حديث: إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ؛ فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الْحَدِيثِ

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ:
«إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ؛ فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الْحَدِيثِ، وَلَا تَحَسَّسُوا، وَلَا تَجَسَّسُوا، وَلَا تَحَاسَدُوا، وَلَا تَدَابَرُوا، وَلَا تَبَاغَضُوا، وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَانًا».
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح البخاري: 6064]

از ابوهریره رضی الله عنه از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت است که فرمودند:
«إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ؛ فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الْحَدِيثِ، وَلَا تَحَسَّسُوا، وَلَا تَجَسَّسُوا، وَلَا تَحَاسَدُوا، وَلَا تَدَابَرُوا، وَلَا تَبَاغَضُوا، وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَانًا» یعنی: «از گمان(بد) برحذر باشید، زیرا که گمان دروغ‌ترین سخن است، و در پی پوشیده‌ها [ی مردم] نباشید، و تجسس نکنید، و با یکدیگر حسادت نورزید، و به هم پشت نکنید، و با هم کینه نورزید، و بندگان الله [و] برادران هم باشید».
[صحیح] - [متفق علیه] - [صحیح بخاری - 6064]

توضیح

پیامبر صلی الله علیه سلم از برخی از اموری که به اختلاف و دشمنی بین مسلمانان منجر می‌شود نهی کرده‌اند و نسبت به آن هشدار داده‌اند. از جملهٔ آن:
«گمان»، یعنی تهمتی که بدون دلیل در دل می‌افتد، و ایشان بیان کرده‌اند که گمان از دروغ‌ترین سخنان است.
و از «تَحَسُّس» یعنی جستجوی پوشیده‌های مردم با چشم و گوش.
و از «تَجَسُّس» یعنی جستجوی امور پوشیده و از این کلمه بیشتر دربارهٔ جستجویی که به هدف بد باشد به کار می‌رود.
و از «حسد» یعنی بد دانستن حصول نعمت برای دیگران.
و از «تَدابُر» (پشت کردن به یکدیگر) به این صورت که از هم روی‌گردان شوند و به هم سلام نکنند، و شخص به دیدار برادر مسلمانش نرود.
و از «تباغُض» (کینه ورزیدن به هم) یعنی کراهت و نفرت از هم، مانند آزار رساندن به دیگران و رو ترش کردن و بد برخورد کردن با هم.
سپس ایشان سخنی جامع و مختصر و مفید را به زبان آوردند که با آن، رابطهٔ مسلمانان با یکدیگر اصلاح می‌شود: «بندگان الله، برادران یکدیگر باشید». برادری، عامل وصلی است که با آن روابط بین مردم پیوسته می‌ماند و محبت و الفت میان آنها بیشتر می‌شود.