سحری بخورید که در سحری خوردن برکت است. مردی از رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد روزه گرفتن در سفر سوال می کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم پاسخ می دهد: «اگر خواستی روزه بگير و اگر نخواستی نگير». نبايد يک يا دو روز قبل از رمضان روزه بگيريد، مگر کسی که مقيد به روزه گرفتن (مثلا روزهای دوشنبه و پنجشنبه) بوده که چنين شخصی (طبق عادت قبلی خود) روزه بگيرد. رسول الله صلى الله عليه و سلم زکات فطر - يا زکات رمضان - را بر مرد و زن، آزاد و برده واجب نمود. برای زنی كه به الله و روز قيامت ايمان دارد، جايز نيست مسير يك شبانه روز راه را بدون مَحرَم سفر کند. گاهی فجر درحالی طلوع می كرد كه رسول الله صلى الله عليه وسلم به علت همبستری با همسرانش جنب بود. آنگاه غسل می كرد و به روزه اش ادامه می داد. رسول الله صلی الله علیه وسلم از روزه گرفتن دو روز عید فطر و قربان و از اينكه کسی خود را طوری در لباس بپيچد كه دست هايش داخل آن بمانند و بيرون آوردن آنها مشكل باشد و از نشستن بر روی باسن و نهادن کف پا بر روی زمين و جمع کردن زانوها به طرف سينه در حالتی که تمام بدن را با يک لباس پوشيده باشد و همچنین از نماز خواندن بعد از نماز صبح و عصر نهی کرده است. هرکس روزه داشت و از روی فراموشی چیزی خورد یا نوشید، روزه اش را کامل کند که الله به او آب و غذا داده است. رسول الله صلی الله علیه وسلم از روزه گرفتن این دو روز نهی کرده است: روز عید فطر که روزه به پایان می رسد و روز دیگری که در آن از قربانی تان می خورید. (عید قربان). رسول الله صلى الله عليه وسلم چنين لبيك می گفت: «لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ، إِنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ، لا شَرِيكَ لَكَ». خلیلم مرا به سه چیز سفارش نمود: روزه گرفتن سه روز از هر ماه و دو رکعت نماز ضُحیٰ و اینکه پیش از خواب نماز وترم را ادا کنم شب قدر را در شب های فردِ دهه ی آخِر جستجو کنيد. می بينم که خواب های شما درباره ی اينکه شب قدر در هفت شبِ پايانیِ رمضان است، با هم مطابقت دارد؛ پس کسی که در جستجوی شب قدر است، آن را در هفت شبِ پايانیِ رمضان جستجو نمايد. هرگاه شب از اين سمت - يعنی از سوی مشرق - نمايان شد و روز از اين طرف - يعنی از سمتِ مغرب - رفت، روزه دار بايد افطار کند. بر مالی كه كمتر از پنج اوقيه باشد و بر شترانی که تعداد آنها کمتر از پنج نفر باشد و بر مالی که کمتر از پنج وسق باشد، زكاتی نیست. ای رسول خدا، من در جاهلیت نذر کرده بودم که شبی را در مسجدالحرام به اعتکاف بنشینم؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «فَأَوْفِ بِنَذْرِكَ»: «پس به نذرت وفا کن». چون آن [یعنی هلال رمضان] را دیدید روزه شوید و چون آن [یعنی هلال شوال] را دیدید افطار کنید و در صورتی که (به سبب ابر) بر شما پنهان ماند مقدارش را [سی روز] در نظر بگیرید مگر الله زمينه ای برای شما فراهم نکرده که بتوانيد صدقه دهيد؟ هر سبحان الله گفتن، يک صدقه است؛ هر الله اکبر گفتن، يک صدقه است؛ هر الحمدلله گفتن، يک صدقه است؛ هر لااله الاالله گفتن، يک صدقه است. یکی از مواردی که مردم از سخنان پیامبران گذشته به خاطر سپرده و دریافتند این است که: چون حیا نداشتی، هرچه می‌خواهی انجام بده آنچه تو را به شک می‌اندازد رها کن و چیزی را برگیر که تو را به شک نمی‌اندازد، زیرا راستی آرامش است و دروغ عامل تردید نماز مرد در جماعت بر نمازش در خانه‌اش و نمازش در (محل کارش در) بازار بیست و چند درجه برتری دارد بر هر مفصلی از مفصل‌های انسان صدقه‌ای لازم است در دنیا چنان باش که گویا غریبه یا رهگذری همواره زبانت به ذکر الله تر باشد کسی از شما ایمان نمی‌آورد تا آنکه برای برادرش همان چیزی را بپسندد که برای خودش می‌پسندد اگر چنان بود که بر اساس ادعای مردم به آنان داده می‌شد، بی‌شک مردمی مدعی اموال و جان‌های دیگران می‌شدند، اما دلیل آوردن بر عهده‌ی مدعی و سوگند خوردن بر عهده‌ی کسی است که انکار می‌کند او را نکش، زیرا اگر او را بکشی، او در جایگاه تو خواهد بود پیش از آنکه او را بکشی و تو در جایگاه او خواهی بود، پیش از آنکه سخنی را بگوید که گفت وقتی رسول الله صلى الله عليه وسلم به سبب درد يا هر علت ديگری، از نماز شب بازمی ماند، در