فەرموودە: ئەوەی دەترسم لەسەر ئێوە کە تووشتان ببێت لە دوای خۆم؛ خۆشی وڕازاوەیی دونیایە کە بە زۆری ڕووتان لێبکات

عَنْ أَبٍي سَعِيدٍ الخُدْرِيَّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ:
أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ جَلَسَ ذَاتَ يَوْمٍ عَلَى المِنْبَرِ وَجَلَسْنَا حَوْلَهُ، فَقَالَ: «إِنِّي مِمَّا أَخَافُ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِي، مَا يُفْتَحُ عَلَيْكُمْ مِنْ زَهْرَةِ الدُّنْيَا وَزِينَتِهَا» فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَوَيَأْتِي الخَيْرُ بِالشَّرِّ؟ فَسَكَتَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقِيلَ لَهُ: مَا شَأْنُكَ؟ تُكَلِّمُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَلاَ يُكَلِّمُكَ؟ فَرَأَيْنَا أَنَّهُ يُنْزَلُ عَلَيْهِ؟ قَالَ: فَمَسَحَ عَنْهُ الرُّحَضَاءَ، فَقَالَ: «أَيْنَ السَّائِلُ؟» وَكَأَنَّهُ حَمِدَهُ، فَقَالَ: «إِنَّهُ لاَ يَأْتِي الخَيْرُ بِالشَّرِّ، وَإِنَّ مِمَّا يُنْبِتُ الرَّبِيعُ يَقْتُلُ أَوْ يُلِمُّ، إِلَّا آكِلَةَ الخَضْرَاءِ، أَكَلَتْ حَتَّى إِذَا امْتَدَّتْ خَاصِرَتَاهَا اسْتَقْبَلَتْ عَيْنَ الشَّمْسِ، فَثَلَطَتْ وَبَالَتْ، وَرَتَعَتْ، وَإِنَّ هَذَا المَالَ خَضِرَةٌ حُلْوَةٌ، فَنِعْمَ صَاحِبُ المُسْلِمِ مَا أَعْطَى مِنْهُ المِسْكِينَ وَاليَتِيمَ وَابْنَ السَّبِيلِ - أَوْ كَمَا قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - وَإِنَّهُ مَنْ يَأْخُذُهُ بِغَيْرِ حَقِّهِ، كَالَّذِي يَأْكُلُ وَلاَ يَشْبَعُ، وَيَكُونُ شَهِيدًا عَلَيْهِ يَوْمَ القِيَامَةِ».
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح البخاري: 1465]

لە ئەبی سەعیدی خودرییەوە -ڕەزای خوای لێبێت- دەڵێت:
ڕۆژێكیان پێغەمبەر -صلى الله علیه وسلم- لەسەر مینبەرەکەی دانیشتبوو، وئێمە لە دەوروپشتی دانیشتبووین، وفەرمووی: «ئەوەی دەترسم لەسەر ئێوە کە تووشتان ببێت لە دوای خۆم؛ خۆشی وڕازاوەیی دونیایە کە بە زۆری ڕووتان لێبکات»، پیاوێك ووتی: ئەی پێغەمبەری خودا، ئایا خێر شەڕ لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت؟ پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- بێدەنگ بوو، پێی ووترا: ئەوە چیتە؟ قسە دەكەیت لەگەڵ پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- لەكاتێكدا ئەو قسەت لەگەڵدا ناكات؟ وپێمان وابوو وەحی بۆ دادەبەزێت؟ دەڵێت: سەروەرمان ئاڕەقێکی زۆری سڕی، وفەرمووی: «كوا پرسیاركار؟»، وادیاربوو كە پرسیارەكەی پێ باش بوو، فەرمووی: «خێر شەڕ لەگەڵ خۆیدا ناهێنێت، بەڵام هەندێك لەوەی لە بەهاردا دەڕوێت بکوژە یان ئازاردەرە، جگە لە بخۆری گژ وگیای سەوز نەبێت، دەخوات هەتاوەكو سکی دەڕەوێتەوە، دواتر ڕوو لە خۆر دەكات، وپیسی ومیز دەكات، وجارێكی تر دەخوات، وئەم پارە وسامانە سەوز و بەچێژە، چەند هاوەڵێكی چاكە بۆ مسوڵمان ئەگەر لێی ببەخشێت بە هەژار وهەتیو وڕێبوار -یان بەو شێوەی پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- فەرمووی-، وئەوەی بە بێ مافی خۆی وەریبگرێت، وەكو كەسێك وایە كە هەر دەخوات وتێر نابێت، ولە ڕۆژی قیامەتدا شاهێدی لەسەر دەدات».
