بروز رسانی: إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ؛ فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الْحَدِيثِ

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ:
«إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ؛ فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الْحَدِيثِ، وَلَا تَحَسَّسُوا، وَلَا تَجَسَّسُوا، وَلَا تَحَاسَدُوا، وَلَا تَدَابَرُوا، وَلَا تَبَاغَضُوا، وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَانًا».
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح البخاري: 6064]

از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ روایت است که پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند:
«إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ؛ فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الْحَدِيثِ، وَلَا تَحَسَّسُوا، وَلَا تَجَسَّسُوا، وَلَا تَحَاسَدُوا، وَلَا تَدَابَرُوا، وَلَا تَبَاغَضُوا، وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَانًا»: «از گمان برحذر باشید، زیرا گمان دروغ‌ترین سخن است؛ و در پی پوشیده‌ها [و اسرار مردم] نباشید و تجسس نکنید و به یکدیگر حسادت نورزید و به هم پشت نکنید و با هم کینه نورزید و بندگان الله [و] برادران هم باشید».
[صحیح است] - [متفق علیه] - [صحيح البخاري - 6064]

شرح

پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ از برخی اموری که به جدایی و دشمنی بین مسلمانان می‌انجامد نهی می‌کند و نسبت به آن هشدار می‌دهد. از جمله:
«گمان» و آن تهمتی است که بدون دلیل در دل می‌افتد؛ و رسول خدا بیان داشته‌اند که گمان از دروغ‌ترین سخنان است.
و از «تَحَسُّس» یعنی جستجوی پوشیده‌ها و اسرار و معایب مردم با چشم و گوش.
و از «تَجَسُّس» یعنی جستجوی امور پوشیده؛ این کلمه بیشتر دربارهٔ جستجویی که به هدف بد باشد به کار می‌رود.
و از «حسد» یعنی بد دانستن برخورداری دیگران از نعمت.
و از «تَدابُر» (پشت کردن به یکدیگر) به این صورت که از هم روی‌گردانند و به هم سلام نکنند و به دیدار برادر مسلمانش نرود.
و از «تباغُض» (کینه ورزیدن به هم) یعنی کراهت و نفرت از هم، مانند آزار رساندن به دیگران و رو ترش کردن و بد رفتاری با هم.
سپس رسول خدا سخنی جامع و مختصر و مفید می‌فرماید که به وسیله‌ی آن، رابطهٔ مسلمانان با یکدیگر اصلاح می‌شود: «بندگان الله، برادران یکدیگر باشید». برادری، رابطه‌ای است که با وجود آن روابط میان مردم پیوسته می‌ماند و محبت و الفت میان آنها بیشتر می‌شود.