هرگاه کسی برادر (مسلمان اش) را دوست داشته باشد، پس به او خبر دهد كه او را دوست دارد. حق مسلمان بر مسلمان، پنج مورد است: جواب سلام، عيادت بيمار، و همراهى جنازه، و قبولى دعوت، و دعا براى عطسه كننده. آيا مى دانيد غيبت چيست؟ گفتند: الله و رسولش آگاه ترند، فرمودند: ياد كردن برادرت از آنچه كه برايش ناخوشايند است. براى مسلمان جایز نيست كه بيشتر از سه شب برادر مسلمانش را هجران كند، (و هنگامى كه) به همديگر ميرسند، اين روى بر مى گرداند، و او روى بر مى گرداند، و نيكوكارترين آنان كسى است كه شروع به سلام كردن مى كند. همانا پيامبر - صلى الله عليه و سلم - هيچگاه عطر را رد نمى كردند. الله متعال از بنده ای که غذايی می خورد و او را حمد و سپاس می گويد يا هنگامی که جرعه ای آب می نوشد و الله را حمد و ستايش می کند، راضی و خشنود می شود. اى نوجوان بسم الله بگو، و با دست راستت بخور، و از جلوی خودت بخور. اگر كسى از شما غذا خورد با دست راست بخورد، و اگر نوشيدنى آشاميد با دست راست بنوشد، زيرا شيطان با دست چپ مى خورد، و با دست چپ مى نوشد. ابريشم و ديبا نپوشيد و در ظرف طلا و نقره چيزی ننوشيد و نخوريد که اينها در دنيا از آنِ کفار است و در آخرت مخصوص شما. لباس ابريشمی نپوشيد؛ زيرا هرکس در دنيا لباس ابريشمی بپوشد، در آخرت آن را نخواهد پوشيد. در سفری همراه رسول الله صلى الله عليه وسلم بودم. (هنگام وضو) خواستم موزه های رسول الله صلى الله عليه وسلم را بيرون بياورم که فرمود: «دَعْهُمَا فَإِنِّي أَدْخَلْتُهُمَا طَاهِرَتَيْنِ»: «آنها را بيرون نياور، چون آنها را پس از طهارت و وضو پوشيده ام». سپس رسول الله صلى الله عليه وسلم بر موزه هايش مسح نمود. یا رسول الله، آيا در حالت جنابت می توانيم بخوابيم؟ رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «نَعَمْ إِذَا تَوَضَّأَ أَحَدُكُمْ فَلْيَرْقُدْ»: «بله، اگر وضو بگيريد می توانيد بخوابيد». هرگاه يكی از شما وضو می گيرد، باید آب در بينی کند و [جهت تمیز شدن بینی] آن را با فشار از بینی خارج کند. و هركس با سنگ استنجا می كند، عدد فرد را رعايت نمايد. و هرگاه کسی از شما از خواب بيدار شد باید قبل از داخل كردن دست ها در ظرف آب، سه بار آنها را بشويد. زيرا نمی داند به هنگام خواب دستش با چه چيز و كجا در تماس بوده است. هیچیک از شما به هنگام ادرار، نه با دست راست آلت تناسلی خود را بگيرد و نه با آن استنجا کند. همچنين هنگام آب خوردن، در ظرف آب تنفس نکند. هرگاه يکی از شما خوابی ديد که از آن خوشَش می آيد، بداند که آن خواب از سوی الله است پس باید الله را سپاس گوید و آن را - برای ديگران - بازگو نماید. هنگامی که رسول الله صلى الله عليه وسلم عطسه می زد، دست يا لباسش را روی دهانش می گذاشت و با آن از صدايش می کاست. هنگامی که لباس می پوشيد و هنگامی که وضو می گيريد، از سمتِ راست بدن تان آغاز کنيد. شخصی نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم با دست چپش غذا خورد؛ رسول الله صلى الله عليه وسلم به او فرمود: «با دست راستِ خود بخور». آن مرد گفت: نمی توانم. رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «هيچگاه نتوانی». چيزی جز کبر، آن مرد را از اطاعت بازنداشت؛ از آن پس نمی توانست دست راستش را به سوی دهانش بلند کند. چه کسی به نام من سوگند ياد می کند که من فلانی را نمی بخشم؟ حال آنکه من او را بخشيدم و عمل تو را باطل و تباه گردانيدم. بنده با بی فکری و بی توجه به اينکه سخنش درست است يا خير، سخنی بر زبان می آورد که به موجب آن از مسافتی بيش از فاصله ی ميان مشرق و مغرب در آتش دوزخ می افتد. هرگاه کسی از شما با برادرِ (مسلمانِ) خود ملاقات کرد، باید به او سلام کند؛ و اگر درختی يا ديواری يا سنگی در ميان شان حايل شد و باز او را ديد، - دوباره نيز- به او سلام بگويد. خواب خوب از سوی الله است و خوابِ بد (خواب پريشان) از سوی شيطان. زبانت را حفظ کن و خلوت و عبادت خانه ات را بر خود لازم بگير و بر گناهانت گريه کن. هرکه دوست دارد به مردی از اهل بهشت بنگرد، به اين شخص نگاه کند. از نبوت چيزی جز بشارت ها باقی نمانده است. هرکس مرا در خواب ببيند، در بيداری نيز مرا خواهد ديد - يا گويا مرا در بيداری ديده است؛ - شيطان نمی تواند خودش را شبيهِ من کند. سواره بر پياده و پياده بر نشسته و شمارِ کمتر بر گروهِ بيش تر سلام کنند. برای زنی كه به الله و روز قيامت ايمان دارد، جايز نيست مسير يك شبانه روز راه را بدون مَحرَم سفر کند. شلوار مسلمان تا نصفِ ساق است و مانع يا گناهی ندارد که بين ساق و قوزک باشد و پايين تر از قوزک - چنانچه با شلوار پوشيده شود - در آتش است و الله به کسی که شلوار (لُنگ) خود را از روی تکبر بر زمين بکشد، نگاه نمی کند. رسول الله صلى الله عليه وسلم هيچگاه از هيچ غذايی ايراد نگرفت؛ اگر موردِ علاقه اش بود، می خورد و اگر دوست نداشت، آن را ترک می کرد و نمی خورد. هرگاه يکی از شما خميازه کشيد، دستش را روی دهانش بگيرد. حق مسلمان بر مسلمان شش چیز است: وقتی او را دیدی به وی سلام کنی، آنگاه که تو را دعوت نمود، دعوتش را اجابت کنی، زمانی که از تو نصیحت خواست او را نصیحت کنی، هرگاه عطسه زد و الحمدلله گفت، پاسخش را بدهی، هنگامی که بیمار شد به عیادتش بروی و چون فوت شد، در تشییع جنازه اش شرکت کنی. آغازگر سلام به يهود و نصارا نباشید و اگر در راهی با آنها روبرو شديد، آنان را ناگزير کنيد که به تنگ ترين قسمتِ راه بروند. هريک از شما هنگام پوشيدن کفش، از پایِ راست شروع کند و هنگامِ درآوردن کفش، از پای چپ آغاز نمايد؛ پای راست در پوشيدنِ کفش اول باشد و در بيرون آوردن آخِر. هيچيک از شما با يک لنگه ی کفش راه نرود؛ يا هر دو لنگه را بپوشد يا اينکه هر دو را درآورَد. الله متعال به کسی نگاه نمی کند که از روی تکبر لباسش را بر زمين بکشاند. مومن طعنه زن، لعنت كننده، بددهن و بدرفتار (و بی شرم) نيست. «يکی از گناهان کبيره اين است که شخصی به پدر و مادرش دشنام دهد». گفته شد: ای رسول خدا، آیا کسی به پدر و مادرش دشنام می دهد؟ فرمود: «بله؛ به پدر کسی دشنام می دهد و او نيز در مقابل به پدرش دشنام می دهد، به مادر کسی دشنام می دهد و او در مقابل به مادرش دشنام می دهد». هرکس به سخن ديگران گوش دهد و آنان راضی نباشند، روز قيامت در گوش هايش سُرب گداخته می ريزند. به ما بیاموز چگونه بر تو سلام و درود بفرستیم؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «بگویید: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، وَبَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيد». آیا اصحاب رسول الله صلی الله علیه وسلم با هم مصافحه می کردند (با هم دست می دادند)؟ وی گفت: بله. هرکس با نيزه از مساجد يا بازارهای ما می گذرد، بايد نوک آن را با دستش بگيرد تا مبادا به يکی از مسلمانان برخورد کند و آسيبی به او برساند. «حال که چنين است، پس حقّ راه را رعايت کنيد». پرسيدند: حقّ راه چيست؟ فرمود: «حفاظت چشم ها، اجتناب از اذيت و آزار ره گذران، دادن جواب سلام و امر به معروف و نهی از منکر». وای به حال کسی که در سخن گفتن دروغ می گوید تا دیگران را بخنداند؛ وای به حال او، وای به حال او. به هرکس ريحانی هديه شد، آن را رد نکند؛ زيرا ريحان، سبک و خوش بوست. شخصی از رسول الله صلى الله عليه وسلم سؤال کرد: بهترين ويژگی اهل اسلام چيست؟ فرمود: «اينکه به ديگران خوراک بدهی و به هر مسلمانی که می شناسی و نمی شناسی سلام کنی». بدترين اسم ها نزد الله متعال، نام کسی است که خود را شاهنشاه ناميده باشد، درحالی که هيچ مالکی بجز الله وجود ندارد. سوگند، وسيله ای برای بازارگرمی و فروش کالاست؛ اما برکتش را از ميان می برد هرگاه سه نفر رهسپار سفر می شوند، بايد يکی از خودشان را امير قرار دهند. رسول الله صلى الله عليه وسلم به عيادتِ باديه نشينی رفت و چون به عيادت کسی می رفت، می فرمود: «مشکلی نيست؛ ان شاءالله که اين بيماری پاک کننده (ی گناهان) است». مردی گفت: ای رسول خدا، شخصی از ما با برادر يا دوستش ديدار می کند؛ آيا می تواند برای او خم شود؟ فرمود: «خير». پرسيد: آيا می تواند او را به آغوش بگيرد و ببوسد؟ فرمود: «خير». گفت: آيا می تواند دستش را بگيرد و با او مصافحه کند؟ فرمود: «بله». هیچ دو مسلمانی نیستند که یکدیگر را ملاقات کنند و با هم دست بدهند، مگر اینکه قبل از جدا شدن مورد آمرزش قرار می گیرند. هرکس از او درباره ی دانشی پرسيده شود و او - دانسته، پاسخِ - آن را پنهان کند، روز قيامت با افساری آتشين به لگام کشيده می شود. هرکس به لات و عزی - و به نام غيرالله و معبودان باطل - سوگند ياد کند، بايد لااله الاالله بگويد؛ و هرکس به دوستش بگويد: بيا تا قماربازی کنيم، بايد صدقه دهد. الله متعال اخلاق کسی را که چيزی از ما بشنود و آن را همان گونه که شنيده - به ديگران - برساند، خوب و نیک بگرداند. وقتی بنده چيزی - يا کسی - را لعنت می کند، نفرينش به آسمان بالا می رود و دروازه های آسمان بر آن بسته می شود؛ آنگاه به زمين می آيد و درهای زمين هم بر آن بسته می گردد؛ سپس به چپ و راست می رود و چون راهی نمی يابد، به کسی که لعنت شده بازمی گردد، اگر سزاوارش باشد؛ وگرنه لعنت به گوينده اش برمی گردد. هرکس يکسال با برادر مسلمانش قهر کند، مانند ريختن خون اوست. هیچ مردی نبايد به عورتِ مرد ديگری نگاه کند و زن نيز نبايد به عورت زنی ديگر بنگرد؛ دو مرد نبايد زيرِ يک پارچه - يا در يک بستر - قرار گيرند و دو زن نيز نبايد زير يک پارچه قرار گيرند (يا در يک بستر بخوابند و بدن شان با هم در تماس قرار بگیرد). هنگامی که می خوابيد، آتش را در خانه های تان روشن نگذاريد. به منافق سرور و آقا نگوييد؛ زيرا اگر او را سرور و آقا قلمداد کنيد، پروردگارتان را - که صاحب عزت و جلال است - خشمگين کرده ايد. مسلمان كسی است كه ساير مسلمانان از دست و زبان او در امان باشند. و مهاجر كسی است كه از آنچه الله منع كرده، دوری نمايد. درباره قرآن وارد جدل (باطل) نشوید؛ زيرا جدال در قرآن، انسان را به کفر می کشاند. کسی نزد آنها از رسول الله صلی الله علیه وسلم محبوب تر نبوده است با این همه، هرگاه او را می دیدند بر نمی خاستند چون می دانستند این کار را ناپسند می داند. من تكيه داده غذا نمی خورم. رسول الله صلى الله عليه وسلم از نفس کشيدن يا فوت کردن در ظرف منع نمود. اگر کسی از شما برادرش را زد، باید از ضربه زدن به صورت او خودداری کند. هرگاه يکی از شما