حديث: همانا الله متعال برای امت من از سه مورد گذشت نموده است: خطا، فراموشی و آنچه به آن مجبور شده‌اند

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:
«إنَّ اللَّهَ تَجَاوَزَ لِي عَنْ أُمَّتِي الخَطَأَ وَالنِّسْيَانَ وَمَا اسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ».
[قال النووي: حديث حسن] - [رواه ابن ماجه والبيهقي وغيرهما] - [الأربعون النووية: 39]

از ابن عباس رضی الله عنهما روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:
«همانا الله متعال برای امت من از سه مورد گذشت نموده است: خطا، فراموشی و آنچه به آن مجبور شده‌اند».
[قال النووي: حديث حسن] - [رواه ابن ماجه والبيهقي وغيرهما] - [الأربعون النووية - 39]

توضیح

پیامبر صلی الله علیه وسلم خبر می‌دهد که الله متعال در سه حالت از امت او گذشت نموده است: اول: خطا - که کاری است که از آنان بدون قصد و عمد سر زند، یعنی مسلمان قصد انجام کاری را داشته باشد، اما عملش بر خلاف آنچه قصد کرده واقع شود. دوم: فراموشی آن است که مسلمان چیزی را بداند، اما هنگام عمل فراموش کند، در این مورد نیز بر او گناهی نیست. سوم: اجبار - ممکن است بنده‌ای به انجام کاری که نمی‌خواهد، مجبور شود، در حالی که توانایی دفع آن اجبار را ندارد، در این صورت گناه یا حرجی بر او نیست. با این توجه که موضوع حدیث، در مورد رابطه بین بنده و پروردگارش در ارتکاب محظورات (کارهای ممنوع) است، اما ترک واجبات به دلیل فراموشی، ساقط نمی‌شود (یعنی قضا دارد)، و همچنین اگر از عمل او جنایتی بر دیگری صورت گیرد، حق مخلوق ساقط نمی‌گردد؛ همانند کسی که به خطا کسی را بکشد، که بر او دیه است، یا ماشینی را به اشتباه آسیب بزند، بالای او ضمان است.

از فوائد حدیث

1. این حدیث نشان‌دهنده وسعت رحمت و لطف الله عزوجل بر بندگانش است، که وقت معصیت در این سه حالت از آنان سر بزند، گناه را از آنان بر می دارد.
2. همچنین نشان‌دهنده فضل الله متعال بر پیامبر محمد (صلی الله علیه وسلم) و امت اوست.
3. برداشته شدن گناه به معنای برداشته شدن حکم تکلیفی یا ضمان نیست، مانند کسی که وضو را فراموش کند در حالی که گمان دارد با طهارت است نماز بخواند، گناهی بر او نیست، ولی بر او واجب است که وضو بگیرد و نماز را اعاده کند.
4. همچنین برای برداشته شدن گناه به دلیل اجبار، شروطی باید فراهم باشد، مانند اینکه اجبار کننده توانایی انجام تهدید خود را داشته باشد.