Hadith: **"ਏ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਜਮਾਤ! ਸਦਕਾ ਦੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਤੂੰ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਹੈ।"** ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ: "ਏ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਰਸੂਲ ﷺ! ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ?"ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: **"ਤੁਸੀਂ ਲਾਣਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋ ਅਤੇ ਪਤੀ ਦੀ ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋ।»*، ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਕਲ ਤੇ ਦੀਨ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਔਰਤਾਂ ਤੋਂ ਵਧਕੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀਆਂ, ਜੋ ਸਮਝਦਾਰ ਮਰਦ ਦੀ ਅਕਲ ਨੂੰ ਵੀ ਭੁਲਾ ਦੇਣ।"**ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ: "ਏ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਰਸੂਲ ﷺ! ਸਾਡੀ ਅਕਲ ਤੇ ਦੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਕੀ ਹੈ?" ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ:**"ਕੀ ਔਰਤ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਮਰਦ ਦੀ ਅੱਧ ਗਵਾਹੀ ਨਹੀਂ?"* ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ: "ਹਾਂ।"ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: **"ਇਹੀ ਉਸ ਦੀ ਅਕਲ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ।ਕੀ ਜਦੋਂ ਔਰਤ ਹਾਈਜ਼ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਨਮਾਜ਼ ਤੇ ਰੋਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀ?"**ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ: "ਹਾਂ।"ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: **"ਇਹੀ ਉਸ ਦੀ ਦੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ।"** **(ਸਹੀਹ ਬੁਖਾਰੀ)**

عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخُدْرِيِّ رضي الله عنه قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي أَضْحَى أَوْ فِطْرٍ إِلَى المُصَلَّى، فَمَرَّ عَلَى النِّسَاءِ، فَقَالَ:
«يَا مَعْشَرَ النِّسَاءِ، تَصَدَّقْنَ، فَإِنِّي أُرِيتُكُنَّ أَكْثَرَ أَهْلِ النَّارِ» فَقُلْنَ: وَبِمَ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «تُكْثِرْنَ اللَّعْنَ، وَتَكْفُرْنَ العَشِيرَ، مَا رَأَيْتُ مِنْ نَاقِصَاتِ عَقْلٍ وَدِينٍ أَذْهَبَ لِلُبِّ الرَّجُلِ الحَازِمِ مِنْ إِحْدَاكُنَّ»، قُلْنَ: وَمَا نُقْصَانُ دِينِنَا وَعَقْلِنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «أَلَيْسَ شَهَادَةُ المَرْأَةِ مِثْلَ نِصْفِ شَهَادَةِ الرَّجُلِ» قُلْنَ: بَلَى، قَالَ: «فَذَلِكِ مِنْ نُقْصَانِ عَقْلِهَا، أَلَيْسَ إِذَا حَاضَتْ لَمْ تُصَلِّ وَلَمْ تَصُمْ» قُلْنَ: بَلَى، قَالَ: «فَذَلِكِ مِنْ نُقْصَانِ دِينِهَا».
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح البخاري: 304]

Translation Needs More Review.

ਅਬੂ ਸਈਦ ਖੁਦਰੀ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ ਤੋਂ ਰਿਵਾਇਤ ਹੈ, ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਰਸੂਲ ਅੱਲਾਹ ﷺ ਬਕਰੀਦ ਜਾਂ ਅੀਦੁਲ ਫ਼ਿਤਰ ਦੇ ਦਿਨ ਮਸੱਲੇ ਵੱਲ ਨਿਕਲੇ, ਤਦੋਂ ਔਰਤਾਂ ਕੋਲੋਂ ਲੰਗੇ ਅਤੇ ਫਰਮਾਇਆ:
"ਏ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਜਮਾਤ! ਸਦਕਾ ਦੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਤੂੰ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਹੈ।" ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ: "ਏ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਰਸੂਲ ﷺ! ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ?"ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਤੁਸੀਂ ਲਾਣਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋ ਅਤੇ ਪਤੀ ਦੀ ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋ।»، ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਕਲ ਤੇ ਦੀਨ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਔਰਤਾਂ ਤੋਂ ਵਧਕੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀਆਂ, ਜੋ ਸਮਝਦਾਰ ਮਰਦ ਦੀ ਅਕਲ ਨੂੰ ਵੀ ਭੁਲਾ ਦੇਣ।"ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ: "ਏ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਰਸੂਲ ﷺ! ਸਾਡੀ ਅਕਲ ਤੇ ਦੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਕੀ ਹੈ?" ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ:"ਕੀ ਔਰਤ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਮਰਦ ਦੀ ਅੱਧ ਗਵਾਹੀ ਨਹੀਂ?" ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ: "ਹਾਂ।"ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਇਹੀ ਉਸ ਦੀ ਅਕਲ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ।ਕੀ ਜਦੋਂ ਔਰਤ ਹਾਈਜ਼ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਨਮਾਜ਼ ਤੇ ਰੋਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀ?"ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ: "ਹਾਂ।"ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਇਹੀ ਉਸ ਦੀ ਦੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ।" (ਸਹੀਹ ਬੁਖਾਰੀ)
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح البخاري - 304]