روز، دوازده رکعت نماز می خواند. رسول الله صلی الله علیه وسلم از زنانی كه (هنگام مصيبت) با صدای بلند گريه می كنند و موهای سرشان را می كَنَند و گريبان چاک می دهند، بیزار است. هرکس سیر یا پیازی خورد، باید از ما کناره گیرد - یا فرمود: از مسجد ما کناره گیرد - و باید در خانه‌اش بنشیند اگر امامان شما، برای شما درست و صحيح نماز بخوانند، هم به آنان و هم به شما پاداش داده می شود. ولی اگر در نمازشان اشكالی وجود داشته باشد، شما پاداش خود را دريافت می كنيد و آنها گناهكار می شوند. بنی اسرائيل را پيامبران رهبری می كردند. هرگاه پيامبری فوت می كرد، پيامبری ديگر جانشين او می شد. ولی بعد از من پيامبری نخواهد آمد؛ البته پس از من خلفای بسياری می آيند. يا الله، هرکس مسؤوليتی در امتم بر عهده گرفت و بر آنها سخت گيری نمود، بر او سخت بگير و هرکس مسؤوليتی در امتم عده دار شد و با آنها مدارا کرد، تو نيز بر او آسان بگير. آيا به شما از کسی خبر بدهم که بر آتش دوزخ حرام است يا از کسی که آتش دوزخ بر او حرام می باشد؟ آتش دوزخ بر هر مسلمانِ خوش برخورد، باوقار، نرم خو و آسان گير حرام است. هنگامی که دهه ی پايانی ماه رمضان فرامی رسيد، رسول الله صلى الله عليه وسلم شب را به عبادت سپری می کرد و خانواده اش را بيدار می نمود و کمرش را محکم می بست. «او در آتش است». صحابه برای تحقيق و بررسی وضعيت او رفتند و ديدند که عبايی از مال غنیمت دزديده است. در روز قیامت، گام‌های بنده‌ای از جای خود حرکت نخواهد کرد تا آنکه دربارهٔ عمرش از او پرسیده شود که چگونه آن را به سر کرده است و دربارهٔ علمش که چگونه به آن عمل کرده است و دربارهٔ مالش که آن را از کجا به دست آورده و در چه راهی خرجش کرده است، و دربارهٔ بدنش که در چه راهی آن را پیر کرده است صبر کنيد؛ زيرا هر زمانی که می آيد، زمان بعدی بدتر خواهد بود و اين رويه ادامه دارد تا آن که پروردگارتان را ملاقات کنيد. این پرچم را به مردی خواهم داد که الله و پیامبرش را دوست دارد و الله فتح را به دستان او محقق خواهد نمود هنگامی که الله متعال آفريده هايش را خلق کرد، در کتابی که بالای عرش نزد اوست، نوشت: رحمت من بر خشم من غالب است. شلوار مسلمان تا نصفِ ساق است و مانع يا گناهی ندارد که بين ساق و قوزک باشد و پايين تر از قوزک - چنانچه با شلوار پوشيده شود - در آتش است و الله به کسی که شلوار (لُنگ) خود را از روی تکبر بر زمين بکشد، نگاه نمی کند. رسول الله صلى الله عليه وسلم هيچگاه از هيچ غذايی ايراد نگرفت؛ اگر موردِ علاقه اش بود، می خورد و اگر دوست نداشت، آن را ترک می کرد و نمی خورد. نظرتان چیست؟ اگر کنار دروازهٔ [خانهٔ] یکی از شما رودی باشد که هر روز پنج بار خودش را در آن بشوید، آیا چیزی از چرک بدنش باقی می‌ماند؟ مثال مؤمنان در مودت و مهربانی و عطوفتی که با یکدیگر دارند مانند یک بدن است که اگر عضوی از آن به درد آید، بقیهٔ بدن با بی‌خوابی و تب با آن همراهی می‌کنند مثال من و شما، مانند مردی است که آتشی برافروزد و ملخ ها و پروانه ها خود را در آن بيندازند و او مانع آنها شود؛ من نيز کمربند هريک از شما را می گيرم تا شما را از آتش (دوزخ) بازدارم؛ ولی شما از دست من فرار می کنيد. عبادت در هنگام هرج و مرج، مانند هجرت به سوی من است. بشنوید و اطاعت کنید، زيرا آنها درباره‌ی وظايف خود مسؤولند و شما درباره‌ی وظايفی که بر دوش شماست، مسؤوليد هیچ مسلمانی بر روی زمين نیست که دعا کند و چيزی از الله بخواهد مگر اینکه الله خواسته اش را برآورده می سازد يا همانندِ آن، بدی را از او دور می کند؛ به شرطی که دعايش حاویِ گناه يا قطع رابطه ی خويشاوندی نباشد. دعای هنگام اندوه و پريشانی: «لا إلهَ إِلاَّ اللهُ العَظِيمُ الحَليمُ، لا إلهَ إِلاَّ اللهُ رَبُّ العَرْشِ العَظيمِ، لا إلهَ إِلاَّ اللهُ رَبُّ السَّمَاواتِ، وَرَبُّ الأَرْضِ، وَرَبُّ العَرْشِ الكَرِيمِ». ما در نماز با يکديگر صحبت می کرديم؛ اما زمانی که اين آيه نازل گرديد: «و با فروتنی و فرمانبرداری برای الله به پا خیزید» به ما دستور داده شد تا در نماز سکوت کنیم و از صحبت کردن منع شديم. رسول الله صلی الله علیه وسلم بر قبر کسی بعد از دفنش، نماز خواند و چهار تکبیر گفت. رسول الله صلی الله علیه وسلم در رکوع و سجده این ذکر و دعا را زیاد می خواند: «سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ ربَّنَا وَبحمْدِك، اللَّهمَّ اغْفِرْ لي». در زمان رسول الله صلی الله علیه وسلم خورشید کسوف کرد؛ بنابراین رسول الله صلی الله علیه وسلم کسی را فرستاد تا در بین مردم ندای «الصلاة جامعة» سر دهد؛ پس مردم جمع شدند و رسول الله صلی الله علیه وسلم جلو رفت و تکبیر گفت و در دو رکعت، چهار رکوع و چهار سجده انجام داد. رسول الله صلى الله عليه وسلم در تمام بخش های شب نماز وتر می خواند؛ گاه در اول شب و گاه در نيمه ی شب و گاه در پايان شب. و آخرین وقتی که در آن وتر می خواند سحر بود. فرزندان‌تان را در هفت سالگی به نماز امر کنید و در ده سالگی برای نماز بزنید و محل خواب آنان را جدا کنید هرگاه يکی از شما خميازه کشيد، دستش را روی دهانش بگيرد. رسول الله صلى الله عليه وسلم در نماز صبح روز جمعه سوره های «الم تَنْزِيلُ السَّجْدَةَ» و «هَلْ أتى على الإنسَان» را قرائت می کرد. ظلم و ستم، تاريکی های فراوانی را در روز قيامت به دنبال خواهد داشت. دشنام دادن مسلمان فسق و جنگیدن با او کفر است حق مسلمان بر مسلمان شش چیز است: وقتی او را دیدی به وی سلام کنی، آنگاه که تو را دعوت نمود، دعوتش را اجابت کنی، زمانی که از تو نصیحت خواست او را نصیحت کنی، هرگاه عطسه زد و الحمدلله گفت، پاسخش را بدهی، هنگامی که بیمار شد به عیادتش بروی و چون فوت شد، در تشییع جنازه اش شرکت کنی. و هرکس با حاکمی بيعت کرد و با دست و دلِ خويش با او پيمان بست، بايد هرچه می تواند از او اطاعت کند و اگر کسی بر سرِ قدرت با حاکم نزاع کرد، گردنش را بزنيد. آغازگر سلام کردن به یهودیان و نصرانیان نشوید و اگر در راه با یکی از آنان روبرو شدید، ناگزيرش کنيد که به تنگ‌ترين قسمتِ راه برود هريک از شما هنگام پوشيدن کفش، از پایِ راست شروع کند و هنگامِ درآوردن کفش، از پای چپ آغاز نمايد؛ پای راست در پوشيدنِ کفش اول باشد و در بيرون آوردن آخِر. هيچيک از شما با يک لنگه ی کفش راه نرود؛ يا هر دو لنگه را بپوشد يا اينکه هر دو را درآورَد. الله متعال به کسی نگاه نمی کند که از روی تکبر لباسش را بر زمين بکشاند. در روز قیامت هیچ چیز در ترازوی مؤمن سنگین‌تر از اخلاق نیک نیست و الله بر زشت‌خوی بددهان خشم می‌گیرد «يکی از گناهان کبيره اين است که شخصی به پدر و مادرش دشنام دهد». گفته شد: ای رسول خدا، آیا کسی به پدر و مادرش دشنام می دهد؟ فرمود: «بله؛ به پدر کسی دشنام می دهد و او نيز در مقابل به پدرش دشنام می دهد، به مادر کسی دشنام می دهد و او در مقابل به مادرش دشنام می دهد». هرکس به سخن ديگران گوش دهد و آنان راضی نباشند، روز قيامت در گوش هايش سُرب گداخته می ريزند. پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ نزد ما آمد که گفتیم: یا رسول الله، دانستیم که چگونه بر شما سلام بگوییم، پس چگونه بر شما درود بفرستیم؟ برای کسی که فاتحة الکتاب را نخواند، نمازی نیست از ما نیست کسی که بر گونهٔ خود بزند و گریبان بدرد و مانند دوران جاهليت آه و واويلا سر دهد [و سخن جاهلی بر زبان بياورد] آیا اصحاب رسول الله صلی الله علیه وسلم با هم مصافحه می کردند (با هم دست می دادند)؟ وی گفت: بله. کسی که در روز جمعه [همانند] غسل جنابت، غسل کند، سپس [به مسجد] برود مانند آن است که شتری را صدقه کرده باشد هریک از شما که به [نماز] جمعه آمد، باید غسل کند هرکس در تشييع جنازه ای شرکت کند و تا پايانِ نماز جنازه بماند، به اندازه ی يک قيراط پاداش می يابد و اگر تا خاکسپاریِ ميّت صبر کند، پاداش دو قيراط برايش ثبت می شود. پرسيدند: ای رسول خدا، دو قيراط چقدر است؟ فرمود: همانندِ دو کوه بزرگ. آیا به تو از محبوب ترین کلام نزد الله خبر ندهم؟ محبوب ترین کلام نزد الله " سبحان اللهِ وبحمدِهِ" می باشد. بخیل کسی است که هرگاه من نزد او یاد شوم، بر من درود نفرستد کسی که او را بر کاری (مانند جمع آوری زکات) بگماريم و او سوزنی يا کمتر از آن را از ما پنهان کند، خيانت به شمار می رود و روز قيامت آن را با خود می آورد. کسی که حق مسلمانی را با سوگند دروغ تصاحب کند، الله دوزخ را بر او واجب نموده و بهشت را بر او حرام می گرداند. هرکس غذایی را بخورد و سپس بگوید: الحَمْدُ للهِ الَّذِي أَطْعَمَنِي هَذَا وَرَزَقَنِيهِ مِنْ غَيْرِ حَوْلٍ مِنِّي وَلَا قُوَّةٍ (ستایش از آن الله است که این [غذا] را به من خوراند و آن را بدون توان و قدرتی از سوی خودم به من روزی داد) گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود هرکس به خوبی وضو بگیرد و سپس برای نماز جمعه [به مسجد] برود و به خطبهٔ جمعه گوش دهد و ساکت باشد، گناهانی که تا روز جمعه و سه روز بعد از او سر می‌زند، آمرزيده می‌شود هرکس ترس و نگرانی داشته باشد، ابتدای شب حرکتش را آغاز می کند و کسی که ابتدای شب حرکت کند، به مقصد می رسد. آگاه باشيد که کالای الله، ارزنده و گران بهاست؛ آگاه باشيد که کالای الله بهشت است. کسی که در ابتدا يا پايان روز به مسجد برود، الله برای هر نوبت که در ابتدا يا انتهای روز به مسجد می‌رود، ضيافتی در بهشت برای او فراهم می‌سازد هرکس با نيزه از مساجد يا بازارهای ما می گذرد، بايد نوک آن را با دستش بگيرد تا مبادا به يکی از مسلمانان برخورد کند و آسيبی به او برساند. آتش برخی از دوزخيان را تا دو قوزک پاهای شان فرا می گيرد و عده ای را تا زانوهای شان و گروهی را تا کمرهای شان و برخی را تا شانه های شان. بسياری از مردم درباره ی دو نعمت زيان می بينند (و آنگونه که بايد از آنها استفاده نمی کنند): تندرستی و فراغت. سوگند به ذاتی که جانم در دست اوست، اگر گناه نمی کرديد، الله شما را از ميان برمی داشت و کسانی را به جای شما می آورد که گناه کنند و از الله متعال آمرزش بخواهند و او نيز آنها را ببخشد. ای فرزند آدم، تا وقتی که مرا بخوانی و به من اميدوار باشی، همهٔ گناهانی که از تو صادر شده می‌بخشم و [به گناهانت] اهميت نمی‌دهم هر بنده ای بر همان حالتی که می ميرد، برانگيخته می شود. روز قيامت درحالی دوزخ آورده می شود که هفتادهزار افسار دارد و با هر افساری، هفتادهزار مَلَک هستند که آن را می کِشند. یا الله، تمام گناهانم را ببخش و بیامرز: گناهان کوچک و بزرگ، اولین و آخرین گناه و گناهان نهان و آشکار. دعای میان اذان و اقامه رد نمی‌شود بار الها، دينم را که نگه‌دارندهٔ من از بدی‌هاست اصلاح بفرما بارالها اشتباهاتم و آنچه از روی جهل انجام می‌دهم و زياده‌روی‌ام در همهٔ کارهایم و آنچه را تو بهتر از من می‌دانی، بيامرز؛ بارالها گناهانم را بیامرز؛ و آنچه به عمد و از روی جهل و در حالی شوخی از من سر می‌زند، ببخشای؛ و خود معترفم که همهٔ اين گناهان در من وجود دارد. بارالها گناهان گذشته و آینده‌ام و آنچه را پنهان کرده‌ام و آشکار ساخته‌ام بیامرز، تویی که [برخی از بندگان را برای طاعات توفیق می‌دهی و] پیش می‌اندازی و تویی که [برخی دیگر را با رها کردن‌شان] به تاخیر می‌اندازی و تو بر هر چیزی توانا هستی بارالها، از تو عافیت در دنیا و آخرت را می‌خواهم بار الها، همهٔ خیر و خوبی‌ها را از تو خواهانم، خوبی‌های حال و آینده را؛ آنهایی که دانستم و آنهایی را که ندانستم؛ و از همهٔ شر و بدی‌های حال و آینده به تو پناه می‌جویم، آنهایی که دانستم و آنهایی را که ندانستم بارالها، من از زوال نعمت تو و دگرگونی عافیتی که عطا کرده‌ای و از خشم [و عذاب] ناگهانی‌ات و از همهٔ [انواع] خشمت به تو پناه می‌برم بارالها من از غلبهٔ بدهکاری و چیره شدن دشمن و شماتت دشمنان به تو پناه می‌آورم بارالها، با [یاری و حول و قوه و نعمت تو] شب را به صبح رساندیم و با تو صبح را به شب رساندیم و با [نام] تو زندگی می‌کنیم و با [نام] تو می‌میریم و رستاخیز [ما] به سوی توست نزد الله مؤمن قوی بهتر و دوست داشتنی‌تر از مؤمن ضعیف است؛ و در هر یک خیر است کسانی که کارشان لعن و نفرین است، نه در روز قیامت از شفاعت کنندگان هستند و نه از گواهان. قطعاً پروردگار شما بسيار با حيا و بخشنده است، وقتی بنده دست هايش را به سوی او بلند کند، شرم می کند که آنها را خالی برگرداند. «حال که چنين است، پس حقّ راه را رعايت کنيد». پرسيدند: حقّ راه چيست؟ فرمود: «حفاظت چشم ها، اجتناب از اذيت و آزار ره گذران، دادن جواب سلام و امر به معروف و نهی از منکر». بیشترین دعای پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ این بود که: «اللَّهُمَّ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً، وَفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً، وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»: «بارالها، پروردگارا، ما را در دنیا نیکی عطا کن و در آخرت [نیز] نیکی عطا کن و از عذاب آتش [دوزخ] محافظت نما سید الاستغفار (بهترین درخواست آمرزش) هیچ قومی نیست که در جایی گردهم بنشینند و ذکر و یادی از الله متعال در میان آنها نباشد و بر پیامبر صلی الله علیه وسلم درود نفرستند مگر اینکه همین مجلس باعث حسرت آنها در روز قیامت خواهد بود. وای به حال کسی که در سخن گفتن دروغ می گوید تا دیگران را بخنداند؛ وای به حال او، وای به حال او. ای مردم، سلام گفتن را رواج دهيد و غذا بدهيد و پيوند خويشاوندی را به جای آوريد؛ و شب هنگام، درحالی‌که مردم خوابيده‌اند، نماز بگزارید تا به سلامتی (بدون هیچ رنجی) وارد بهشت شويد الله متعال می فرماید: تا بنده ام ذکر و یاد مرا بر زبان دارد و لب هایش به این منظور تکان می خورد، من با او هستم. الله متعال در روز قیامت می گوید: ای فرزند آدم، بیمار شدم و به عیادتم نیامدی. به هرکس ريحانی هديه شد، آن را رد نکند؛ زيرا ريحان، سبک و خوش بوست. ای رسول خدا، برترین مردم کیست؟ از ظلم بترسید، زیرا ظلم تاریکی‌هایی در روز قیامت است؛ و از حرص و آز بترسید، زیرا حرص و آز کسانی را که پیش از شما بودند هلاک کرد؛ هرگاه مرد، همسرش را برای رفع نيازش فرابخواند، زن بايد اجابت کند؛ هرچند بر سرِ تنور باشد. دين آسان است؛ و هرکس دین را بر خود سخت بگيرد، سرانجام مغلوبش می‌کند (یعنی خسته و درمانده می‌شود). پس راه درست و ميانه را در پيش بگيريد من برای کسی که خصومت و قيل و قال را ترک نمايد، خانه ای در کناره های بهشت ضمانت می کنم؛ هرچند حق با او باشد. مردی از پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ پرسید که: کدام (ویژگی) اسلام بهتر است؟ فرمود: «تُطْعِمُ الطَّعَامَ، وَتَقْرَأُ السَّلاَمَ عَلَى مَنْ عَرَفْتَ وَمَنْ لَمْ تَعْرِفْ»: «غذا بدهی و به کسی که می‌شناسی و نمی‌شناسی سلام کنی از رسول الله صلى الله عليه وسلم سؤال شد: چه چيزی بيش از همه مردم را واردِ بهشت می کند؟ فرمود: «تقوای الهی و خوش خلقی». و پرسيده شد: چه چيزی بيش از همه مردم را وارد دوزخ می گرداند؟ فرمود: «دهان و شرمگاه». هریک از شما مسئولید و دربارهٔ رعیت خود سوال می‌شوید، درحالی که رسول الله صلى الله عليه وسلم در ميان ما بود، درباره ی «حجة الوداع» با يکديگر صحبت می کرديم و نمی دانستيم که حجة الوداع چيست. هیچ پيامبری نبوده مگر اینکه به امتش درباره ی يک چشمِ بسيار دروغگو هشدار داده است. هرکس يک وجب از زمين را به ناحق تصاحب کند، روز قيامت همين يک وجب از هفت زمين به دور گردنش پيچيده می شود. هنگامی كه امام آمين گفت، شما نيز آمين بگوييد. زيرا آمين هركس با آمين ملائکه همزمان باشد، تمام گناهان گذشته اش آمرزيده می شود. رسول الله صلی الله علیه وسلم از معامله به صورت منابذه و ملامسه نهی فرمود. منابذه این است که فروشنده پارچه ای را برای فروش نزد مشتری بیندازد و قبل از اینکه وی پارچه را بررسی کند و به آن نگاه کند، معامله تمام شده تلقی گردد. و ملامسه این است که چون پارچه را لمس کند و لو اینکه به آن نگاه نکند، معامله تمام شده به حساب آید. رسول الله صلی الله علیه وسلم از معامله کردن محصولات تا به دست آمدن و رسیدن آنها نهی کرد. گفته شد: علامت به دست آمدن و رسیدن محصولات چیست؟ فرمود: «اینکه قرمز شوند». راوی می گوید: انس رضی الله عنه گفت: اگر الله مانع به دست آمدن و رسیدن محصولات شود، آنگاه در برابر چه چیزی مال برادرت را برای خود حلال دانستی؟ رسول الله صلى الله عليه وسلم فروشنده و خریدار را از معامله ی محصول تا آشکار شدن علایم سالم بودن و رسیدن آن نهی کرده است. رسول الله صلى الله عليه وسلم چند شبِ پياپی گرسنه می خوابيد و خانواده اش نان شب نمی يافتند و بيشترِ نانِ مصرفی آنان، نان جو بود. هركس به اندازه ی يک خرما از کسب حلال و پاک صدقه دهد - و الله جز مال حلال و پاک را نمی پذيرد - الله متعال آن را به دست راست خود می گيرد و آن چنان برای صدقه دهنده پرورش می دهد که مثل کوه بزرگ می شود؛ همان طور که شما کره اسب خود را پرورش می دهيد. كسی كه توانايی دارد، ازدواج كند، زيرا باعث حفاظت بیشتر چشم و مصونیت بیشتر شرمگاه می‌شود. و كسی كه توانايی [ازدواج را] ندارد، باید روزه بگيرد كه روزه، شهوت را ضعيف و كنترل می‌كند حدیث شفاعت هرگاه رسول الله صلى الله عليه وسلم به رختخواب می رفت، در دستانش می دميد و «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ» و «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ» را می خواند و دستان مبارکش را بر بدن خويش می کشيد. هرگاه يکی از شما برای مردم پيش نماز شد، نماز را کوتاه بخواند؛ زيرا در ميان نمازگزاران (افرادِ) ضعيف، بيمار و کسانی هستند که کار فوری دارند. و اگر برای خود (يعنی به تنهايی) نماز خواند، هر اندازه که خواست، نمازش را طولانی بگرداند. حمد و ستايش ويژه ی الله است که ما را خوراک و آب داد و کفايت کرد و پناه مان داد؛ چه بسيار کسانی که نه کفايت کننده ای دارند و نه پناه دهنده ای. رسول الله صلى الله عليه وسلم دعاهای جامع را دوست داشت و جز آن را ترک می کرد. از وارد شدن بر زنان برحذر باشید فروش نقره در برابر طلا رباست مگر اینکه دست به دست باشد؛ و فروش گندم در برابر گندم رباست مگر اینکه دست به دست باشد؛ و فروش جو در برابر جو رباست مگر اینکه دست به دست باشد و فروش خرما در برابر خرما رباست، مگر اینکه دست به دست باشد بی گمان سه دعای مستجاب وجود دارد که در پذيرفته شدن آنها شکی نيست: دعای مظلوم. سه نفر هستند که الله روز قيامت با آنها سخن نمی گويد، آنها را پاکيزه نمی گرداند و به آنها نظر رحمت نمی کند. بارالها مرا هدایت کن و در مسیر راست و مستقیم قرار ده. و با ذکر هدایت، هدایت کسی را مد نظر داشته باشید که راه را (بدون انحراف) می‌پیماید و با ذکر مسیر راست و مستقیم، مسیر راست و مستقیمی را در نظر داشته باشید که تیر می‌پیماید رسول الله صلی الله علیه وسلم از اینکه شهرنشينی کالاهای روستانشينی را - به صورت دلالی - بفروشد، منع نمود - و فرمود:- قيمت کالاها را بدون اينکه قصد خريد داشته باشيد، بالا نبريد و هيچکس روی معامله ی برادرش معامله و نيز روی خواستگاری اش، خواستگاری نکند. رسول الله صلی الله علیه وسلم از فروختن طلا در مقابل نقره، به صورت نسيه نهی کرده است. رسول الله صلى الله عليه و سلم از خريد و فروش نقره با نقره و طلا با طلا نهی فرموده است مگر اينکه با هم يکسان و برابر باشند؛ و به ما امر نمود که نقره را با طلا به هر صورت که خواستيم خريداری کنيم؛ و همچنين طلا را با نقره به هر صورت که خواستيم خريداری کنيم. قسم به آنکه جانم به دست اوست، از راه و روش کسانی که پیش از شما بودند پیروی خواهید کرد مردی نزد پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ آمد و در باره‌ای بعضی امور با او گفتگو کرد و سپس گفت: آنچه الله بخواهد و تو بخواهی؛ پس پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمود: «أَجَعَلْتَنِي لِلَّهِ عَدْلًا؟ قُلْ: مَا شَاءَ اللهُ وَحْدَهُ»: «آیا مرا هم ردیف الله قرار دادی؟ بگو: تنها آنچه الله بخواهد بدترين اسم ها نزد الله متعال، نام کسی است که خود را شاهنشاه ناميده باشد، درحالی که هيچ مالکی بجز الله وجود ندارد. سخت‌ترین عذاب را نزد الله در روز قیامت کسانی دارند که سعی می‌کنند با خلقت الله همانندسازی کنند هرگاه رسول الله صلی الله علیه وسلم امیری را برای سپاه یا سریه ای مشخص می کرد، او را به رعايت تقوای الهی در حق خودش و مسلمانان همراهش و همچنين نيکی به همراهانش توصيه می نمود. سوگند، وسيله ای برای بازارگرمی و فروش کالاست؛ اما برکتش را از ميان می برد آيا به شما خبر دهم که "عَضْه" (=دروغ و بهتان) چيست؟ همان سخن چينی و ایجاد خصومت و دشمنی از این طریق در بین مردم است. بنده ی دينار و درهم و خمیصه و خمیله (پارچه های نفيس) نابود باد. زيرا اگر به او عطا شود، خرسند می گردد و اگر عطا نشود، خشمگين و ناراحت می شود. (چنين شخصی) هلاك و سرنگون باد (تا جايی كه) اگر خاری به پايش خلد، كسی پيدا نشود آن را در آورد. سه گروه وارد بهشت نمی شوند: شرابخوار و کسی که پیوند خويشاوندی را قطع می کند و تصديق کننده ی سحر. اگر به اندازه ی کوه احد انفاق کنی، الله متعال از تو قبول نمی کند تا اینکه به تقدیر ایمان داشته باشی؛ و بدان که آنچه برايت مقدّر شده، ممکن نيست به تو نرسد. و آنچه برايت مقدّر نشده، امکان ندارد به تو برسد؛ و اگر بر اعتقادی جز این بمیری، از دوزخیان خواهی بود. هرگاه سه نفر رهسپار سفر می شوند، بايد يکی از خودشان را امير قرار دهند. به باد دشنام ندهيد و هرگاه بادی را ديدید که نمی پسنديد، بگوييد: يا الله، خيرِ اين باد و نيز خيرِ آنچه در آن می باشد و خير و منفعتی را که به آن مأمور شده، از تو درخواست می کنم و از شرّ اين باد و شرّ آنچه در آن است و نيز از شرّی که به آن مأمور شده، به تو پناه می برم. هيچيک از شما نگويد: يا الله، اگر خواستی مرا بيامرز؛ بلکه با يقين و قاطعيت بخواهد؛ زيرا هيچکس نمی تواند الله را - به کاری - مجبور سازد. اولین چیزی که الله متعال آفرید، قلم بود؛ پس به قلم گفت: بنویس؛ قلم گفت: پروردگارا، چه بنویسم؟ الله متعال فرمود: مقادیر همه چیز را تا روز قیامت بنویس. کودک که بودیم، تابعین ما را به خاطر شهادت و گواهی دادن و عهد و پیمان بستن می زدند. رسول الله صلى الله عليه وسلم به عيادتِ باديه نشينی رفت و چون به عيادت کسی می رفت، می فرمود: «مشکلی نيست؛ ان شاءالله که اين بيماری پاک کننده (ی گناهان) است». نزدِ رسول الله صلى الله عليه وسلم رفتم، درحالی که تب داشت؛ ايشان را لمس کردم. خوار و زبون باد کسی که نام من نزدش برده شود و بر من درود نفرستد. روزه ی سه روز از هر ماه، روزه ی همه ی سال است. دستت را بر همان جایی از بدنت بگذار که درد می‌کند و سه بار بسم الله بگو و هفت بار بگو: أَعُوذُ بِاللهِ وَقُدْرَتِهِ مِنْ شَرِّ مَا أَجِدُ وَأُحَاذِرُ امام برای این قرار داده شده که به او اقتدا شود، پس با او مخالفت نکنید؛ زمانی که تکبیر گفت، تکبیر بگویید و آنگاه که رکوع کرد، رکوع کنید. و زمانی که "سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ" گفت، "رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ" بگویید. و وقتی سجده کرد، سجده کنید. و اگر نشسته نماز خواند، همگی نشسته نماز بخوانید. رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمود: «یا الله، من از پیسی و جنون و جذام و بیماری های بد و ناگوار به تو پناه می آورم». آیا شما را به چیزی بهتر از آنچه خواستید راهنمایی نکنم؟ هرگاه به رختخواب رفتید سی و سه بار تسبیح بگویید و سی و سه بار حمد بگویید و سی و چهار بار تکبیر بگویید که این برای‌تان از خدمتکار بهتر است چرا برخی از مردم چنين سخنانی می گويند؟! من هم نماز می خوانم و هم می خوابم؛ برخی از روزها، روزه می گيرم و برخی روزها را روزه نمی گیرم و با زنان ازدواج می کنم؛ پس هرکس از سنت من روی بگرداند، از من نيست. هنگام صبح و شام سه بار {قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ} و معوذتین را بخوان، تو را از همه چیز کفایت می‌کند «زن بيوه بدون مشورت با او و دختر باكره بدون اجازه اش، به ازدواج درآورده نمی شوند». گفتند: ای رسول خدا! اجازه ی دختر باكره چگونه است؟ فرمود: «اينكه سكوت نمايد». هرکس سه بار بگويد: «بِسْمِ اللهِ الَّذِي لا يَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَيْءٌ في الأرْضِ وَلا في السَّمَاءِ وَهُوَ السَّمِيعُ العَلِيمُ» (به نام الله که همراه با نام او چیزی در آسمان و زمین زیان نمی‌رساند و اوست شنوای دانا) تا صبح هيچ بلای ناگهانی متوجه او نمی‌شود تفاوت روزه ی ما و روزه ی اهل کتاب در سحری خوردن است. الله عزوجل می فرماید: عزت ازارِ من است و بزرگی و کبريايی ردای من؛ کسی که درباره ی يکی از اين دو با من به نزاع برخیزد، او را عذاب می دهم. مردی گفت: ای رسول خدا، شخصی از ما با برادر يا دوستش ديدار می کند؛ آيا می تواند برای او خم شود؟ فرمود: «خير». پرسيد: آيا می تواند او را به آغوش بگيرد و ببوسد؟ فرمود: «خير». گفت: آيا می تواند دستش را بگيرد و با او مصافحه کند؟ فرمود: «بله». بگو: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، اللهُ أَكْبَرُ كَبِيرًا، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيرًا، سُبْحَانَ اللهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ» (معبود به حقی نیست جز الله که یگانه و بی‌شریک است، الله بزرگ‌تر است و ستایش بسیار او را می‌گویم، ستایش مخصوص الله، پروردگار جهانیان است، نیرو و توانی نیست مگر از سوی اللهِ عزیزِ حکیم) هرکس آگاهانه خود را به غير از پدرش نسبت دهد، کفر و ناسپاسی کرده است؛ و هرکس مدعی چيزی شود که مالِ او نيست، از ما نمی باشد و بايد جايگاه خود را در آتش دوزخ فراهم ببیند. و هرکس شخصی را کافر بخواند يا بگويد: "ای دشمن خدا" و آن شخص چنین نباشد، اين ويژگی ها به خودش بازمی گردد. گفتم: ای