غذايی خورد، تا زمانی که خود، انگشتانش را نليسيده يا - به ديگری- نليسانده است، آنها را پاک نکند. رسول الله صلى الله عليه وسلم ما را به انجام هفت كار امر فرمود و از انجام هفت كار ديگر منع كرد. رسول الله صلی الله علیه وسلم انگشتری از طلا ساخت. هر شرابی كه باعث مستی شود، حرام است. حرام بودن مشروب نازل شده است و مشروب از پنج چيز گرفته می شود: از انگور، خرما، عسل، گندم و جو. اگر کسی بدون اجازه ات سرک کشید و به داخل خانه ات نگاه کرد و تو سنگ ریزه ای به سوی او پرتاب کردی و سبب کور شدن چشمش شدی، گناهی بر تو نیست. رسول الله صلی الله علیه وسلم از پوشیدن ابریشم مگر به اندازه ی دو یا سه یا چهار انگشت نهی کرده است. آیا به شما در مورد آن سه نفر خبر ندهم: یکی از آنها به الله پناه برد و الله متعال به او پناه داد؛ دومی شرم كرد، پس خداوند را نيز از از آن بنده، شرم آمد (او را بخشيد). سومی رو گردانی كرد، پس خداوند متعال از او روی گرداند. گفت بگو: بار الها ای آفریدگار آسمان ها و زمین، آگاه به آشکار و نهان؛ پروردگار و مالک همه چیز؛ گواهی می دهم که معبود بر حقی جز تو نیست؛ به تو پناه می آورم از شر نفسم و شر شیطان و شرک او. هرکس به الله و روز قيامت ايمان دارد، باید مهمانش را گرامی بدارد و جايزه اش را بدهد. عرض کردند: ای رسول خدا، جايزه اش چيست؟ فرمود: «(پذيرايی به بهترين شکل و در حد توان در) يک شبانه روز؛ و مهمانی، سه شبانه روز است و بيش از آن، صدقه و احسانِ ميزبان نسبت به مهمانِ اوست». دين، امانت و فرجامِ کارهايت را به الله می سپارم. پيامبر صلى الله عليه و سلم سوار بر شترش به هر سمتی که بود، نماز نافله می خواند و با سرش [جهت رکوع و سجده] اشاره می کرد. و ابن عمر این کار را انجام می داد. در دوران پيامبر صلى الله عليه وسلم، پسری نوجوان (کم سن و سال) بودم و فرموده های ايشان را حفظ می کردم؛ تنها چيزی که مرا از سخن گفتن باز می داشت، حضورِ مردانِ مسن تر در مجلس بود. هیچ بنده ای نیست که هنگام شيوع طاعون، با شكيبايی و نيت ثواب در شهر خود بماند و بداند که هيچ زيانی بدون تقدير الله به او نمی رسد، مگر اینکه اجری همانند اجر شهيد برای او خواهد بود. هرگاه کسی از شما واردِ مجلسی می شود، بايد سلام کند و چون می خواست [به قصد ترک مجلس] برخيزد، بايد سلام نمايد؛ زيرا سلامِ نخست، بهتر و شايسته تر از سلامِ پايانی نيست. هريک از ما هنگامی که وارد مجلس پيامبر صلى الله عليه وسلم می شد، در انتهای مجلس می نشست. هرکس بيماری را عيادت کند يا به خاطر الله به ديدن برادرِ دينی اش برود، منادی او را ندا می دهد: خير ببينی و رفتنت مبارک باد و برای خود خانه ای در بهشت فراهم کردی. هنگامی که رسول الله صلى الله عليه وسلم سخنی می گفت، آن را سه بار تکرار می کرد تا سخنش فهميده شود و هنگامی که نزد گروهی می رفت و به آنها سلام می گفت، سلامش را - حدّاکثر - سه بار تکرار می نمود. جز با مؤمن دوستی و همنشينی مکن و غذايت را جز پرهيزگار نخورَد. شيطان بر خوردنِ غذايی دست می يابد که نام الله متعال بر آن برده نشود؛ شيطان اين دختربچه را بر سرِ اين غذا آورد تا به وسيله ی او بر آن دست يابد. لذا من دستِ دختربچه را گرفتم. سپس اين صحرانشين را آورد تا به وسيله ی او به اين غذا برسد؛ از اين رو من دستِ صحرانشين را گرفتم؛ سوگند به ذاتی که جانم در دستِ اوست، دستِ شيطان با دستِ اين دو نفر در دست من است (و توانايی شريک شدن در غذا را ندارد). زمانی که