بروز رسانی: همانا خداوند به‌خاطر من از امتم خطا و فراموشی و آنچه را که بر آن مجبور شده‌اند، گذشت کرده است

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:
«إنَّ اللَّهَ تَجَاوَزَ لِي عَنْ أُمَّتِي الخَطَأَ وَالنِّسْيَانَ وَمَا اسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ».
[قال النووي: حديث حسن] - [رواه ابن ماجه والبيهقي وغيرهما] - [الأربعون النووية: 39]

از ابن عباس ـ رضی الله عنهما ـ روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:
«همانا خداوند به‌خاطر من از امتم خطا و فراموشی و آنچه را که بر آن مجبور شده‌اند، گذشت کرده است.»
-

شرح

پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم خبر می‌دهد: همانا خداوند از امت او در سه حالت درگذشته است: اول: خطا؛ و آن چیزی است که از ایشان بدون تعمد سر زند، و آن چنین است که مسلمان در کار خود چیزی را قصد کند، پس فعل او به غیر آنچه قصد کرده بود بینجامد. دوم: فراموشی؛ و آن چنین است که مسلمان چیزی را به یاد داشته باشد، ولی هنگام انجام دادن عمل آن را فراموش کند، و در این نیز گناهی بر او نیست. سوم: اکراه؛ چه‌بسا بنده بر انجام کاری که آن را نمی‌خواهد و توان دفع اکراه را ندارد وادار شود، و در این هنگام گناه یا حرجی بر او نیست. با توجه به این نکته که موضوع حدیث در مورد آنچه میان بنده و پروردگارش در انجام کار ممنوع می‌باشد؛ اما ترک کار واجب به سبب فراموشی ساقط نمی‌شود. همچنین اگر بر اثر چنین کاری جنایتی پدید آید، حق مردم ساقط نمی‌شود؛ مانند آنکه کسی به خطا قتل انجام دهد بر او پرداخت دیه واجب است، یا اگر به خطا ماشینی را نابود کند، باید خسارت آن را بپردازد.

از نکات این حدیث

1. گستردگی رحمت خداوند -عزّ و جل- و لطف او بر بندگانش در این است که اگر معصیت از آنان در یکی از این سه حالت صادر شود، گناه را از ایشان برداشته است.
2. فضل خداوند بر پیامبر محمد صلی‌الله‌علیه‌وسلم و بر امت او.
3. برداشته شدن گناه به معنای برداشته شدن حکم یا التزام نیست؛ برای نمونه، کسی که وضو را فراموش کرده و در حالی‌که گمان می‌برد پاک است نماز خوانده، در این کار گناهی بر او نیست، ولی باید وضو بگیرد و نماز را دوباره به‌جا آورد.
4. برای برداشته شدن گناه به سبب اکراه، وجود شرایط لازم است؛ مانند آنکه اکراه‌کننده توانایی اجرای آنچه را که به آن تهدید کرده است داشته باشد.