Explanation

ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਇੱਕ ਈਦ ਦੇ ਦਿਨ ਮਸੱਲੇ ਵੱਲ ਨਿਕਲੇ। ਅੱਪ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਤੋਂ ਨਸੀਹਤ ਕਰਣਗੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਿਨ ਉਹ ਵਾਅਦਾ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਰਮਾਇਆ: ਏ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਜਮਾਤ! ਸਦਕਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਸਤਿਗ਼ਫ਼ਾਰ ਕਰੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦੋਹਾਂ ਗੁਨਾਹ ਮਾਫ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਸੀਲੇ ਹਨ। ਬੇਸ਼ਕ ਮੈਨੂੰ ਮੀਰਾਜ ਦੀ ਰਾਤ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅੱਗ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸਮਝਦਾਰ, ਸੋਚ-ਵਿਚਾਰ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਮਾਣੀ ਔਰਤ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: "ਏ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਰਸੂਲ ﷺ! ਸਾਨੂੰ ਅੱਗ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਧੇਰੇ ਕਿਉਂ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ?"
ਅੱਪ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: "ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਣ ਹਨ: ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਲਾਨਤਾਂ ਅਤੇ ਗਾਲ਼ੀਆਂ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹੋ, ਅਤੇ ਪਤੀ ਦਾ ਹੱਕ ਨਕਾਰਦੀਆਂ ਹੋ।" ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ:"ਮੈਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਕਲ ਅਤੇ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਘਾਟ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖੀਆਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਸਮਝਦਾਰ, ਸਿਆਣੀਆਂ, ਹੌਂਸਲੇ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਰਦ ਦੀ ਅਕਲ ਨੂੰ ਵੀ ਘੁਮਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਬਿਲਕੁਲ ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਹੋ।"
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: "ਏ ਰਸੂਲ ਅੱਲਾਹ ﷺ, ਅਕਲ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਘਾਟ ਕੀ ਹੈ?"
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ:ਅਕਲ ਦੀ ਘਾਟ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਇੱਕ ਮਰਦ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਇਹ ਅਕਲ ਵਿੱਚ ਘਾਟ ਹੈ। ਧਰਮ ਦੀ ਘਾਟ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਔਰਤ ਹਾਈਜ਼ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਈ ਰਾਤਾਂ ਅਤੇ ਦਿਨ ਨਮਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦੀਆਂ ਅਤੇ ਰਮਜ਼ਾਨ ਦੇ ਦਿਨ ਰੋਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀਆਂ; ਇਹ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਘਾਟ ਹੈ।ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੁਭਾਵਕ ਗੁਣ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਇਨਸਾਨ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪੈਸਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਬੇਸਬਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਅਣਜਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਵਾਰਨਿੰਗ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਈ ਤਾਂ ਕਿ ਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਰਹਿਣ।

