زمانی که مردم در قبا و در حال خواندن نماز صبح [رو به بیت المقدس] بودند فردی نزد آنها رفته و گفت: دیشب بر پیامبر صلی الله علیه وسلم قرآن نازل شده و امر شده که رو به قبله [کعبه] کند، پس چنین کنید. چون الله متعال اراده ی خیری در مورد امیری داشته باشد، وزیر صادق و راستگویی نصیب او می گرداند که هرگاه دچار فراموشی شود، او را یادآور گردد و چون چیزی را در خاطر داشته باشد او را یاری کند؛ و چون اراده ی خداوند در مورد او بر چیز دیگری رفته باشد، وزیر بدی را برای او قرار می دهد که هرگاه دچار فراموشی شود، چیزی را به یادش نیاورد و اگر در خاطر داشته باشد، او را یاری نرساند. الله متعال هيچ پيامبری مبعوث نکرد و هيچ خليفه ای را به خلافت نرساند، مگر اينکه دو همنشين (مشاور) برای هريک قرار داد که يکی او را به کار نيک فرمان می داد و به عمل شايسته تشويقش می کرد و ديگری او را به کار بد فرا می خواند و به کار ناشايست تشويقش می نمود. و معصوم کسی است که الله او را - از گناه و معصيت- حفظ کند. بلال زمانی اذان می دهد که هنوز شب است؛ لذا - پس از اذان بلال- بخوريد و بياشاميد تا اينکه اذان عبدالله بن ام مکتوم را بشنوید. زمانی فرا می رسد که شخص می خوابد و امانت داری از قلب او برداشته می شود؛ به گونه ای که تنها اثر اندکی از امانت داری در قلبش می ماند و چون دوباره می خوابد، امانت داری به کلی از قلب او برداشته می شود و اثر آن تنها همانند يک تاول باقی می ماند. دستِ راستِ رسول الله صلى الله عليه وسلم برای وضو گرفتن و غذا خوردن بود و دستِ چپش برای استنجا و دفع آلودگی. زمانی که رسول الله صلی الله علیه وسلم و اصحاب گرامی ایشان (به منظور عمره) وارد مکه شدند، مشرکان گفتند: کسانی نزد شما خواهند آمد که تب يثرب آنها را ضعيف و درمانده کرده است، آنگاه پيامبر صلى الله عليه و سلم به مسلمين دستور داد تا سه دور اول طواف را با حالتی نيم خيز طواف کنند و ميان دو رکن يمانی و حجر الاسود راه بروند. یا رسول الله، آيا در حالت جنابت می توانيم بخوابيم؟ رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «نَعَمْ إِذَا تَوَضَّأَ أَحَدُكُمْ فَلْيَرْقُدْ»: «بله، اگر وضو بگيريد می توانيد بخوابيد». رسول الله صلى الله عليه وسلم از گردنه ی بالایی راه كداء كه در بطحاء است، وارد مكه شد و از گردنه پايينی بيرون رفت. روزی از پشت بام خانه ی حفصه بالا رفتم و پيامبر صلى الله عليه و سلم را ديدم که رو به شام و پشت به کعبه قضای حاجت می کند. عمر رضی الله عنه كنار حجرالاسود آمد و آن را بوسيد و فرمود: بخوبی می دانم كه تو سنگی بيش نيستی و نمی توانی نفع و ضرر برسانی. اگر نمی ديدم كه رسول الله صلى الله عليه وسلم تو را می بوسيد، تو را نمی بوسيدم. رسول الله صلى الله عليه وسلم در حجة الوداع، سوار بر شتر بيت را طواف كرد و به وسيله عصا حجر الاسود را استلام نمود. هرگز نديدم پيامبر صلى الله عليه و سلم غير از رکن يمانی و رکن حجر الأسود به جای ديگری از بیت دست بکشد. من تو را به خاطر الله دوست دارم. وی پاسخ داد: ذاتی که مرا به خاطر او دوست داری، تو را دوست بدارد. وقتی پيامبر صلى الله عليه وسلم به محل قضای حاجت می رفت، من و پسر بچه ای همانند من، ظرف (کوچک) آب و چوب دستی برای پيامبر می برديم و ايشان با آب استنجاء می کرد. احترام و گرامی داشتِ پيرمرد مسلمان و حافظ و عالِم قرآن که در آن زياده روی يا کوتاهی نکند و نيز احترام حاکم و صاحب قدرتِ عادل، بخشی از بزرگ داشت و تعظيم الله متعال است. ای مردم، آرامش را حفظ کنيد؛ زيرا نيکی به عجله کردن نيست. به دلیل ندانستن اين مساله گریه نمی کنم که آنچه نزد الله متعال وجود دارد برای پيامبرش بهتر است، بلکه دلیل گریه ام قطع شدن وحی از آسمان است. [راوی می گويد:] اين سخن ام ايمن، ابو بکر و عمر را نيز به گريه انداخت و هر دو همراه او گريستند. صحرانشينی آمد و در قسمتی از مسجد ادرار کرد. چرا بيش از اين به ديدنِ ما نمی آيی؟ تو را درحالی دیدم که به سویی جز قبله نماز می خواندی؟ وی در پاسخ گفت: اگر رسول الله صلی الله علیه وسلم را نمی دیدم که چنین می کند، این کار را نمی کردم. رسول الله صلى الله عليه وسلم از راه «شجره» - مدينه را - به قصد مكه ترك می کرد و در بازگشت، از راه «معرَّس» وارد مدينه می شد. هنگام ورود به مکه از گردنه ی بالايی وارد می گشت و هنگام خروج، مکه را از گردنه ی پايينی ترک می کرد. احترام محمد صلى الله عليه وسلم درباره ی اهل بيتش را پاس بداريد. هرکس به الله و روز قيامت ايمان دارد، باید مهمانش را گرامی بدارد و جايزه اش را بدهد. عرض کردند: ای رسول خدا، جايزه اش چيست؟ فرمود: «(پذيرايی به بهترين شکل و در حد توان در) يک شبانه روز؛ و مهمانی، سه شبانه روز است و بيش از آن، صدقه و احسانِ ميزبان نسبت به مهمانِ اوست». من انصار را ديدم که برای خدمت به پيامبر صلى الله عليه وسلم چه می کردند؛ لذا با خود سوگند ياد کردم که با هريک از آنها که همراه شوم، به او خدمت کنم. روايت است که ام حبيبه رضى الله عنها هفت سال استحاضه شد؛ پس از رسول الله صلى الله عليه و سلم درباره ی حکم آن پرسيد؟ پيامبر صلى الله عليه و سلم به او فرمود: «تَغْتَسِلَ»: «غسل کن». در آب راكدی که جریان ندارد، ادرار نكنيد. چه بسا برای غسل و طهارت، بدان نياز پيدا كنيد. به وصيت من درباره ی خوش رفتاری با زنان توجه کنيد؛ زيرا زن از دنده ی پهلو آفريده شده و کج ترين بخش دنده، قسمتِ بالای آن است. اگر بخواهی راستش کنی، می شکند و اگر رهايش نمايی، همچنان کج باقی می ماند؛ پس سفارشم را درباره ی زنان رعايت کنيد. رسول الله صلى الله عليه وسلم مردی را ديد که در گوشه ای نشسته و با جماعت نماز نخوانده است؛ پس به او فرمود: «فلانی، چه چيزی تو را از نماز خواندن به همراه جماعت باز داشته است؟» آن مرد پاسخ داد: ای رسول خدا، من جنب هستم و آبی نيست که با آن غسل کنم. پيامبر صلى الله عليه و سلم به او گفت: «عَلَيْك بِالصَّعِيدِ، فَإِنَّهُ يَكْفِيَكَ»: «از خاک استفاده کن (تيمم کن) که آن برای تو کافی است». رسول الله صلى الله عليه وسلم به «منا» آمد و آنگاه به «جمره» رفت و رمی عقبه را انجام داد؛ سپس به منزل (باراندازِ) خود در منا آمد و قربانی کرد؛ آنگاه به آرایشگر فرمود: «(موهای اينجا را) بگير» و به سمت راست سَرَش اشاره نمود و سپس به سمتِ چپِ سرش؛ و آنگاه شروع به تقسيمِ موهايش در ميانِ مردم کرد. هرکس سوگندی ياد کند و خلاف آن را به تقوای الهی نزديک تر ببيند، باید همان کاری را انجام دهد که به تقوا نزديک تر است. حيا نتيجه ای جز خير و خوبی به دنبال ندارد. بار الها، تسليم تو شدم، به تو ايمان آوردم، بر تو توکل کردم، به سوی تو روی آوردم و به کمک تو، با دشمنان مقابله نمودم. بار الها، هيچ معبود به حقی جز تو نيست، به عزت تو پناه می برم که مبادا مرا گمراه کنی؛ تو هميشه زنده ای هستی که هرگز نمی ميری و جن ها و انسان ها می ميرند. دين، امانت و فرجامِ کارهايت را به الله می سپارم. نزدِ خانواده های تان باز گرديد و نزدِ آنها اقامت نماييد و آنها را تعليم دهيد و - به نماز و ساير احکام اسلام - امر کنيد و فلان نماز را در فلان وقت بخوانيد و فلان نماز را در فلان وقت؛ هنگامی که وقتِ نماز فرا می رسد، باید يکی از شما اذان بگويد و مسن ترين شما امامت دهد. مردی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم از خیالاتی که در نماز با آنها مواجه می شد و احساس شکستن وضو به وی دست می داد، شکایت نمود؛ پس رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «لا يَنْصَرِفُ حَتَّى يَسْمَعَ صَوْتاً، أَوْ يَجِدَ رِيحاً»: «در این حالت نمازش را قطع نکند تا اینکه صدایی بشنود یا بویی احساس کند». رسول الله صلی الله علیه وسلم به من دستور داد تا شتر قربانی اش را ذبح کنم و گوشت، پوست و پالانش را صدقه نموده و از آن به قصاب چيزی ندهم. چون نماز درحالی اقامه شد که شام حاضر بود، ابتدا شام بخورید. آيه ی حج تمتع در قرآن نازل شد و رسول الله صلى الله عليه و سلم ما را به انجام آن دستور داد و پس از آن هيچ آيه ای در قرآن نازل نشد که تمتع را تحريم کند و تا رسول الله صلى الله عليه و سلم زنده بود ما را از انجام آن نهی نکرد. پس درباره ی اصل و نسب عرب ها می پرسيد؟ آنان كه در جاهليت بهترين مردم بودند، در اسلام نيز بهترين مردم هستند؛ البته به شرطی که شناخت و دانش دينی داشته باشند. برخی از شما همسران شان را مانند برده کتک می زنند و چه بسا در پايان همان روز، با او همبستر می شوند. از ابن عباس رضى الله عنهما درباره ی حج تمتع پرسيدم؛ وی مرا به انجام آن امر نمود؛ و از او درباره ی هدی سوال کردم که در پاسخ گفت: شتر يا گاو يا گوسفند يا شراکت در قربانی کردن شتر و گاو؛ راوی می گوید: برخی انجام تمتع را نمی پسندیدند. امروز دربان رسول الله صلى الله عليه وسلم خواهم شد. در اين ميان ابوبكر رضی الله عنه آمد و در را فشار داد. گفتم: كيست؟ گفت: ابوبكر. گفتم: صبر كن. آنگاه نزدِ رسول الله صلى الله عليه وسلم رفتم و گفتم: ای رسول خدا، ابوبکر آمده و اجازه ی ورود می خواهد. فرمود: «ائْذَنْ لَهُ وَبَشِّرْهُ بِالجَنَّةِ»: «به او اجازه ی ورود و بشارت بهشت بده». هر شخصی با کسی خواهد بود که او را دوست دارد. جنب بودم و دوست نداشتم بدون طهارت با شما همنشین شوم؛ این بود که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «سبحان الله، إن المؤمن لاينجس»: «سبحان الله، مومن نجس نمی شود». رسول الله صلی الله علیه وسلم از پرت کردن سنگ ريزه با انگشت نهی کرد و فرمود: «إِنَّهُ لا يقْتُلُ الصَّيْد، ولا يَنْكَأُ الْعَدُو، وَإِنَّهُ يَفْقَأُ الْعَيْن، ويَكْسِرُ السِّنَّ»: «اين کار، صيد (=شکار) را نمی کشد و دشمن را از پا درنمی آورد؛ ولی چشم را کور می کند و دندان را می شکند». رسول الله صلی الله علیه وسلم از نماز خواندن پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب و پس از نماز عصر تا غروب آفتاب نهی فرمودند. ابن مسعود رضی الله عنه هر پنج شنبه پند و اندرزمان می داد. کسی که بر کودکان ما رحم نکند و حق و احترام بزرگان ما را نشناسد، از ما نيست. روزی رسول الله صلى الله عليه وسلم در آب گيری به نام «خُم» در ميان مکه و مدينه، به سخنرانی پرداخت و پس از حمد و ثنای الله، ما را پند و موعظه داد. صف های تان را (هنگام نماز) راست کنيد؛ وگرنه بيم آن می رود که الله چهره های تان را مسخ کند (يا در ميان شما اختلاف و کينه بيندازد). روزی رسول الله صلی الله علیه وسلم همراه صحابه نماز ظهر را خواند و در پايان دو ركعت اول، فراموش كرد بنشيند. مردم نيز با او بلند شدند. وقتی نماز به پايان رسيد و مردم منتظر سلام گفتن رسول الله صلى الله عليه وسلم بودند، ایشان در حالی كه نشسته بود، تكبير گفت و قبل از اینکه سلام دهد، دو سجده بجای آورد و سپس سلام گفت. روزی در دوران نوجوانی، سوار بر ماده الاغی بودم و بسوی سرزمين «منا» می رفتم. رسول الله صلى الله عليه وسلم در «منا» بدون اينكه ستره ای گذاشته باشد، مشغول نماز بود. اگر کسی که از جلوی نمازگزار می گذرد، می دانست با اين کار چقدر گنه کار می شود، چنانچه چهل- روز يا ماه يا سال- توقف می کرد، برايش بهتر از آن بود که از جلوی نمازگزار عبور کند. هرگاه يكی از شما چيزی را بين خود و مردم ستره قرار داد و نماز خواند و شخصی خواست از جلويش بگذرد، او را دفع كند؛ اگر نپذيرفت، با وی بجنگد زيرا او شيطان است خوردن محرم از شکاری که به خاطر او صید شده و خود در صید آن نقشی نداشته است. خورشيد و ماه دو آيه از آيه های خداوند هستند که با آنها بندگانش را می ترساند؛ و اين دو هرگز به سبب مرگ شخصی خسوف نمی کنند؛ پس هرگاه با چنین مواردی مواجه شدید نماز بخوانيد و دعا کنيد تا این وضعیت برطرف گردد. اين آيات و نشانه هايی که الله متعال می فرستد به سبب مرگ و زندگی کسی نيست، بلکه الله متعال آنها را از این جهت می فرستد تا بندگانش را بترساند؛ پس اگر اين آيات را ديديد به ذکر الله و دعا و طلب مغفرت و آمرزش پناه ببرید. رسول الله صلى الله عليه وسلم هنگام شروع نماز و هنگام ركوع، تكبير می گفت. و هنگامی كه از ركوع بلند می شد، «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» می گفت. در شدت گرما، نماز ظهر را زمانی بخوانيد كه هوا اندكی سردتر شود. زيرا شدت گرما از تنفس دوزخ است. عباس بن عبدالمطلب رضی الله عنه از رسول الله صلى الله عليه وسلم اجازه خواست تا شب هايی را كه حجاج در منا می گذرانند، برای تهيه آب آشاميدنی آنها در مكه بماند. و رسول الله صلى الله عليه وسلم نيز به او اجازه داد. جنازه را هرچه زودتر (برای غسل دادن و خاک سپاری) آماده کنيد؛ اگر نيکوکار باشد، پس خيری است که او را زودتر به آن می رسانيد. و اگر جز اين باشد، شرّی است که آن را از گردن خود برمی داريد. در سجده، اعتدال را رعایت کنيد و هيچيک از شما ساعدهايش را مانند سگ، بر زمين نگذارد. از انس بن مالک سوال کردم: آيا رسول الله صلى الله عليه وسلم با كفش نماز می خواند؟ گفت: بله. سوگند به ذاتی که جانم در دست اوست، دنيا تمام نمی شود مگر آن که شخصی از کنار قبری می گذرد و آنجا درنگ می کند و می گويد: ای کاش من به جای صاحب اين قبر بودم! انگيزه اش از اين آرزو، دين نيست؛ بلکه فقط به خاطر سختی ها و مصیبت هایی که بر او گذشته، چنين آرزويی می کند. قيامت برپا نمی شود تا آن که فرات، گنجی از طلا آشکار سازد که بر سرِ آن جنگ روی می دهد و از هر صد نفر، نود و نُه نفر کشته می شوند. مردم، مدينه را در بهترين وضعی که دارد، ترک خواهند کرد؛ آنگاه درندگان و پرندگانِ لاشخور، در مدينه جای می گيرند. در آخر الزمان يکی از خلفای شما اموال را تقسيم و انفاق می کند و آن را نمی شمارد. زمانی بر مردم خواهد آمد که شخصی با زکات طلای خود می گردد و هيچ مستحقی نمی يابد که زکاتش را بگيرد. در آن زمان به علت کمیِ مردان و فراوانیِ زنان، هر چهل زن به دنبال يک مرد می افتند و