رسول خدا، دعايی به من بیاموزید؛ فرمود: «بگو: يا الله، من از شرّ گوش، چشم، زبان و قلب خويش و نيز از شرّ شرمگاهم به تو پناه می برم». رسول الله ـ صلى الله عليه وسلم ـ سخاوتمندترين مردم بود و در رمضان، هنگامی که جبريل ـ عليه السلام ـ ملاقاتش می‌کرد، از هر زمانی بخشنده‌تر می‌شد هرکس به اندازه ی ذره ای کبر در قلب داشته باشد، وارد بهشت نمی شود. رسول الله صلی الله علیه وسلم هيچ ماهی را به اندازه ی ماه شعبان روزه نمی گرفت. هیچ کسی که پیش از طلوع خورشید و پیش از غروبِ آن نماز گزارده، وارد آتش نمی‌شود اگر سالِ آينده زنده باشم، حتماً روز تاسوعا (=نُهم محرم) را نيز روزه می گيرم. الله آن گونه که به صدای خوش و آشکارِ پيامبری خوش صدا گوش داده، به چيزِ ديگری گوش نداده است. الله هيچ پيامبری مبعوث نکرد مگر اينکه چوپانی کرده بود. کسی نیست که بر من سلام بفرستد، مگر اینکه الله متعال روحم را به من باز می‌گرداند تا جواب سلامش را بدهم مسلمانی نیست که وقت نماز فرضش فرا رسد و به نیکی وضو و خشوع و رکوعش را انجام دهد، مگر آنکه کفارهٔ گناهان پیش از آن خواهد بود؛ اگر مرتکب کبیره نشده باشد و این [برای] همهٔ سال است هیچ دو مسلمانی نیستند که یکدیگر را ملاقات کنند و با هم دست بدهند، مگر اینکه قبل از جدا شدن مورد آمرزش قرار می گیرند. مثال مؤمنی که قرآن می‌خواند همانند ترنج است که بویش خوش است و طعمش نیز خوش؛ و مثال مؤمنی که قرآن نمی‌خواند همانند خرماست که بویی ندارد و طعمش شیرین است؛ و مثال منافقی که قرآن می‌خواند مانند ریحان است که بویش خوش است و طعمش تلخ؛ و مثال منافقی که قرآن نمی‌خواند همانند حنظله است، بویی ندارد و طعمش تلخ است اذکاری در پی هر نماز فرض است که گوینده‌اش - یا انجام دهنده‌اش – زیان نمی‌بیند (و از پاداش محروم نمی‌گردد): سی و سه بار تسبیح گفتن و سی و سه بار حمد گفتن و سی و چهار بار تکبیر گفتن هرکس ده آيه از ابتدای سوره ی "کهف" را حفظ کند، از فتنه ی "دجال" در امان می ماند. هرکس از او درباره ی دانشی پرسيده شود و او - دانسته، پاسخِ - آن را پنهان کند، روز قيامت با افساری آتشين به لگام کشيده می شود. هرکس به عيادتِ بيماری برود که زمانِ مرگش نرسيده باشد و هفت بار نزدِ او بگويد: «أسْأَلُ اللهَ العَظيمَ، رَبَّ العَرْشِ العَظيمِ، أنْ يَشْفِيَكَ»: «از اللهِ بزرگ، پروردگارِ عرشِ بزرگ می خواهم که تو را شِفا دهد» قطعا الله متعال مريض مذکور را از آن بيماری بهبود می بخشد. هرکس به روزه داری افطاری دهد، اجری مانندِ اجر روزه دار به او می رسد. هرکه هنگام شنیدن صدای مؤذن بگوید: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، رَضِيتُ بِاللهِ رَبًّا وَبِمُحَمَّدٍ رَسُولًا، وَبِالْإِسْلَامِ دِينًا (گواهی می‌دهم که معبود به حقی نیست جز الله که یگانه و بی‌شریک است و اینکه محمد بنده و فرستادهٔ اوست. به الله به عنوان پروردگار و به محمد به عنوان پیامبر و به اسلام به عنوان دین خشنود شدم) برای او گناهش آمرزیده می‌شود هرکس قرآن را با صدای خوش نخوانَد، از ما نيست. فرزند آدم مرا تکذیب کرد درحالی‌که نباید چنین می‌کرد؛ و مرا دشنام داد، درحالی‌که نباید چنین می‌کرد الله متعال مَلَکی را موکل رحم کرده است که می گوید: پروردگارا این نطفه است، پروردگارا این لخته ی خونی است، پروردگارا تکه گوشتی است؛ و چون الله متعال اراده ی خلق و آفرینش او کند، آن ملک می گوید: پروردگارا مذکر است یا مونث، رزق و روزی او چقدر است؟ و اجل او چه زمانی است؟ و اینچنین در شکم مادرش نوشته می شود. کرسی جای پاها بوده و کسی بزرگی عرش را نمی داند. دل های همه ی فرزندان آدم همانند يک قلب در ميان دو انگشت از انگشتان پروردگار رحمان است که هرگونه بخواهد، آن را دگرگون می گرداند. فردی یهودی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: ای محمد، الله آسمان ها را بر یک انگشت و زمین ها را بر یک انگشت و کوه ها را بر یک انگشت و درختان را بر یک انگشت و مخلوقات را بر یک انگشت نگه داشته است؛ سپس می گوید: من پادشاه هستم. هر که با دوستی از دوستان من دشمنی ورزد با او اعلام جنگ کرده‌ام؛ و بنده‌ام با چیزی به من نزدیک نشده که برای من محبوب‌تر از آنچه بر او فرض کرده‌ام باشد دو خصلت در میان مردم است که کفر هستند: عیبجویی از نَسَب و نوحه‌خوانی بر مرده