الله متعال آدم - صلى الله عليه وسلم - را آفريد، به او فرمود: برو و به آنها - گروهی از ملائکه که نشسته بودند - سلام کن و گوش بده چه جوابی به تو می دهند؛ زيرا اين (روشِ) سلامِ تو و فرزندان توست. نزديک قيامت، کمتر اتفاق می افتد که خواب مؤمن دروغ از آب درآيد؛ خواب مؤمن بخشی از چهل و شش بخش نبوت است. هر روز صبح اندام انسان به زبان او خواهش و التماس می کنند و می گويند: درباره ی ما از الله پروا کن که پاداش و کيفر ما به تو بستگی دارد؛ اگر تو راست باشی، ما نيز راست هستيم و اگر تو کجی کنی، ما هم دچار کجی می شويم. مردی نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم آمد و گفت: «السَّلامُ عَلَيكُم». رسول الله صلى الله عليه وسلم جوابِ سلامِ او را داد و آنگاه آن مرد نشست. رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «عَشْرٌ»: «ده (نيکی برای او ثبت شد)». سپس مردی ديگر آمد و گفت: «السَّلامُ عَلَيكُم وَرَحْمَةُ الله». رسول الله صلى الله عليه وسلم جوابِ سلام او را هم داد و آن مرد نشست. سپس فرمود: «عِشْرون»: «بيست (نيکی برای او ثبت گرديد)». بنده سخنی در جهت رضايت الله متعال می گويد که توجه چندانی بدان ندارد اما به موجبِ آن الله متعال بر درجاتش می افزايد. و بنده سخنی بر زبان می آورد که موجب خشم الله متعال است حال آنکه اهمیت چندانی به آن نمی دهد، اما به سبب آن در دوزخ سقوط می کند. نزديک ترين مردم به الله، کسی است که آغازگرِ سلام به مردم باشد. از بزرگ ترين دروغ ها، اين است که شخصی خودش را به غيرِ پدرش نسبت دهد يا مدّعیِ ديدن خوابی شود که نديده است يا سخنی را به رسول الله صلى الله عليه وسلم نسبت دهد که ایشان نگفته است. مردی از رسول الله صلى الله عليه وسلم اجازه ی ورود خواست؛ رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «به او اجازه دهيد که بد آدمی در قبيله ی خود می باشد. ما سهمِ شيرِ رسول الله صلى الله عليه وسلم را برايش برمی داشتيم؛ رسول الله صلى الله عليه وسلم در اثنای شب می آمد و به گونه ای سلام می کرد که خفته را بيدار نمی کرد و صدايش به (افرادِ) بيدار می رسيد. رسول الله صلى الله عليه وسلم شبی طبق معمول آمد و مانندِ گذشته سلام کرد. اگر بسم الله می گفت، برای همه ی شما کافی بود. با هم غذا بخوريد و بسم الله بگوييد تا غذای شما با برکت شود. دوتا دوتا نخوريد؛ زيرا رسول الله صلى الله عليه وسلم از دوتا دوتا خوردن منع کرده است. سپس ابن عمر می فرمود: مگر اينکه کسی از برادرش اجازه بگيرد. آتش دشمن شماست؛ وقتی خواستيد بخوابيد، آن را خاموش کنيد. اين مرد با ما آمده است؛ اگر می خواهی به او اجازه بده؛ و اگر می خواهی باز گردد. رسول الله صلی الله علیه وسلم را درحالی دیدم که با سه انگشت می خورد و چون غذا خوردنش به پایان می رسید آنها را می لیسید. ساقیِ گروه، پس از همه ی آنها می نوشد. از آب زمزم به رسول الله صلى الله عليه وسلم دادم و ايشان ايستاده نوشيد. ما در زمان رسول الله صلى الله عليه وسلم درحالی که راه می رفتيم، می خورديم و درحالی که ايستاده بوديم، آب می نوشيديم. هرگاه سه نفر با هم بوديد، نبايد دو نفر بدون مشارکت شخص سوم با يکديگر درِگوشی صحبت کنند تا اينکه در جمع مردم قرار بگيريد؛ زيرا اين کار، شخص سوم را نگران و ناراحت می کند. هيچيک از شما ايستاده آب ننوشد. هيچكس، ديگری را از جايش بلند نكند که خود در آنجا بنشيند، ولی برای ديگران جا باز كنيد. كوچك تر به بزرگ تر، عابر به نشسته و جمعيت كمتر به جمعيت بیشتر سلام کند. چون گروهی از جایی بگذرند، اگر یک نفر از آنها سلام کند، از طرف همه ی آنها کفایت می کند و اینکه یک نفر از آنان جواب سلام دهد، از طرف همه ی آنها کفایت می کند. سفر پاره ای از عذاب است. هرکس با وجودِ توانايی، از روی تواضع و فروتنی برای الله، از پوشيدن لباس خوب خودداری کند، الله متعال روز قيامت او را در انظار مردم فرا می خوانَد و به او اين اختيار را می دهد که از لباس های گرانبها و زيبای اهل ايمان، هر لباسی که می خواهد بپوشد. هيچيک از شما ايستاده آب ننوشد؛ و اگر کسی فراموش کرد و ايستاده آب نوشيد، باید بالا بیاورد (استفراغ کند). رسول الله صلى الله عليه وسلم از نوشيدنِ آب از دهانه ی ظرف آب و مشک منع فرمود. رسول الله صلى الله عليه وسلم از نوشيدن آب از دهانه ی مشک منع فرمود. رسول الله صلى الله عليه وسلم از دميدن در آب منع نمود. باری از کنار رسول الله صلى الله عليه وسلم گذشتم و شلوارم مقداری پايين افتاده بود؛ رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «ای عبدالله، شلوارت را بالا بکش». آن را بالا کشيدم. فرمود: «بيشتر بالا بکش». همچنان شلوارم را بالا می کشيدم تا اینکه شخصی پرسيد: تا کجا؟ فرمود: «تا نيمه ی دو ساق». بار الها، ای پروردگار مردم، بیماری را بر طرف کن، شفا بده که شفادهنده تویی. هنگامی که مسلمان از برادرِ مسلمانش عيادت می کند، تا زمانی که باز می گردد، در "خُرفه ی بهشت" است. برای رسول الله صلى الله عليه وسلم نوشيدنی آورده شد؛ ایشان درحالی از آن نوشيد که سمت راستش پسربچه ای بود. هرگز کسی از شما آرزوی آرزوی مرگ نکند؛ اگر نيکوکار است، چه بسا بر نيکی هايش بيفزايد و اگر گنه کار است، شايد توفيق توبه بيابد. هنگامی که رسول الله صلى الله عليه وسلم غذايی می خورد، سه انگشت خود را می ليسيد. درحالی نزدِ رسول الله صلى الله عليه وسلم رفتم که ايشان در حالِ سخنرانی بود. همانا مثال حافظ قرآن، مانند صاحب شترِ بسته است. هرگاه انس رضی الله عنه از کنارِ تعدادی کودک می گذشت به آنها سلام می کرد و می گفت: رسول الله صلى الله عليه وسلم چنين می کرد. رسول الله صلى الله عليه وسلم شنيد که شخصی از مرد ديگری تعريف می کند و در مدحِ او مبالغه می نمايد؛ پس فرمود: «أهْلَكْتُمْ- أوْ قَطَعْتُمْ- ظَهْرَ الرَّجُلِ»: «او را نابود کرديد- يا - پُشت او را شکستيد». وای بر تو، گردن دوستت را شکستی. رسول الله صلی الله علیه وسلم از مسافرت به سرزمين دشمن با قرآن منع فرمود. حرام بودن کبر و خودپسندی و خودبزرگ بینی و بیان عاقبت و فرجام بد آن در سفری با رسول الله صلى الله عليه وسلم همراه بوديم که مردی سوار بر شترش آمد. ای ابوالحسن، حالِ رسول الله صلى الله عليه وسلم چگونه است؟ علی رضی الله عنه پاسخ داد: الحمدلله خوب شده است. وقتی رسول الله صلی الله علیه وسلم به سفر می رفت، از سختی های سفر و از پيش آمدها و تغييرات غم انگيز و از کاستی (و خواری) پس از فزونی (و ارجمندی)، و نيز از دعای ستم ديده و از ديدن مناظر غم انگيز (و پيش آمدهای ناگوار) در مال و خانواده - به الله - پناه می بُرد. يک سواره (يا کسی که به تنهایی سفر می کند)، يک شيطان می باشد و دو سواره، دو شيطان هستند و سه سواره، يک کاروان به شمار می آيند. هرگاه در مسيری سرسبز سفر کرديد، بهره ی شتر از زمين را به او بدهيد (و بگذاريد تا حيوان در حال حرکت بچرد) و چون در مسيری خشک و بی علف سفر کرديد، او را تند