[صەحیحە] - [بوخاری و موسلیم هاوڕان لەسەری] - [صحيح البخاري - 1465]

شیکردنەوە

پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- ڕۆژێكیان لەسەر میبنەرەكەی دانیشت وقسەی بۆ هاوەڵانی دەكرد، وفەرمووی:
ئەو شتەی زیاتر لێی دەترسم لەسەر ئێوە لەپاش خۆم بریتیە لە بەرەكەت وخۆشی وچێژ ووڕازاوەییەی ژیانی دونیا، وئەوەی تێیدایە لە جۆرەكانی شتومەك وجل وبەرووبووم وشتی تر لەوانەی خەڵكی شانازی بە جوانیەكەی دەكەن ئەگەرچیش بۆ ماوەیەكی كاتیە.
پیاوێك ووتی: خۆشی ژیانی دونیا نیعمەتێكە لەلایەن الله وە، ئایا ئەم نیعمەتە دەبێتە بەڵا وسزا لەسەرمان؟!
خەڵكی لۆمەی پرسیاركاریان كرد چونكە بینیان پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- بێدەنگە، وپێیان وابوو توڕەی كرد.
بەڵام پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- ڕوونیكردەوە كە ئەو وەحی بۆ دادەبەزی، پاشان ئارەقی نێوچەوانی لادا، وفەرمووی: پرسیاركار لە كوێیە؟
ووتی: منم.
پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- حەمد وستایشی الله ی كرد وپاشان فەرمووی: خێری ڕاستەقینە شەڕ ناهێنێت، بەڵام ئەم چێژ وخۆشیە خێرێكی تەواو نییە چونكە دەبێتە هۆی فیتنە وكێبڕكێ وسەرقاڵبوون پێی لەجیاتی گرنگیدان بە قیامەت، پاشان نمونەیەكی لەسەر ئەم باسە هێنایەوە، وفەرمووی: ڕووەكی بەهار وسەوزە گیا؛ كە جۆرێكە لە ڕووەك ومەڕوماڵات حەزی لێیەتی بەڵام دەیانكوژێت بەهۆی زۆر خواردن لێی یان خەریكە بیانكوژێت، مەگەر لەم حاڵەتە نەبێت كە بخۆری گژ وگیا دەخوات هەتاوەكو لاکانی دەڕەوێتەوە، پاشان ڕوو لە خۆر دەكات وپاشەڕۆی نێو سكی فڕێ دەدات یان میز دەكات، وئەوەی ماوەتەوە لەنێو سكی بەرزی دەكاتەوە بۆ نێو دەمی دەیجوێت ودیسانەوە دەیخوات، پاشان دەگەڕێتەوە بۆ خواردن.
ئەم پارە وسامانە وەكو ئەو گژ وگیای سەوز وایە بەتام وچێژە، دەكوژێت یان لەوەیە بكوژێت؛ مەگەر هێندەی لێ بەكاربهێنێت كە پێویستە لەڕێگایەكی حەڵاڵەوە ئەگەر بەم شێوەیە بێت ئەوا زیانی نابێت، باشترین خاوەنداری ئەو سامانە مسوڵمانێكە كە بەشی هەژار وهەتیو وڕێبواری لێ دەدات، ئەمە كەسێكە بە هەقی خۆی وەریدەگرێت بۆیە بەرەكەتی تێدەكەوێت، وئەوەی بە مافی خۆی وەرینەگرێت وەكو كەسێك وایە كە دەخوات وهەرگیز تێر نابێت، ولە ڕۆژی قیامەتدا دەبێتە شاهێد لەسەری.