به او پناه می برند. مردی از مردی ديگر زمينی خريد. مرد خريدار در آن زمين، كوزه ای پر از طلا يافت. دو زن بودند که دو پسربچه ی خود را به همراه داشتند؛ گرگ آمد و پسرِ يکی از آنها را بُرد. انسان های نيکوکار يکی پس از ديگری می روند و افرادی باقی می مانند که مانند نخاله ی جو يا خرما بی ارزش اند و الله هيچ توجهی به آنها نمی نمايد. اگر اموال بحرين برسد، اين قدر و اين قدر و اين قدر به تو خواهم داد. رسول الله صلى الله عليه وسلم يكبار گوسفندی را برای ذبح به حرم فرستاد. انباردار مسلمان و امينی که مأموريت خود را به درستی انجام می دهد و صدقه را با رضايت خاطر و به طور کامل، به کسی می رساند که فرمان يافته است، خود يکی از صدقه دهندگان به شمار می رود. دو برادر در دوران پيامبر صلى الله عليه وسلم بودند که يکی از آنها نزد پيامبر صلى الله عليه وسلم می آمد و ديگری کار می کرد. دومی نزد پيامبر صلى الله عليه وسلم آمد و از برادرش شکايت کرد که کار نمی کند. رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «لَعلَّكَ تُرْزَقُ بِهِ»: «چه بسا تو نيز به برکت او روزی می يابی». پيامبر صلى الله عليه و سلم سوار بر شترش به هر سمتی که بود، نماز نافله می خواند و با سرش [جهت رکوع و سجده] اشاره می کرد. و ابن عمر این کار را انجام می داد. در دوران پيامبر صلى الله عليه وسلم، پسری نوجوان (کم سن و سال) بودم و فرموده های ايشان را حفظ می کردم؛ تنها چيزی که مرا از سخن گفتن باز می داشت، حضورِ مردانِ مسن تر در مجلس بود. در خواب ديدم که مسواک می زنم؛ دو نفر نزد من آمدند؛ يکی از دیگری بزرگ تر بود؛ مسواک را به کوچک تر دادم. به من گفته شد: آن را به بزرگ تر بده. پس مسواک را به آنکه بزرگ تر بود دادم. من قلاده ی هَدی رسول الله صلى الله عليه و سلم را بافتم، سپس ايشان آن را با شکاف دادن کوهانش [برای جاری شدن خون] علامتگذاری کرد و قلاده را به گردن قربانی آويخت - يا من آويختم - سپس قربانی را به خانه ی خدا فرستاد و خود در مدينه باقی ماند و به سبب اين کار محرم نشد تا چيزی بر او حرام شود. الله متعال با کاری که اين زن انجام داد، بهشت را بر او واجب کرد يا با اين عملش، او را از آتش دوزخ نجات داد. من فرستاده ی الله به سوی تو هستم تا به تو خبر دهم که الله تو را دوست دارد؛ همان گونه که تو آن شخص را به خاطر الله دوست داری. همه ی زنان پيامبر صلى الله عليه وسلم نزدش بودند؛ در اين ميان فاطمه رضی الله عنها آمد که راه رفتنش با راه رفتنِ پيامبر صلى الله عليه وسلم هيچ تفاوتی نداشت. رشکی که بر خديجه بردم، بر هيچيک از همسران پيامبر صلى الله عليه وسلم نبردم؛ گرچه هرگز او را نديده بودم اما پيامبر صلى الله عليه وسلم از او خيلی ياد می کرد. مسکين (بينوا)، کسی نيست که يک يا دو دانه ی خرما و يک يا دو لقمه او را (از درب خانه ها) برمی گرداند؛ در حقيقت مسکين کسی است که مناعت دارد (و گدايی نمی کند). رسول الله صلی الله علیه وسلم به همراه اسامه بن زید و بلال و عثمان بن طلحه وارد خانه شد. رسول الله صلى الله عليه وسلم شخصی را ديد كه شتر قربانی را می كِشيد و با خود می برد. فرمود: «ارْكَبْهَا»: «بر او سوار شو». آن شخص گفت: اين شتر قربانی است. رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «ارْكَبْهَا»: «سوار شو». الله يگانه را عبادت نماييد و به او شرک نورزيد و عقايد و اعمال (شرک آميز) پدران تان را ترک کنيد؛ و ما را به نماز و راست گويی امر می کند. ای امير مؤمنان، الله متعال به پيامبرش صلى الله عليه وسلم فرموده است: «خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ»: «عفو و گذشت (در پيش) بگير و به کار نيک و پسنديده فرمان بده و از جاهلان روی بگردان». و اين شخص نيز از جاهلان است. اگر می خواهی صبر كن و در عوض، بهشت از آنِ تو خواهد بود. و اگر می خواهی برايت دعا می کنم تا الله تو را شفا دهد. هیچ بنده ای نیست که هنگام شيوع طاعون، با شكيبايی و نيت ثواب در شهر خود بماند و بداند که هيچ زيانی بدون تقدير الله به او نمی رسد، مگر اینکه اجری همانند اجر شهيد برای او خواهد بود. الله متعال می فرمايد: هرگاه يکی از عزيزانِ بنده ی مؤمنم را در دنيا از او بگيرم و او به اميد اجر و ثواب صبر کند، نزد من پاداشی جز بهشت ندارد. مفلس در امت من کسی است که روز قيامت با انبوهی از (اعمال نيک، مانند) نماز و روزه و زکات حاضر می شود، ولی فلانی را دشنام داده و به آن يکی تهمت زده و مالِ اين را خورده و خونِ آن يکی را ريخته و فلانی را زده است. لذا از نيکی هايش به هريک از اينها داده می شود. يَا ذا الجَلاَلِ والإكْرامِ را زیاد