برانيد تا پيش از اين که مغز استخوان حيوان، يعنی توان و نيرويش از بابت خستگی و رنج راه از ميان برود، به مقصد برسيد. در شب حرکت کنيد؛ زيرا زمين در شب در هم پيچيده و کوتاه می شود. هرگاه رسول الله صلى الله عليه وسلم در سفر بود، اگر در شب توقف می کرد، بر پهلوی راست خود می خوابيد؛ اما اگر کمی پيش از صبح توقف می نمود، دست خود را از قسمت آرنج بالا می گرفت و سرش را بر روی کف دستش می گذاشت. رسول الله صلى الله عليه وسلم در مسيرِ (سفر يا جهاد) گاه به عمد عقب می ماند و - افرادِ - ناتوان را به پيش می راند و (آنها را برای حرکت، کمک و تشويق می فرمود و کسی را که سواری نداشت) پشت سر خود سوار می کرد و برايش دعا می نمود. هنگامی که رسول الله صلى الله عليه وسلم رهسپار سفری بود و بر پشت شترش قرار می گرفت، سه بار تکبير می گفت و سپس اين دعا را می خواند: «سُبْحَانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ وَإِنَّا إِلَى رَبِّنَا لَمُنْقَلِبُونَ». ای گروه مهاجران و انصار، برخی از برادران شما، مال و خويشاوندی ندارند؛ پس هريک از شما بايد دو يا سه نفر از آنها را با خود همراه و شريک بگرداند. خوراکِ دو نفر برای سه نفر کافی است و خوراک سه نفر برای چهار نفر. به رعايت تقوای الهی و گفتن "الله اکبر" بر هر بلندی پایبند باش. وقتی رسول الله صلى الله عليه وسلم قصد خوابیدن داشت، دست راستش را زير گونه اش قرار می داد و می فرمود: «يا الله، در آن روز که بندگانت را برمی انگيزی، مرا از عذاب خويش محافظت بفرما». هرگاه از سربلندی بالا می رفتيم، «الله اکبر» می گفتيم و چون از سراشيبی پايين می رفتيم، «سبحان الله» می گفتيم. ای مردم، بر خود رحم کنيد (و صدای تان را پايين بياوريد)؛ زيرا شخصِ ناشنوا و غايبی را نمی خوانيد؛ بلکه الله با شما بوده و شنوایِ نزديک است. هیچ مسلمانی نیست که مسلمانی را به وقت صبح عيادت کند، مگر اینکه هفتادهزار فرشته تا شب برای او دعا نموده و طلب مغفرت می کنند. هرکس علمی را بیاموزد که تنها برای رضایت الله عز وجل فرا گرفته می شود. يکی از بزرگ ترين دروغ ها اين است که انسان چيزی را که خواب نديده، وانمود کند در خواب ديده است. شايسته ی هيچ صدّيقی نيست که لعنت کننده باشد. يکديگر را به دوری از رحمتِ الله و خشمِ او و به آتش دوزخ، لعن و نفرين نکنيد. بارِ شتر را برداريد و رهايش کنيد که لعنت شده است. شتری که لعنت شده، نبايد با ما باشد. هرگاه کسی بگويد: مردم هلاک شدند، خود بيش از همه در هلاکت و نابودی است. دو نفر که به يکديگر دشنام می دهند، گناهش بر آغازگر است تا آنکه ستم ديده [يعنی نفر دوم] از حد بگذرد. چرا بر سرِ راه ها می نشينيد؟ از اینکه بر سر راه ها بنشینید دوری کنید. ظرف ها را بپوشانيد و دهانه ی ظرف آب و نيز درها را ببنديد و چراغ ها را خاموش کنيد؛ شيطان، درب ظرفِ آب را نمی گشايد و درِ بسته را باز نمی کند و پوششِ ظرف ها را برنمی دارد. ای مردم، هرکس چيزی می داند، آن را بگويد و اگر چيزی نمی داند، بگويد: الله داناتر است؛ زيرا بخشی از علم اين است که انسان درباره ی چيزی که نمی داند، بگويد: الله داناتر است. رسول الله صلى الله عليه وسلم از اينکه مردی ايستاده کفش بپوشد، نهی فرمود. به تب بد نگو؛ زيرا تب چنان گناهان فرزندان آدم را از بین می برد که دمه ی آهنگر، زنگ و ناخالصیِ آهن را می زدايد. رسول الله صلی الله علیه وسلم به ليسيدن انگشتان و کاسه امر نموده و فرمودند: «شما نمی دانيد که برکت در