ھەدىس: كىمىكى ئاللاھقا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان كەلتۈرىدىكەن ياخشى سۆز قىلسۇن ياكى سۇكۇتتا تۇرسۇن، كىمكى ئاللاھقا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان كەلتۈرىدىكەن قوشنىسىنى ھۆرمەتلسۇن، كىمكى ئاللاھقا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان كەلتۈرىدىكەن مېھمىنىغا ئېكرام قىلسۇن

عن أبي هريرة رضي الله عنه مرفوعاً: «من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليقل خيرًا أو ليصْمُت، ومن كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليُكْرِم جارَه، ومن كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليكرم ضَيْفَه».
[صحيح] - [متفق عليه]

ئەبۇ ھۇرەيرە رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ رەسۇلۇللاھتىن رىۋايەت قىلىپ رەسۇلۇللاھ مۇنداق دېگەن: كىمىكى ئاللاھقا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان كەلتۈرىدىكەن ياخشى سۆز قىلسۇن ياكى سۇكۇتتا تۇرسۇن، كىمكى ئاللاھقا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان كەلتۈرىدىكەن قوشنىسىنى ھۆرمەتلسۇن، كىمكى ئاللاھقا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان كەلتۈرىدىكەن مېھمىنىغا ئېكرام قىلسۇن
سەھىھ(بەش شەرت تولۇق بولغادا ھەدىس سەھىھ بولىدۇ) - ھەدىسنى بۇخارى ۋە مۇسلىم بىردەك قوبۇل قىلغان

شەرھىسى

ئەبۇ ھۇرەيرە رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ رەسۇلۇللاھ سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمدىن رىۋايەت قىلغان بۇ ھەدىستە ئىجتىمائى ئۆرپ-ئادەتلەرنىڭ ئاممىباپ قائىدە-يۇسۇنلىرى بايان قىلىنغان بولۇپ، رەسۇلۇللاھ ھەدىسنى بىر شەرتلىك جۇملە بىلەن باشلىغان «كىمىكى ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان كەلتۈرىدىكەن» بۇنىڭ يەكۈنى «ياخشى سۆز قىلسۇن ياكى سۈكۈت قىلسۇن» بۇ خىلدىكى جۈملە قۇرۇلمىلىرى ياخشى سۆزلەرنى قىلىشقا قىزىقتۇرۇش ۋە ئۈندەش ياكى شۇك تۇرۇش كېرەكلىكىنى بىلدۈرىدۇ، ئەگەردە ئاللاھ تائالاغا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىشىنىدىغانلا بولساڭ ياخشى سۆز قىلغىن بولمىغاندا شۇك تۇرغىن. ئاللاھ تائالاغا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان ئېيتىشنىڭ بايانى يۇقىرىدا زىكىر قىلىندى. «ياخشى سۆز قىلسۇن» دېگىنى، سۆزنىڭ ئۆزىلا ياخشى بولۇپ قالماي بەلكى باشقىلارنىڭ كۆڭلىنى خۇشال قىلىدىغان، كىشىلەر ئوتتۇرسىدىكى يىرىگلىكنى، خاپىلىقنى تۈگىتىپ ئۈلپەت ۋە دوستانىلىقنى پەيدا قىلىدىغان سۆزلەرنى قىلسۇن، ياكى شۇك تۇرسۇن، دېمەكچى. «كىمىكى ئاللاھقا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان كەلتۈرىدىكەن قوشنىسىنى ھۆرمەتلىسۇن» بۇنىڭغا ئائىلىۋى خوشنىمۇ كىرىدۇ، دۇككان خوشنىمۇ كىرىدۇ، لېكىن بىرىنچىسى كۈچلۈك يەنى ئۆي خوشنىسى، قايسى بىر خوشنىنىڭ ئىشىكى ئەڭ يېقىن بولسا شۇنىڭ ھەققى چوڭ بولىدۇ. رەسۇلۇللاھ بۇ يەردە ھۆرمەتلىسۇن، دەپلا بولدى قىلدى، پۇل بېرىپ، سەدىقە بېرىپ، ياكى كىيىم-كىچەك بېرىپ دېمىدى، شەرىئەتتە بۇنداق قەيىتسىز كەلگەن جۈملىلەرنىڭ مەنىسىنى ئۆرپ-ئادەتكە قاراپ بىلىمىز. بۇنىڭغا كىشىلەر ھۆرمەتلەش دەپ قارايدىغان ئىشلارنىڭ ھەممىسى كىرىپ كىتىدۇ. خوشنىلار ئارا ھەم پەرىقلىق بولىدۇ، يوقسۇل-كەمبەغەللەر ئارا بىر تال نان بىلەن بولسا، بايلار ئارا ھۆرمەتلەشتە بۇ نان بىلەنلا كۇپايىلەنسە بولمايدۇ. ئاددا-ساددا كىشىلەر بىلەن يۇقىرى دەرجىلىك، شەرەپلىك ئائىلىلەر ئارىسىدا پەرىقلىق بولۇش كېرەك. ئەمدى خوشنا دېگەن تام خوشنا، ئىشىك قارىشىدىغان خوشنا ياكى بازاردىكى دۇكان خوشنا بولارنىڭ قايسىسى ئەڭ يېقىن بۇنىمۇ ئۆرپ-ئادەت بەلگىلەيدۇ. يەنە رەسۇلۇللاھنىڭ «كىمىكى ئاللاھقا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان كەلتۈرىدىكەن مېھماننى ھۆرمەتلىسۇن» دېگەن سۆزى، سىزنىڭ ئۆيىڭىزگە چۈشكەن كىشى مېھمان دېيىلىدۇ، مۇساپىر بىر كىشى ئۆيگە چۈشكەن بولسا، ئۇنى ھۆرمەتلىدى دېگىلى بولغۇدەك نەرسىلەر بىلەن كۈتۈش كېرەك. بەزى بىر قىسىم ئالىملار «ئاللاھ تائالا ئۇلارغا رەھىم قىلسۇن»: مېھمانغا زىياپەت بېرىش يىزا-قىشلاقلاردا ۋاجىپ بولىدۇ، ئەمما چوڭ شەھەرلەردە ۋاجىپ ئەمەس، چۈنكى شەھەرلەردە ئاشخانا ۋە مېھمانخانىلار بار، يىزا-قىشلاقلاردا ئۇنداق ئۇرۇنلار يوق، دېدى. لىكىن رەسۇلۇللاھنىڭ «مېھمىنىنى ھۆرمەتلىسۇن» دېگەن سۆزى بۇ يەردە قەيتسىز كەلدى