بگوييد. هرگاه کسی از شما واردِ مجلسی می شود، بايد سلام کند و چون می خواست [به قصد ترک مجلس] برخيزد، بايد سلام نمايد؛ زيرا سلامِ نخست، بهتر و شايسته تر از سلامِ پايانی نيست. روز جمعه مردی از دری که سمت دار القضاء بود درحالی وارد مسجد شد که رسول الله صلى الله عليه و سلم ايستاده در حال ايراد خطبه بود. نماز محمد صلی الله علیه وسلم را زير نظر گرفتم؛ متوجه شدم که قيام، رکوع، اعتدال بعد از رکوع، سجده، نشستن ميان دو سجده، سجده ی دوم و نشستن ميان سلام گفتن و روی برگرداندن رسول الله صلی الله علیه وسلم همه [از نظر زمانی] نزدیک به هم بود. رسول الله صلی الله علیه وسلم در سفری نماز عشاء را خواند؛ در یکی از دو رکعت اول سوره ی «التِّينِ وَالزَّيْتُون» را چنان خواند که صدا و قرائتی از ایشان شنیدم که زیباتر از آن را نشنیده بودم. شخصی هنگام وقوف در عرفات از سوار خود بر زمين افتاد و گردنش شكست (و وفات كرد). پس رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «اغْسِلُوهُ بِمَاءٍ وَسِدْرٍ، وَكَفِّنُوهُ فِي ثوْبَيْنِ، وَلا تُحَنِّطُوهُ، وَلا تُخَمِّرُوا رَأْسَهُ، فَإِنَّهُ يُبْعَث يَوْمَ الْقِيَامَةِ مُلَبِّيًا»: «او را با آب و سدر غسل دهيد و در دو پارچه كفن كنيد و مواد خوشبو نزنيد و سرش را نپوشانيد. زيرا او روز قيامت لبيك گويان برانگيخته می شود». به بهشت سر زدم و ديدم که بيشتر بهشتيان فقرا هستند؛ و به دوزخ سر زدم، ديدم که بيشتر دوزخيان را زنان تشکیل می دهند. رسول الله صلى الله عليه وسلم وارد مسجد شد. بعد از ايشان، شخص ديگری آمد و نماز خواند. سپس آمد و به رسول الله صلى الله عليه وسلم سلام كرد. رسول الله صلى الله عليه وسلم به او فرمود: «ارْجِعْ فَصَلِّ، فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ»: «بازگرد و نماز بخوان که تو نماز نخواندی». روز جنگ احد شخصی از رسول الله صلى الله عليه وسلم پرسيد: اگر کشته شوم، کجا خواهم بود؟ رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «فِي الْجَنَّةِ»: «در بهشت». آن مرد خرماهايی را که در دست داشت، انداخت و جنگيد تا به شهادت رسيد. دعای شخص مسلمان برای برادرش در غيابِ او پذيرفته می شود؛ بالای سرش فرشته ای گماشته شده که هرگاه برای برادرش دعای خير می کند، آن فرشته می گويد: آمين؛ و همانندِ آن نصيب تو باد. رسول الله صلى الله عليه وسلم درحالی نماز می خواند که امامه دختر زينب (نوه اش) را بر دوش داشت. هيچ دريغ نمی کنم در اينکه چنان برای شما نماز بخوانم که رسول الله صلى الله عليه وسلم برای ما نماز می خواند. ما زنان از شرکت در تشييع جنازه منع شديم؛ اما اين منع - همانند منع از محرمات - شديد نبود. به مردم امر شد كه آخرين عمل شان در ايام حج، طواف (وداع) باشد مگر زنان حائضه كه از اين قانون مستثنا می باشند. بر ضدّ خود، فرزندان و اموال تان دعا نکنيد؛ مبادا بددعاييِ شما با لحظه ی اجابت دعا از سوی الله همزمان گردد و آنگاه دعای تان پذيرفته شود. دعای هريک از شما پذيرفته می شود مادامی که عجله نکند و نگويد: دعا کردم و دعايم پذيرفته نشد. هريک از ما هنگامی که وارد مجلس پيامبر صلى الله عليه وسلم می شد، در انتهای مجلس می نشست. پس نزد پدر و مادرت برگرد و رفتار نيک و پسنديده ای با آنان داشته باش. بهشت و دوزخ با هم بگومگو کردند؛ دوزخ گفت: ستمگران و مستکبران در من جای دارند. و بهشت گفت: مردم مستضعف و مستمند در من جای دارند. مردی را که شراب خورده بود نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم آوردند. رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «اضْربُوهُ»: «او را بزنيد». من چيزهايی می بينم که شما نمی بينيد. آسمان به صدا درآمده است و حق دارد که (از سنگينی) صدا کند؛ زيرا حتی جايی به اندازه ی چهار انگشت هم در آن وجود ندارد مگر اينکه مَلَکی پيشانی اش را بر آنجا نهاده و برای الله متعال به سجده رفته است. بهترين مجالس، وسيع ترينِ آن هاست. ايمان هفتاد و اندی یا شصت و اندی شعبه دارد که برترينش گفتن لااله الاالله می باشد و پايين ترين بخشِ ايمان، برداشتن خار و خاشاک (و هر چيز آزاردهنده ای) از سرِ راه است و شرم و حيا، بخشی از ايمان به شمار می رود. هرگاه بنده ی مسلمان يا مؤمنی وضو می گيرد و صورتش را می شويد، هر گناهی که با نگاهِ چشمانش مرتکب شده، با آب يا با آخرين قطره ی آن از چهره اش می ريزد. هرگاه يکی از شما خوابی ديد که از آن خوشَش می آيد، بداند که آن خواب از سوی الله است پس باید الله را سپاس گوید و آن را - برای ديگران - بازگو نماید. هرکس خشمش را فرو ببرد، درحالی که می تواند آن را عملی