کدام قسمت غذای تان است». روزه داران نزد شما افطار کنند، نيکان غذای تان را بخورند و ملائکه بر شما درود بفرستند. الله متعال علم را به یکباره از سينه ی انسان ها محو نمی کند؛ بلکه با وفات علما آن را از بين می برد. فلان نماز را در فلان وقت بخوانيد و فلان نماز را در فلان وقت بخوانيد. و هرگاه وقت نماز فرا رسيد، يكی از شما اذان بگويد و كسی كه بيشتر قرآن می داند، امامت دهد. هرگاه یکی از شما برای غذای عروسی دعوت شد، باید آن را اجابت کند. بدترين غذا، غذای وليمه است؛ ثروتمندان برای آن دعوت می شوند و فقرا و مساکين ترک می شوند. و کسی که دعوت [وليمه] را اجابت نکند، نافرمانی الله و رسولش کرده است. هرگاه يکی از شما دعوت شد، بايد اجابت کند؛ اگر روزه داشت - برای ميزبان - دعا نمايد و اگر روزه نداشت، غذا بخورد. برکت در وسط غذا نازل می شود؛ پس از دو طرفِ آن بخوريد و از وسطِ آن نخوريد. امروز دربان رسول الله صلى الله عليه وسلم خواهم شد. در اين ميان ابوبكر رضی الله عنه آمد و در را فشار داد. گفتم: كيست؟ گفت: ابوبكر. گفتم: صبر كن. آنگاه نزدِ رسول الله صلى الله عليه وسلم رفتم و گفتم: ای رسول خدا، ابوبکر آمده و اجازه ی ورود می خواهد. فرمود: «ائْذَنْ لَهُ وَبَشِّرْهُ بِالجَنَّةِ»: «به او اجازه ی ورود و بشارت بهشت بده». بهترين مجالس، وسيع ترينِ آن هاست. ای ابابَطن ما تنها به خاطر سلام کردن - به بازار - می رويم و به هر کسی که برخورد می کنيم، سلام می گوييم. شيطان همانند خون در بدن انسان جريان می يابد و من ترسيدم که شايد شيطان در دلهای تان گمانِ بدی انداخته باشد. يا الله، سعد را شِفا بده؛ يا الله، سعد را شِفا بده. پراکنده شدن شما در اين کوه ها و دره ها، نتيجه ی وسوسه و فريبِ شيطان است. با انس بن مالک رضی الله عنه نزد چند نفر مجوسی بوديم؛ در ظرفی از جنس نقره، فالوده آوردند که انس بن مالک از آن نخورد. با کودکان برای استقبال از رسول الله صلى الله عليه وسلم به ثنية الوداع رفتيم. «آيا کسی از شما خوابی ديده است؟» و کسی که الله می خواست، خوابش را تعريف می کرد. يک روز صبح به ما فرمود: «امشب دو ملک (درخواب) نزدم آمدند و به من گفتند: با ما بيا و من با آن دو رفتم». رسول الله صلی الله علیه وسلم به ما خبر داد که در گذشته چه بوده و در آينده چه خواهد بود؛ داناترين ما کسی بود که نکات بيشتری را به خاطر سپرد. به خروس دشنام ندهيد؛ زيرا برای نماز بيدار می کند. بخشی را درست گفتی و بخشی را اشتباه. رسول الله صلی الله علیه وسلم درحالی به عیادتم آمد که سوار بر قاطر و اسبی نبود. برای رسول الله صلی الله علیه وسلم در ظرف آب کشمش می ریختند و ایشان همان روز و فردایش و پس فردایش از آن می نوشید و چون شب روز سوم می رسید، از آن می نوشید و به دیگری می نوشاند و اگر چیزی از آن باقی می ماند، دور می ریخت. هرگاه يکی از شما عطسه زد، بايد بگويد: «الْحَمْدُلِله» و برادر يا دوستش به او بگويد: «يَرْحَمُكَ الله» و چون (برادر يا دوستش) به او «يَرْحَمُكَ الله» گفت، عطسه زننده باید بگويد: «يَهْدِيكُمُ اللّهُ وَيُصْلِحُ بَالَكُمْ». [يعنی: الله شما را هدايت کند و احوال تان را اصلاح بگرداند.] نگو: عليک السلام؛ زيرا عليک السلام درود و سلامِ مردگان است. بار الها، ای پروردگار مردم، و ای از ميان برنده ی بيماری، - اين بنده را - شِفا ده که شِفادهنده تویی و شفادهنده ای جز تو وجود ندارد؛ چنان بهبودی و شفايی عنايت بفرما كه هيچ بيماری باقی نگذارد.