لە سوودەکانی فەرموودەکە

1. نەوەوی دەڵێت: ئاماژەیە بۆ فەزڵی پارە وسامان دەرهەق بە ئەو كەسەی بەهەقی خۆی وەریدەگرێت ولە ڕێگاكانی خێر وچاكە خەرجی دەكات.
2. هەواڵدانى پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- سەبارەت بە حاڵی ئومەت، وئەو دەرگایانەى لەسەریان دەكرێتەوە لە فیتنە وڕازاوەیی ژیانی دونیا.
3. لە ڕێبازی پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- هێنانەوەى نمونەیە بۆ نزیککردنەوەى تێگەیشتن لە ئەو واتایەی دەیەوێت بیگەیەنێت.
4. هاندان بۆ خێر كردن وخەرجكردنی پارە وسامان لە ڕێگاكانی خێر وچاكەدا، وهۆشداریدان سەبارەت بە دەستگرتنەوە (ڕەزیلی).
5. ئەم بەشەی فەرموودەكە: (خێر شەڕ لەگەڵ خۆیدا ناهێنێت)؛ ئەوەی لێ تێدەگەین ئەگەر ڕزق هەرچەندە زۆر بێت ئەوا هەر لە ڕیزی خێردایە، وئەوەی تووشی دەبێت لە شەڕ بەهۆی ڕەزیلیەوە سەبارەتی؛ دەرهەق بە ئەوانەی شایستەن پێیان بدرێت، هەروەها زێدەڕۆیی كردنیش لە خەرجكردنی كە بەو شێوە شەریعەت بڕیاری لەسەر نەداوە، و هەرشتێك خوای گەورە قەزا وبڕیاری لەسەر دابێت كە خێرە ئەوا نابێتە شەڕ وبە پێچەوانەوە، بەڵام ترس هەیە لەوەی ڕزقی خێر ئەگەر خراپ ڕكێفی پێوە بكات ئەوا لەوەیە تووشی شەڕی بكات.
6. وازهێنان لە پەلەكردن لەكاتی وەڵامدانەوە ئەگەر پرسیار و وەڵامەكە پێویستیان بە تێڕامان وبیركردنەوە هەبێت.
7. تەیبی دەڵێت: دەتوانین ئەم باسە دابەش بكەین بەسەر چوار جۆر لە خەڵكی: 1- كەسێك بەزێدەڕۆییەوە دەخوات وچێژی لێوەردەگرێت هەتاوەكو پەراسووەكانی دەردەپەڕێت وناوەستێت بۆیە زوو تیا دەچێت. 2- كەسێك بەهەمان شێوەی پێشوو دەخوات بەڵام فێڵ دەكات بۆ ڕووبەڕووبونەوەی نەخۆشی بەڵام پاش ئەوەی حەزی زۆر خۆری تینی بۆ دێنێت بەسەریدا زاڵ دەبێت وتووشی تیاچوونی دەكات. 3- كەسێكی تر بەهەمان شێوەی یەكەم دەخوات بەڵام پەلە دەكات بۆ نەهێشتنی ئەو بەشەی زیانی پێدەگەیەنێت وهەوڵدەدات بۆ ئەوەی پاڵی پێوە بنێت تاوەكو هەرس دەبێت وبەم شێوەیە سەلامەت دەبێت. 4- كەسێك بە زێدەڕۆییەوە ناخوات، بەڵكو هێندە دەخوات كە برسێتی نەهێڵێت وبەسە بۆ ئەوەی بژی. یەكەم نمونەی كافرە، ودووەم نمونەی تاوانبارە كە بێ ئاگایە لە وازهێنان لە گوناهـ وبێ ئاگایە لە تەوبەكردن مەگەر لەكاتی سەرەمەرگدا نەبێت، وسێیەم نمونەی كەسێكە كردەوەی چاكی تێكەڵە بە كردەوەی تر بەڵام پەلە دەكات بۆ تەوبە كردن لەكاتێكدا كە قبوڵە، چوارەم نمونەی مسوڵمانی زاهیدە سەبارەت بە دونیا وهیوای بە قیامەتە.
