ترسناكترين چيزى كه مى ترسم بر سر شما بيايد: شرک اصغر است، پس وقتى از آن سؤال شد، گفتند: رياكارى. اللَّهُمَّ مَنْ وَلِيَ مِنْ أَمْرِ أُمَّتِي شَيْئًا فَشَقَّ عَلَيْهِمْ فَاشْقُقْ عَلَيْهِ، وَمَنْ وَلِيَ مِنْ أَمْرِ أُمَّتِي شَيْئًا فَرَفَقَ بِهِمْ فَارْفُقْ بِهِ»: «يا الله، هرکس مسؤوليتی در امتم بر عهده گرفت و بر آنها سخت‌گيری نمود، بر او سخت بگير و هرکس مسؤوليتی در امتم عهده‌دار شد و با آنها مدارا کرد، تو نيز بر او آسان بگير رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ خوش اخلاق‌ترین مردم بود ای ام المومنین، از اخلاق رسول الله صلی الله علیه وسلم به من خبر بده. ایشان فرمودند: آیا قرآن نمی‌خوانی؟ گفتم: آری. فرمود: اخلاق پیامبر صلی الله علیه وسلم قرآن بود رسول الله صلی الله علیه وسلم شروع کردن از سمت راست را در پوشيدن کفش، شانه کردن موها، وضو گرفتن و در همه ی کارهايش می پسنديد. هرگز رسول الله صلى الله عليه وسلم را نديدم که در خنديدن به اندازه ای زياده روی کند - و دهانش را باز نمايد - که داخل دهانش ديده شود؛ بلکه هنگام خنديدن، فقط تبسم می فرمود. با رسول الله صلى الله عليه وسلم دو رکعت پيش از فرض ظهر و دو رکعت پس از آن و دو رکعت پس از نماز جمعه و دو رکعت بعد از مغرب و دو رکعت پس از عشا، نمازِ (سنت) خواندم. رسول الله صلى الله عليه وسلم هر وقتِ شب که از خواب برمی خاست، دهانش را مسواک می زد. آيا به شما سخنی درباره ی دجال بگويم که هيچيک از پيامبران به قوم خود نگفته است؟ دجال، کور و يک چشم است و چيزی مانند بهشت و دوزخ با خود می آورَد؛ آنچه آن را بهشت می نامد، در حقيقت دوزخ است. لااله الا الله، وای بر عرب از شری كه نزديك شده است. و در حالی كه انگشت شست و سبابه اش را حلقه کرده بود، افزود: امروز اين اندازه از سد يأجوج و مأجوج باز شد. گفتم: ای رسول خدا، آيا با وجود افراد نيکوکار در میان ما، هلاک می شويم؟ فرمود: بله، هنگامی که فسق و فجور زياد شود. رسول الله صلى الله عليه وسلم از دوشيزگان پرده نشين هم شرم و حيای بيشتری داشت و وقتی چيزی می ديد که دوست نداشت، از تغيير چهره اش متوجه می شديم. (اما به سبب شرم، چيزی نمی گفت.) رسول الله صلی الله علیه وسلم در سفری نماز عشاء را خواند؛ در یکی از دو رکعت اول سوره ی «التِّينِ وَالزَّيْتُون» را چنان خواند که صدا و قرائتی از ایشان شنیدم که زیباتر از آن را نشنیده بودم. رسول الله صلى الله عليه وسلم هنگام سجده، دست هايش را چنان از پهلو دور می داشت كه سپيدی زير بغل هايش ديده می شد. هنگامی که رسول الله صلى الله عليه وسلم عطسه می زد، دست يا لباسش را روی دهانش می گذاشت و با آن از صدايش می کاست. سخنِ رسول الله صلى الله عليه وسلم سخنی آشکار و روشن بود چنانکه برای هر شنونده ای قابل فهم بود. اگر بر امتم دشوار نمی شد، به آنها دستور می دادم برای هر نماز مسواک بزنند. رسول الله صلى الله عليه وسلم سواره و پياده به مسجد قبا می رفت و در آنجا دو رکعت نماز می خواند. من و رسول الله صلی الله علیه وسلم از يک ظرف غسل می کردیم و هر دوی ما جنب بودیم. شبی رسول