سازد (يا انتقام بگيرد)، الله متعال در روز قيامت او را در انظار عمومی صدا می زند و به او اجازه می دهد هرچه از زنان زيبای بهشتی که می خواهد، برای خود برگزيند. پيش از ما، اموال غنيمت برای هيچکس حلال نبوده است؛ اما خداوند كه ضعف و ناتوانی ما را ديد، غنايم را برای ما حلال نمود. از آنِ خداست آنچه بدهد و بگيرد. و همه چیز نزد او مهلت و زمان مشخّصی دارند پس باید صبر كند و اميد ثواب داشته باشد. رسول الله صلى الله عليه وسلم همان گونه كه سوره ای از قرآن را به ما می آموخت، استخاره در همه ی كارها را نيز به ما آموزش می داد. صبر آن است که در آغاز مصيبت باشد. شما مرتکب اعمالی می شويد که در نظرتان باريک تر از مو می باشد. - يعنی در نظر شما ناچيز و بی اهميت است؛ - حال آنکه ما در زمان رسول الله صلى الله عليه وسلم آنها را جزو گناهان نابودکننده می شمرديم. داستان نوجوان و ساحر و راهب پس از من تبعيض و حق کُشی خواهيد ديد؛ پس صبر كنيد تا مرا در كنار حوض ملاقات نماييد. بعد از امروز هيچ درد و رنجی بر پدرت نخواهد بود. به بلال رضی الله عنه دستور داده شد كلمات اذان را دوبار و كلمات اقامه را يك بار بگويد. رسول الله صلى الله عليه وسلم را ديدم كه هنگام ورود به مكه، در آغاز طواف حجر الاسود را می بوسيد و از هفت شوط، در سه شوط اول رمل می كرد. ای ابوذر، تو را ضعيف و ناتوان می بينم و برای تو همان چيزی را دوست دارم که برای خود دوست دارم. پس رياستِ دو نفر را نپذير و مسؤوليت مالِ يتيم را قبول نکن. سخنِ رسول الله صلى الله عليه وسلم سخنی آشکار و روشن بود چنانکه برای هر شنونده ای قابل فهم بود. بلند شويد تا برای شما نماز بخوانم. هرگاه زنِ يکی از شما اجازه ی رفتن به مسجد خواست، او را منع نکند. همراه ابوبکر و عمر و عثمان نماز خواندم و از هیچیک نشنیدم که «بسم الله الرحمن الرحیم» بخواند. روز قيامت بدترين جايگاه نزد الله از آن مردی است که با همسرش همبستر می شود و زنش با او هم خواب می گردد و آنگاه رازِ همسرش را فاش می کند. هرگاه الله متعال برای بنده اش اراده ی خير کند، عقوبت يا نتيجه ی اعمال بدش را در دنيا به تعجيل می اندازد و اگر نسبت به بنده اش اراده ی بد نمايد، او را در گناهش رها می کند تا در روز قيامت به حسابش برسد. آیا از چیزی به شما خبر ندهم که بیش از مسیح دجال در مورد آن بر شما می ترسم؟ گفتند: بله ای رسول خدا؛ فرمود: شرک پنهان؛ اینکه مردی برخاسته و به نماز می ایستد و چون متوجه نگاه دیگری می شود، نمازش را آراسته می کند. اینکه الله متعال می فرماید: «فَلا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ»؛ ابن عباس رضی الله عنهما در مورد این آیه می گوید: انداد به معنای شرک است که از راه رفتن مورچه بر سنگی سیاه در تاریکی شب پنهان تر است. الله متعال زمين را برای من جمع نمود و من سرزمين های مشرق و مغرب را ديدم. و پادشاهی امت من تا همان جايی می رسد که برايم جمع شد. و دو گنج سرخ و سفيد به من داده شد. بزرگى پاداش بستگى به بزرگى امتحان و آزمايش دارد، و اگر الله متعال قومى را دوست داشته باشد آنها را امتحان مى كند؛ پس هر كسى خشنود بود، الله متعال از او خشنود مى شود، و هر كسى خشمگين بود الله متعال از او خشمگين مى شود. احاديثی را برای مردم بيان کنيد که درک شان می کنند، آيا دوست داريد الله و رسولش تکذيب شوند. قبر مرا به محلی برای رفت و آمد در زمانی مخصوص به شیوه ای مخصوص تبدیل نکنید و خانه های تان را به قبرستان تبديل نكنيد و بر من درود بفرستيد؛ زيرا هر جا باشید، درودتان را به من می رسانند. ای رسول خدا، خداوند از بيان حق شرم و حيا نمی كند. اگر زنی احتلام شود، غسل بر وی واجب است؟ رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «بله، اگر آب (منی) ببيند». اینکه به الله قسم دروغ یاد کنم برایم بهتر است از اینکه به غیرالله قسم راست بخورم. هنگامی که لباس می پوشيد و هنگامی که وضو می گيريد، از سمتِ راست بدن تان آغاز کنيد. هرکس با (سرپرستی) چنين دخترانی مورد آزمايش قرار گیرد و به ايشان نیکی کند، برای او حجاب و مانعی از آتش خواهند بود. هرکس دو دختربچه را سرپرستی کند تا به سن بلوغ برسند، روز قيامت درحالی (به ميدان حشر) می آيد که من و او مانند اين دو خواهيم بود. الله متعال می فرماید: محبت من برای کسانی که به خاطر من با يکديگر دوستی و همنشينی می کنند و به خاطر من به ملاقات هم می روند و به خاطر من، به يکديگر بذل و بخشش می نمايند، واجب شده است. اگر بر امتم دشوار نمی شد، به آنها دستور می دادم برای هر نماز مسواک بزنند. مگر غير از اين است كه شما بخاطر ضعیفان و مساكين تان، ياری می شويد و روزی می خوريد. زيورِ (بهشتیِ) مؤمن تا جايی است که آب وضويش به آنجا می رسد. روز قيامت الله متعال می فرمايد: کسانی که به خاطر عظمت من (و در جهت اطاعت از من) با يکديگر دوستی و محبت داشته اند، کجا هستند؟ امروز که سايه ای جز سايه ی من وجود ندارد، آنان را در سايه ی خود جای می دهم. تفاوت میان آنها چیست؟ احادیث محکم را با آغوش باز می پذیرند و در مواجهه با احادیث متشابه هلاک می شوند. عمر رضی الله عنه مرا با بزرگان بدر در مجلس خود جای می داد. گويا يکی از آنها ناراحت شده بود. هر روز که بندگان شب را به صبح می رسانند، دو مَلَک پايين می آيند و يکی از آنها می گويد: یا الله، به کسی که انفاق می کند، عوض بده. و ديگری می گويد: یا الله، مال بخيل و کسی که از انفاق کردن خودداری می کند، از بين ببر. اين زن چنان توبه ای کرده که اگر توبه اش را ميان هفتاد نفر از اهالی مدينه تقسيم کنند، همه ی آنها را دربرمی گيرد. آيا وضعی بهتر از اين ديده ای که خودش را تسليم الله - عز وجل - کرد؟ آيا آنچه را كه الله حلال كرده، حرام نمى كنند؟ و آنچه را كه الله حرام كرده، حلال نمى كنند؟ گفتم: بله، فرمودند: اين همان عبادتشان است. يكی از علمای يهود نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم آمد و گفت: ای محمد، ما (در تورات) ديده ايم كه خداوند آسمان ها را بر يك انشگت و زمين را بر يك انگشت قرار می دهد. روز قيامت الله متعال آسمان ها را در هم می پيچد و به دست راستش می گيرد و سپس می فرمايد: من پادشاه هستم؛ جباران و متکبران کجا هستند؟ همچنين زمين های هفتگانه را در هم می پيچد و به دست چپش می گيرد و می فرمايد: من پادشاه هستم؛ جباران و متکبران کجا هستند؟ اثر جنابت را از لباس رسول الله صلى الله عليه وسلم می شستم و ایشان درحالی برای نماز از خانه بيرون می رفت كه اثر لكه های آب، هنوز بر لباسش وجود داشت. سرت را بلند کن. بگو که سخنت شنيده می شود. سؤال کن که به تو عنايت می شود و شفاعت کن که شفاعت تو پذيرفته می گردد. نزد سعيد بن جبير بودم که گفت: چه کسی از شما ستاره ای را دید که ديشب سقوط کرد؟ گفتم: من. سپس گفتم: من مشغول نماز خواندن نبودم بلکه عقربی مرا نيش زده بود. از رسول الله - صلى الله عليه و سلم - درباره باز كردن سحر به وسيله ى سحر ديگرى سؤال شد؟ فرمودند: اين از عملكرد شيطان است. سحر را جز ساحر باز نمی کند. آسمان های هفتگانه و زمین های هفتگانه در کف [دست] خداوند رحمن جز به اندازه ی سپندی در دست یکی از شما نیست. کرسی در برابر عرش مانند حلقه ای آهنی است که در بیابانی انداخته شود. چه کسی به نام من سوگند ياد می کند که من فلانی را نمی بخشم؟ حال آنکه من او را بخشيدم و عمل تو را باطل و تباه گردانيدم. کسی که بدفالی او را از کاری باز بدارد، دچار شرک شده است. گفتند: کفارهٔ آن چیست؟ فرموند: این است که بگوید: خداوندا خیری نیست جز خیر تو، و طیری (فالی) نیست جز فال تو، و معبودی [به حق] جز تو نیست. در كلام الله متعال: "وَقَالُوا لا تَذَرُنَّ آلِهَتَكُمْ وَلا تَذَرُنَّ وَدًّا وَلا سُوَاعًا وَلا يَغُوثَ وَيَعُوقَ وَنَسْرًا"، يعنى: "و گفتند: معبودان خود را رها نکنید؛ و [به خصوص] «وَدّ» و «سَواع» و «یَغوث» و «یَعوق» و «نَسر» را [رها نکنید]."، ابن عبّاس - رضى الله عنهما - گفته اند: " اين نام ها از آن انسان هاى نيكوكارى در قوم نوح - عليه السلام - بوده اند". هرگاه يکی از شما عطسه زد، بايد بگويد: «الْحَمْدُلِله» و برادر يا دوستش به او بگويد: «يَرْحَمُكَ الله» و چون (برادر يا دوستش) به او «يَرْحَمُكَ الله» گفت، عطسه زننده باید بگويد: «يَهْدِيكُمُ اللّهُ وَيُصْلِحُ بَالَكُمْ». [يعنی: الله شما را هدايت کند و احوال تان را اصلاح بگرداند.] نماز هر فرد مسلمان به جماعت، بر نمازی که در خانه و بازار می خواند، بيست و چند درجه برتری دارد. هرگاه عده ای از نيروهای پشتيبانی يمن نزد عمر بن خطاب رضی الله عنه می آمدند، عمر رضی الله عنه از آنها می پرسيد: آيا اويس بن عامر با شماست؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم خدیجه رضی الله عنها را به خانه ای در بهشت بشارت داد كه از مرواريد ميان تهی ساخته شده و هيچگونه سر و صدا و خستگی در آن وجود ندارد. رسول الله صلى الله عليه وسلم بر هيچيک از نمازهای نافله به اندازه ی دو رکعت سنت صبح پايبندی و مواظبت نمی کرد. نماز جماعت، بيست و هفت درجه بر نماز انفرادی برتری دارد. هرکس بيماری را عيادت کند يا به خاطر الله به ديدن برادرِ دينی اش برود، منادی او را ندا می دهد: خير ببينی و رفتنت مبارک باد و برای خود خانه ای در بهشت فراهم کردی. رسول الله صلى الله عليه وسلم سواره و پياده به مسجد قبا می رفت و در آنجا دو رکعت نماز می خواند. هر انسانی که به ناحق و مظلومانه کشته شود، نخستين فرزند آدم، در گناه قتلش شريک است؛ زيرا او نخستين کسی بود که قتل و خونريزی را بنا نهاد. آيا نمی دانی که اسلام گناهانِ پيش از خود را نابود می کند و هجرت گناهانِ قبل از خود را از ميان می برد و حج نيز گناهان گذشته را نابود می گرداند؟ واجب بودن اطمینان به الله متعال و بیان عنایت و توجه الله متعال به انبیاء و اولیا. نمی خواستم راز رسول الله صلى الله عليه وسلم را فاش کنم. البته اگر رسول الله صلى الله عليه وسلم از تصميمش منصرف می شد و با حفصه ازدواج نمی کرد، او را به عنوان همسر می پذيرفتم. چرا زن حائض قضایی روزه را به جا می آورد ولی قضایی نماز را نمی خواند؟ عايشه رضی الله عنها گفت: آيا تو از جماعت خوارج هستی؟! گفتم: من از خوارج نيستم اما این سوال برای من مطرح است. عايشه رضی الله عنها گفت: ما دچار قاعدگی می شديم و به ما دستور داده می شد قضایی روزه را به جا بياوريم ولی به قضا کردن نمازها امر نمی شدیم. ای رسول خدا، من نماز عصر را نزديك غروب آفتاب خواندم. رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «به خدا سوگند، من هنوز نماز عصر را نخوانده ام». بعد از آن به بُطحان رفته، وضو گرفتيم. و رسول الله صلى الله عليه وسلم پس از غروب آفتاب، نخست نماز عصر و سپس نماز مغرب را خواند. رسول الله صلى الله عليه و سلم سه بار آب بر سر خود می ريخت. نزد رسول الله صلى الله عليه و سلم آمدم درحالی که ايشان مشغول مسواک زدن با تکه چوب تری بود؛ يک سمت چوب مسواک بر روی زبانش بود و درحالی که مسواک در دهانش بود، صدای اع اع از خود خارج می کرد، گویا می خواهد استفراغ کند. در آستانه ی جنگ احد، پدرم شب هنگام مرا صدا زد و به من گفت: درباره ی خود گمانی جز اين ندارم که از ميان اصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم جزو نخستين کشته شدگان خواهم بود. هنگامی که رسول الله صلى الله عليه وسلم سخنی می گفت، آن را سه بار تکرار می کرد تا سخنش فهميده شود و هنگامی که نزد گروهی می رفت و به آنها سلام می گفت، سلامش را - حدّاکثر - سه بار تکرار می نمود. ابن عمر رضى الله عنهما را ديدم که نزد مردی آمد که شترش را خوابانيده و قربانی می کند؛ به او گفت: شترت را درحالی که [دست چپش را] بسته ای بايستان و قربانی کن؛ اين سنت محمد صلى الله عليه وسلم است. دو نفر از اصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم که در شبی تاريک نزد ایشان بودند، رسول الله صلی الله علیه وسلم را درحالی ترک نمودند که پيشاپيش آنان دو نورِ چراغ مانند قرار داشت. ای ابوذر، تو ضعيف و ناتوانی و اين مسئوليت ها امانت است و روز قيامت مايه ی رسوايی و پشيمانی خواهد بود؛ مگر برای کسی که آن را با رعايت حقّش بپذيرد و به وظيفه ی خود در اين مسئوليت عمل نمايد. یا الله، من (از پايمال کردنِ) حق دو ضعيف: يتيم و زن، به شدت برحذر می دارم. «راه راست و ميانه روی را در پيش بگيريد و درستکار و استوار باشيد و بدانيد که هيچيک از شما در ازای عملش نجات نمی يابد». گفتند: حتی شما ای رسول خدا؟! فرمود: «من نيز (نجات نمی يابم) مگر اينکه فضل و رحمت الله شامل حالم شود». هيچگاه از عمر رضی الله عنه نشنيدم که درباره ی چيزی بگويد: «گمانم در اين مورد چنين است»، مگر اينکه مطابق گمانش رخ می داد. جز با مؤمن دوستی و همنشينی مکن و غذايت را جز پرهيزگار نخورَد. هرکس الله متعال او را از شرّ پاره گوشت ميان دو فکش و همچنین از شرّ پاره گوشت ميان دو پايش حفاظت کند، وارد بهشت می شود. درحالی كه من در دوران قاعدگی بودم، رسول الله صلى الله عليه وسلم به من تكيه می نمود (سر بر زانوی من می نهاد) و قرآن تلاوت می كرد. بنده با بی فکری و بی توجه به اينکه سخنش درست است يا خير، سخنی بر زبان می آورد که به موجب آن از مسافتی بيش از فاصله ی ميان مشرق و مغرب در آتش دوزخ می افتد. به يادم آمد كه مقداری طلا (نقره) در خانه ی ماست و دوست نداشتم مرا به خود مشغول سازد؛ لذا دستور دادم آن را تقسيم كنند. عبدالرحمن بن ابوبکر صديق نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم آمد و من رسول الله صلى الله عليه وسلم را بر سينه ی خود تکيه داده بودم؛ همراه عبدالرحمن سواک تری بود که با آن مسواک می زد؛ رسول الله صلى الله عليه وسلم چشمانش را به آن دوخت. شخصی درحالی که پايش را در رکاب نهاده بود، از رسول الله صلى الله عليه وسلم پرسيد: کدامين جهاد برتر است؟ فرمود: «سخن حقی که نزد پادشاهی ستمکار گفته شود».