصومت ها و مشاجره خود فُحش و ناسپاس گفتند.