الله صلى الله عليه وسلم نماز عشاء را به تاخير انداخت؛ پس عمر رضى الله عنه آمده و گفت: ای رسول خدا، وقت نماز است؛ زنان و بچه ها خوابيده اند؛ پس رسول الله صلی الله علیه وسلم درحالی از خانه خارج شد که قطره های آب از سرش می چکید و فرمود: اگر بر امتم سخت نمی بود، آنها را دستور می دادم این نماز را در این ساعت بخوانند. رسول الله صلى الله عليه وسلم ابتدای شب می خوابيد و در پايان شب برمی خاست و نماز می خواند. وقتی رسول الله صلى الله عليه وسلم به سبب درد يا هر علت ديگری، از نماز شب بازمی ماند، در روز، دوازده رکعت نماز می خواند. مثال من و شما، مانند مردی است که آتشی برافروزد و ملخ ها و پروانه ها خود را در آن بيندازند و او مانع آنها شود؛ من نيز کمربند هريک از شما را می گيرم تا شما را از آتش (دوزخ) بازدارم؛ ولی شما از دست من فرار می کنيد. رسول الله صلی الله علیه وسلم بر قبر کسی بعد از دفنش، نماز خواند و چهار تکبیر گفت. رسول الله صلى الله عليه وسلم در نماز صبح روز جمعه سوره های «الم تَنْزِيلُ السَّجْدَةَ» و «هَلْ أتى على الإنسَان» را قرائت می کرد. رسول الله صلى الله عليه وسلم چند شبِ پياپی گرسنه می خوابيد و خانواده اش نان شب نمی يافتند و بيشترِ نانِ مصرفی آنان، نان جو بود. چرا برخی از مردم چنين سخنانی می گويند؟! من هم نماز می خوانم و هم می خوابم؛ برخی از روزها، روزه می گيرم و برخی روزها را روزه نمی گیرم و با زنان ازدواج می کنم؛ پس هرکس از سنت من روی بگرداند، از من نيست. رسول الله صلى الله عليه وسلم سخاوتمندترين مردم بود. آسانگیری دین کسی نزد آنها از رسول الله صلی الله علیه وسلم محبوب تر نبوده است با این همه، هرگاه او را می دیدند بر نمی خاستند چون می دانستند این کار را ناپسند می داند. هیچکس را ندیدم که همچون رسول الله صلی الله علیه وسلم موهایی پایین تر از لاله ی گوش هایش و لباسی قرمز به تن داشته باشد و از ایشان زیباتر باشد. دستِ راستِ رسول الله صلى الله عليه وسلم برای وضو گرفتن و غذا خوردن بود و دستِ چپش برای استنجا و دفع آلودگی. وقتی پيامبر صلى الله عليه وسلم به محل قضای حاجت می رفت، من و پسر بچه ای همانند من، ظرف (کوچک) آب و چوب دستی برای پيامبر می برديم و ايشان با آب استنجاء می کرد. در خواب ديدم که مسواک می زنم؛ دو نفر نزد من آمدند؛ يکی از دیگری بزرگ تر بود؛ مسواک را به کوچک تر دادم. به من گفته شد: آن را به بزرگ تر بده. پس مسواک را به آنکه بزرگ تر بود دادم. رسول الله صلى الله عليه وسلم درحالی نماز می خواند که امامه دختر زينب (نوه اش) را بر دوش داشت. هيچ دريغ نمی کنم در اينکه چنان برای شما نماز بخوانم که رسول الله صلى الله عليه وسلم برای ما نماز می خواند. از آنِ خداست آنچه بدهد و بگيرد. و همه چیز نزد او مهلت و زمان مشخّصی دارند پس باید صبر كند و اميد ثواب داشته باشد. الله متعال زمين را برای من جمع نمود و من سرزمين های مشرق و مغرب را ديدم. و پادشاهی امت من تا همان جايی می رسد که برايم جمع شد. و دو گنج سرخ و سفيد به من داده شد. هنگامی که رسول الله صلى الله عليه وسلم سخنی می گفت، آن