8. ئیبن مونیر دەڵێت: ئەم فەرموودە چەند لایەنێكی پێچواندنی جوانی تێدایە، یەكەم: چواندنی سامان وگەشەكردنی بە ڕووەك ودەركەوتنی. دووەم: چواندنی ئەو كەسەی زێدەڕۆیە ونوقمە لە بەدەستهێنانی سامان و بەكارهێنانی هۆكارەكانی پەیداكردنی بە ئەو ئاژەڵەی نوقمە لە نێو گژوگیاكاندا. سێیەم: چواندنی زۆركردنی سامان وكۆكردنەوەی بە چڵێسی لە خواردن وسك پڕكردن پێی. چوارەم: ئەو سامانەی دەریدەكات ودەیبەخشێت لەكاتێكدا لە نەفسیدا بە مەزنی دادەنێت هەتاوەكو دەبێتە هۆی ئەوەی تووشی ڕەزیلی بكات چواندی بە پاشەڕۆی ئاژەڵ كاتێك فڕێی دەدات؛ ئەمیش ئاماژەیەكی جوانە كە ئەم جۆر كارە بە ناشیرین دانراوە لە شەریعەتدا. پێنجەم: چواندنی ئەو كەسەی هەر لە هەوڵ دا نییە بۆ كۆكردنەوە وخەزنكردنی بە ئەو مەڕەی كاتێك دەیەوێت پشوو بدات لەسەر لایەكی پاڵ دەكەوێت وڕوو لە خۆر دەكات؛ لەسەر باشترین حاڵ دەبێت لەڕوانگەی ئارامی وهێمنیەوە، هەروەها ئاماژەیە بۆئەوەی ئەم جۆرە كەسە دەگات بە بەرژەوەندی وئامانجەكانی. شەشەم: چواندنی ئەو كەسەی هەر سامان كۆدەكاتەوە ونابەخشێت بە مردنی ئاژەڵێك كە بێ ئاگایە لە دوورخستنەوەی ئەو شتانەی زیانی پێدەگەیەنێت. حەوتەم: چواندنی پارە وسامان بە ئەو هاوڕێیەی كە دڵنیایی سەبارەتی نییە لەوەیە هەڵبگەڕێتەوە وببێت بە دوژمن؛ چونكە ئەگەر ببێتە خاوەنی پارە وسامان وبە توندی حەشاری بدات وەكو خۆشەویستیەك بۆی، ئەمە هۆكارە بۆ گرتنەوەی لە ئەوانەی شایستەن پێیان بدرێت بۆیە دەبێتە هۆی سزا بۆ ئەو كەسەی بەم شێوەیە كۆی دەكاتەوە وهەڵیدەگرێت. هەشتەم: چواندنی ئەو كەسەی بەناهەق بەدەستی دەهێنێت بە ئەو كەسەی كە دەخوات وهەرگیز تێر نابێت.
9. سیندی دەڵێت: بە پێی گێڕانەوەكە دەبێت دوو شت سەبارەت بە پارە وسامان جێبەجێ بكرێت، یەكەم: دەبێت بە ڕاست وهەقی خۆی دەستی بكەوێت. دووەم: خەرجكردنی لە ڕێگاكانی خۆیدا. ئەگەر یەكێك لەم خاڵانەی تێدا نەبێت ئەوا دەبێتە هۆی زیان. ولەوەیە بووترێت: فەرموودەكە ئاماژەی تێدایە بۆ دوو حاڵەتی پێكەوە بەستراو؛ مرۆڤ ڕێنموێنی ناكرێت بۆ خەرجكردنی پارە وسامانەكەی لە ڕێگا چاكەكاندا مەگەر بە هەقی خۆی ئەو پارە وسامانەی دەستكەوتبێت.