Benefits from the Hadith

1. ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਈਦ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਤੇ ਜਾਣਾ ਵਧੀਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਸੀਹਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
2. ਪਤੀ ਦੇ ਹੱਕ ਨੂੰ ਨਕਾਰਨਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਲਾਣਤਾਂ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਨਰਕ ਦੀ ਧਮਕੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗੁਨਾਹ ਵੱਡਾ ਹੈ।
3. ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਮਾਨ ਦੀ ਵਾਧੂ ਅਤੇ ਘਾਟ ਦਾ ਬਿਆਨ ਹੈ: ਜੋ ਆਪਣੀ ਇਬਾਦਤ ਵਧਾਊਂਦਾ ਹੈ ਉਸਦਾ ਇਮਾਨ ਅਤੇ ਧਰਮ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੋ ਆਪਣੀ ਇਬਾਦਤ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ਉਸਦਾ ਧਰਮ ਘਟਦਾ ਹੈ।
4. ਨਵਵੀ ﷺ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਅਕਲ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਤੇ ਘਾਟ ਦੋਹਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬਿਲਕੁਲ ਇਮਾਨ ਵਾਂਗ। ਇਸ ਲਈ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੁਭਾਵਕ ਗੁਣ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੇਤਾਵਨੀ ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਰਹਿਣ। ਇਸ ਲਈ ਜੋ ਸਜ਼ਾ ਕਫ਼ਰਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗਲਤੀਆਂ 'ਤੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਉਹ ਘਾਟ ਤੇ ਨਹੀਂ, ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਘਾਟ ਸਿਰਫ ਗੁਨਾਹ ਕਰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡਾ ਹੈ।
5. ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆਰਥੀ ਲਈ ਇਹ ਸਲਾਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਪਸ਼ਟ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਬਾਰੇ ਸਹੀ ਸਮਝ ਲਈ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਜਾਂਚ ਕਰੇ ਅਤੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਰਾਹਨੁਮਾਈ ਲਏ।
6. ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਮਰਦ ਦੀ ਅੱਧ ਗਵਾਹੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਘੱਟ ਸੰਭਾਲ ਵਾਲੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
7. ਇਬਨ ਹਜਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ "ਮੈਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘੱਟ ਅਕਲ ਅਤੇ ਧਰਮ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨਹੀਂ ਵੇਖੀਆਂ..." ਇਹ ਗੱਲ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਰਮ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਦਰਜੇ ਤੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਔਰਤਾਂ ਕਿਸੇ ਸਮਝਦਾਰ ਮਰਦ ਦੀ ਅਕਲ ਨੂੰ ਇਸ ਕਦਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਗਲਤ ਕਾਮ ਕਰੇ ਜਾਂ ਗਲਤ ਬੋਲੇ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਗੁਨਾਹ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਗੁਨਾਹ ਵਧਾਇਆ।
8. ਹਾਈਜ਼ ਅਤੇ ਨਫਸਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਨਮਾਜ਼ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾ ਰੋਕਣਾ ਹਲਾਲ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਾਕ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਰੋਜ਼ੇ ਦੀ ਕਫ਼ਾਰਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
9. ਨਬੀ ﷺ ਦਾ ਸ਼ਰਾਰਤਮੰਦ ਸੁਭਾਅ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਸੀ; ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਗੁੱਸਾ ਜਾਂ ਦੋਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਦਿੰਦੇ ਸਨ।
10. ਇਬਨ ਹਜਰ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਸਦਕਾ ਸਜ਼ਾ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮਕਲੂਕਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਵਾਲੇ ਗੁਨਾਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
11. ਨਵਵੀ ﷺ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਦੀ ਘਾਟ ਹਾਈਜ਼ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨਮਾਜ਼ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾ ਛੱਡਣ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜੇ ਕੋਈ ਆਪਣੀ ਇਬਾਦਤ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਇਮਾਨ ਅਤੇ ਧਰਮ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੇ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਧਰਮ ਘਟਦਾ ਹੈ। ਧਰਮ ਦੀ ਘਾਟ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ:
12. * ਕਿਸੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਨਾਹ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਬਿਨਾ ਵਾਜਬ ਕਾਰਨ ਨਮਾਜ਼ ਜਾਂ ਰੋਜ਼ਾ ਨਾ ਰੱਖਣਾ।
13. * ਕਿਸੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਨਾਹ ਨਹੀਂ, ਜਿਵੇਂ ਜੁਮਾ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਛੱਡਣਾ ਜਾਂ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਜਿਹੜਾ ਉੱਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ।
14. * ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜੋ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਹਾਈਜ਼ ਵਿੱਚ ਨਮਾਜ਼ ਤੇ ਰੋਜ਼ਾ ਛੱਡਣਾ।