را سه بار تکرار می کرد تا سخنش فهميده شود و هنگامی که نزد گروهی می رفت و به آنها سلام می گفت، سلامش را - حدّاکثر - سه بار تکرار می نمود. به يادم آمد كه مقداری طلا (نقره) در خانه ی ماست و دوست نداشتم مرا به خود مشغول سازد؛ لذا دستور دادم آن را تقسيم كنند. درحالی که رسول الله صلى الله عليه وسلم در خيمه ی سرخ رنگش بود نزد ایشان رفتم که بلال رضی الله عنه آب وضوی ایشان را آورد. برخی از اصحاب به آب وضوی رسول الله صلى الله عليه وسلم دست يافتند - و برای تبرک به خود ماليدند - و آنها که بی نصیب ماندند، به آبی که دوستان شان گرفته بودند، دست می کشيدند. همان را به او بدهيد؛ زيرا بهترين شما کسی است که بدهی خود را به بهترين شکل ادا کند. يکی از شب ها با رسول الله صلى الله عليه وسلم نماز خواندم که ايشان سوره ی «بقره» را شروع کرد. گمان می کنم شنيده ايد ابوعبيده چيزی از بحرين آورده است. گاهی رسول الله صلى الله عليه وسلم در يک ماه، چند روزِ پياپی روزه نمی گرفت؛ چنانکه گمان می کرديم در آن ماه روزه نخواهد گرفت. و گاهی چندين روز را روزه می گرفت؛ چنانکه فکر می کرديم هيچ روزی را بی روزه سپری نخواهد کرد. اگر می خواستی او را در حالِ نماز شب ببينی، می ديدی و چنانچه می خواستی او را در حالِ خواب ببينی، می ديدی. هرگز از رسول الله صلى الله عليه وسلم چيزی خواسته نشد که ايشان «نَه» بگويد. برای رسول الله صلى الله عليه وسلم مقداری شير آوردند که با آب مخلوط شده بود؛ سمت راستِ ایشان صحرانشينی نشسته بود و سمت چپش ابوبکر رضی الله عنه؛ رسول الله صلى الله عليه وسلم پس از اينکه خود از آن شير نوشيد، آن را به صحرانشين داد و فرمود: «راست، سپس راست». رسول الله صلى الله عليه وسلم روز فتح مکه درحالی وارد مکه شد که عمامه ای سياه بر سر داشت. رسول الله صلى الله عليه وسلم - آب و هرگونه - نوشيدنی را با سه نفس می خورد. چه بسا رسول الله صلى الله عليه وسلم دوست داشت عملی را انجام دهد، ولی از ترس اينکه مردم نيز به آن عمل کنند و بر آنان فرض شود، آن را ترک می کرد. رسول الله صلى الله عليه وسلم از او شتری خريد و بهای آن را برای او وزن کرد و چيزی بر آن افزود. برخی اوقات که به نماز می ايستم، می خواهم آن را طولانی بخوانم؛ ولی در اثنای نماز صدای گريه ی کودکی به گوشم می رسد، لذا نمازم را کوتاه می کنم تا مبادا (نماز طولانی برای) مادرش سخت و دشوار باشد. بوسیدن کودکان و رحم و شفقت نسبت به آنها رسول الله صلى الله عليه وسلم صبحِ يکی از روزها درحالی از خانه بيرون رفت که پيراهنی از موی سياه منقوش به کاروان شتر بر تن داشت. رسول الله صلى الله عليه وسلم را ديدم که نشسته و ساق ها و زانوان خود را در بغل گرفته بود و خرما می خورد. رسول الله صلى الله عليه وسلم را درحالی ديدم که دو لباس سبز پوشيده بود. رسول الله صلى الله عليه وسلم از روزه ی «وصال» - يعنی روزه گرفتن دو روز پياپی يا بيشتر، بدون افطار يا خوردن چيزی - منع فرمود. صحابه گفتند: شما خود روزه ی «وصال» می گيريد؟ فرمود: «من مانند شما نیستم؛ به من آب و غذا داده می شود». دوست داشتنی ترين لباس نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم قمیص بود. تنه ی درختی بود که رسول الله صلى الله عليه وسلم - هنگام سخنرانی - بر آن تکيه می زد؛ پس از اينكه برای رسول الله صلى الله عليه وسلم منبری ساختند، از آن تنه ی درخت - كه ديگر مورد استفاده قرار نمی گرفت - صدایی مانند آه و ناله ی شتران آبستن شنيديم؛ تا اينكه رسول الله صلى الله عليه وسلم از منبر پايين آمد و دست خود را روی تنه ی درخت گذاشت و تنه آرام گرفت. با رسول الله صلى الله عليه وسلم قدم می زدم و ايشان ردائی نجرانی دارای حاشيه ای ضخيم به تن داشت؛ که مردی باديه نشين به ایشان رسيد و ردایش را به سختی كشيد. آنچه نزد من باشد، آن را ذخيره نمی كنم. ولی هركس از خواستن اجتناب كند، خداوند او را از خواستن بی نياز می سازد. و هركس اظهار بی نيازی كند، خداوند او را بی نياز می سازد. و هركس صبر پيشه سازد، خداوند به او صبر نصيب خواهد كرد؛ و به هيچكس نعمتی بهتر و فراخ تر از صبر عنايت نشده است. کسی که رحم نکند، مورد رحمت قرار نمی گيرد. ای جبريل، نزد محمد برو و بگو: ما تو را درباره ی امتت خشنود می سازيم و تو را اندوهگين و ناراحت نمی کنيم. چه بسا کنیزی از کنیزهای مدينه، دستِ پيامبر صلى الله عليه وسلم را می گرفت و او را به هر جا که می خواست، می بُرد. روپوش مرا به من بدهيد؛ اگر به اندازه ی اين خارها، دام و شتر می داشتم، آن را ميان شما تقسيم می کردم و آنگاه می دانستيد که من بخيل، دروغگو و ترسو نيستم. او را به حالِ خود رها کنيد و يک سطل آب بر محل ادرارش بريزيد؛ شما مأموريت يافته ايد که آسان بگيريد، نه اینکه سخت بگیرید. نمازها را با رسول الله صلى الله عليه وسلم می خواندم؛ نماز و خطبه ی رسول الله صلى الله عليه وسلم در حد اعتدال بود. (نه بسيار طولانی و نه خيلی کوتاه). رسول الله صلی الله علیه وسلم از فردی یهودی غذایی خرید و سپر آهنی خود را در برابر آن گرو گذاشت. پسری يهودی بود که به رسول الله صلى الله عليه وسلم خدمت می کرد. اگر مرا به صرفِ پاچه يا ساقِ دستِ (گوسفندی) دعوت کنند، می پذيرم. هيچ ديبا و حريری لمس نکردم که از کف دست رسول الله صلى الله عليه وسلم نرم تر باشد. رسول الله صلى الله عليه وسلم هرگز هيچ چيزی يا هيچ زن يا خدمتکاری را به دست خويش نزد؛ مگر زمانی که در راه الله جهاد می کرد. صدای رسول الله صلى الله عليه وسلم را خيلی ضعيف و آهسته شنيدم و گمان می کنم علتش گرسنگی است. آيا نزد تو چيزی برای خوردن يافت می شود؟ ام سليم پاسخ داد: بله. هنگامی که زنی در ميان يهود دچار عادت ماهيانه می شد، با او غذا نمی خوردند و با او در يک خانه زندگی نمی کردند. درحالی رسول الله صلی الله علیه وسلم را در نماز دیدم که از شدت گریه از سینه اش صدایی چون صدای آسیاب به گوش می رسید. رسول الله صلی الله علیه وسلم دستش را بر صورتم کشید و برای من دعا کرد. عَزْرَة می گوید: ابوزید صد و بیست سال زنده بود درحالی که تنها چند موی سفید در سر داشت. زنی از نظر عقلی مقداری مشکل داشت، وی گفت: يا رسول الله، من به کمک شما نیاز دارم. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «ای مادر فلانی، ببین تا در هريک از کوچه های مدينه می خواهی، نیازت را برآورده کنم». رسول الله صلی الله علیه وسلم سوار بر زین و پالان کهنه ای و قطیفه ای که بهای آن معادل چهار درهم یا کمتر بود، حج نمود و سپس فرمود: «یا الله، حجی بود به دور از ریا و شهرت». رسول الله صلی الله علیه وسلم نه بد دهان بود و سخن زشتی می گفت و نه دشنام دهنده و ياوه گو؛ و نه در کوچه و بازار اهل هياهو؛ و بدی را با بدی جواب نمی داد، بلکه می بخشید و گذشت می کرد. چه بسا رسول الله صلى الله عليه وسلم دوست داشت عملی را انجام دهد، ولی از ترس اينکه مردم نيز به آن عمل کنند و بر آنان فرض شود، آن را ترک می کرد. به همين دليل نماز چاشت را نمی خواند؛ ولی من همواره آن را می خوانم. تو نزد خانواده ات بی مقدار نيستی؛ اگر می خواهی هفت روز نزد تو می مانم؛ و در اين صورت، نزد ساير همسرانم نيز هفت روز می مانم. رسول الله صلى الله عليه وسلم عسل و هر چیز شيرين را دوست داشت؛ و هنگامی که از نماز عصر برمی گشت، نزد همسرانش می رفت و با آنان شوخی نموده و ملاعبه می کرد. روزی نزد حفصه دختر عمر رفت و بيش از حد معمول نزد او ماند. هرگاه رسول الله صلی الله علیه وسلم قصد سفر داشت، بین همسرانش قرعه می انداخت و قرعه به نام هریک از آنها می افتاد با ایشان همسفر می شد. رسول الله صلى الله عليه وسلم از گردنه ی بالایی راه كداء كه در بطحاء است، وارد مكه شد و از گردنه پايينی بيرون رفت. يکی از شب ها با رسول الله صلى الله عليه وسلم به نماز ايستادم. رسول الله صلى الله عليه وسلم به قدری قيام را طولانی کرد که تصميم بدی گرفتم. گفته شد: چه تصميمی گرفتی؟ پاسخ داد: تصميم گرفتم بنشينم و رسول الله صلى الله عليه وسلم را تنها بگذارم. اگر نزد تو آبی هست که ديشب در مشک بوده - و سرد شده است، بياور تا بنوشيم - وگرنه با دهان مان از جوی آب می نوشيم. الله مرا بنده ای بخشنده و خوش اخلاق قرار داده و مرا متکبر و ظالم و منکر حق نگردانيده است. زنی پارچه ی بافته شده ای نزد پيامبر صلى الله عليه وسلم آورد. آنها (در مورد این مال) دو گزينه پيشِ روی من گذاشتند که: با رفتار و گفتار بد آن را از من بگیرند يا مرا بخيل بخوانند؛ درحالی که من بخيل نيستم. من خوابيده بودم که اين مرد شمشيرم را از نيام بيرون کشيد؛ پس بيدار شدم و ديدم که شمشيرِ برهنه را در دست گرفته است؛ به من گفت: چه کسی تو را از دست من نجات می دهد؟ سه بار گفتم: الله. قسم به ذاتی که جانم در دست اوست، هرگز شيطان تو را در حال گذر از راهی نمی بيند مگر آنکه راهی غير از راه تو را در پيش می گيرد. رسول الله صلی الله علیه وسلم درحالی به عیادتم آمد که سوار بر قاطر و اسبی نبود. سخن یوسف بن عبدالله بن سلام رضی الله عنهما: رسول الله صلی الله علیه وسلم مرا یوسف نامید و در آغوش خود نشاند. آیا رسول الله صلی الله علیه وسلم برای تو طلب آمرزش نمود؟ گفت: بله. و برای تو نیز همچنین. سپس این آیه را تلاوت کرد: «وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ» [محمد: 19] «و برای گناه خویش و [گناهِ] مردان و زنان مؤمن آمرزش بخواه».