Ab Adiis: man de bokk na ci li may ragal ci yéen sama ginnaaw, ñu ubbil leen naataangey àdduna ak taaram

عَنْ أَبٍي سَعِيدٍ الخُدْرِيَّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ:
أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ جَلَسَ ذَاتَ يَوْمٍ عَلَى المِنْبَرِ وَجَلَسْنَا حَوْلَهُ، فَقَالَ: «إِنِّي مِمَّا أَخَافُ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِي، مَا يُفْتَحُ عَلَيْكُمْ مِنْ زَهْرَةِ الدُّنْيَا وَزِينَتِهَا» فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَوَيَأْتِي الخَيْرُ بِالشَّرِّ؟ فَسَكَتَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقِيلَ لَهُ: مَا شَأْنُكَ؟ تُكَلِّمُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَلاَ يُكَلِّمُكَ؟ فَرَأَيْنَا أَنَّهُ يُنْزَلُ عَلَيْهِ؟ قَالَ: فَمَسَحَ عَنْهُ الرُّحَضَاءَ، فَقَالَ: «أَيْنَ السَّائِلُ؟» وَكَأَنَّهُ حَمِدَهُ، فَقَالَ: «إِنَّهُ لاَ يَأْتِي الخَيْرُ بِالشَّرِّ، وَإِنَّ مِمَّا يُنْبِتُ الرَّبِيعُ يَقْتُلُ أَوْ يُلِمُّ، إِلَّا آكِلَةَ الخَضْرَاءِ، أَكَلَتْ حَتَّى إِذَا امْتَدَّتْ خَاصِرَتَاهَا اسْتَقْبَلَتْ عَيْنَ الشَّمْسِ، فَثَلَطَتْ وَبَالَتْ، وَرَتَعَتْ، وَإِنَّ هَذَا المَالَ خَضِرَةٌ حُلْوَةٌ، فَنِعْمَ صَاحِبُ المُسْلِمِ مَا أَعْطَى مِنْهُ المِسْكِينَ وَاليَتِيمَ وَابْنَ السَّبِيلِ - أَوْ كَمَا قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - وَإِنَّهُ مَنْ يَأْخُذُهُ بِغَيْرِ حَقِّهِ، كَالَّذِي يَأْكُلُ وَلاَ يَشْبَعُ، وَيَكُونُ شَهِيدًا عَلَيْهِ يَوْمَ القِيَامَةِ».
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح البخاري: 1465]

Jële nañu ci Abii Sahiid Al-Xudrii yal na ko Yàlla dollee gërëm mu wax ne:
Yonnente bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc dafa toog benn bis ci minbar bi nu toog wër ko, mu wax ne: "man de bokk na ci li may ragal ci yéen sama ginnaaw, ñu ubbil leen naataangey àdduna ak taaram" jenn waay ne ko: yaw Yonnente Yàlla bi, ndax yiw wii day indi ay? Yonnente bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc daal di noppi, ñu ne ko: yaw luy sa mbir? Ngay wax ak Yonnente bi te moom waxul ak yaw? Nu gis ne dañuy wàcce ci moom? Nee na: muy fomp ñaq wu bari wi, daal di ne: "ana aji-laaj ji?" Mu mel ni da ko a sant, mu wax ne: "yiw wi de du indi ay waaye am na ci liy sax ci nawet bi loo xam ne day raye mbaa mu lottal, lu dul lekk-katu lu nëtëx li, dafa lekk ba bu ay wetam tàllaloo mu jàkkaarloo ak jant bi, daal di nefare daal di saw, daal di lekkaat, te alal jii gàncax la gu neex, baax na lool yëfi jullit bi la mu jox aji-aajowoo ji, ak jirim bi ak tukkikat bi, -walla kem ni ko Yonnente bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc waxe-, te ku ko jël ci lu dul àqam, moo ngi mel ni kiy lekk te du suur, te dana seede ci kawam ëllëg bis-pénc ".
[Wér na] - [Al-buxaariy ak Muslim dëppoo nañu ci génnee ko ci seen ñaari téere yi gën a wér] - [Téere Al-buxaariy bi gën a wér - 1465]

Leeral

Yonnente bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc dafa toog benn bis ci minbar bi di wax ak Sahaabaam yi, ne leen:
Li ma gën a ragal ci yéen sama ginnaaw mooy li ñu leen di ubbil ci baarkey suuf si ak naataangey àdduna ak taaram ak nëtëxam, ak li ci nekk ci xeeti jumtukaay ak i yére ak um mbay ak yeneen yu nit ñi di puukarewoo ci rafetaayam ànd ak néewub saxam.
Jenn waay ne ko: naatànge àdduna xéewal la gu jóge ci Yàlla, ndax xéewal gi day dellu nekk musiba ak mbugal?!
Nit ñi yedd aji-laaj ji ndax li ñu gis Yonnente bi mu noppi, ñu foog ne da ko a merloo.
Mu mujj leer ne Wahyu moo doon wàcc ci moom Yonnente bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc, daaldi tàmbali di fomp ñaq wi nekk ci jë bi, mu daal di ne: ana aji-laaj ji?
Mu ne ko: man la.
Mu sant Yàlla tagg ko, topp Yonnente bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc daal di wax ne: yiw dëgg du indi lu dul yiw, waaye naatànge àdduna mii nekkul aw yiw kese ndax li muy indi ci fitna ak rawante ak soxlawoo ko wolif soxlawoo gu mat ci allaaxiraa, topp mu sadd ci loolu ab misaal, daal di ne: gàncaxu lolli ak nëtëxam; xeetu luy sax la te yéem jur gi te day ray ngir lekk gu bari ci mu fër ci walla muy xaw a ray, lu dul ne li lekk gàncax gi dafa lekk ba ñaari weti biir bi fees, mu jàkkaarloo ak jant bi, mu génne nefere yi nekk ci biiram muy lu yolom mbaa mu saw, mu dindi li nekkoon ci mbàq gi, daal di koy yëy, daal di koy wanaasu, topp mu dellu daal di lekkaat.
Alal jii mi ngi mel ni gàncax gu wert gu neex, di ray mbaa muy xaw a ray bu baree; lu dul mu yem ci lu tuuti lu mu aajowoo te doy ko ci yoon wu dagan kon du ko lor, aka baax ci jullit bi ciy jox way-ñàkk ji ak jirim bi, ak tukkikat bi, ku ko jël ci àqam dees na ka ko baarkeelal, ku ko jël ci lu dul àqam day mel ni kiy lekk te du suur te dana nekk seede ci kawam ëllëg bis-pénc.

Bokk na ci njariñi Adiis bi

1. An-Nawawii nee na: ngëneelu alal nekk na ci ñeel ki ko jëf ci àqam def ko ci anami yiw yi.
2. Xibaar bu bàyyikoo ci Yonnente bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc ci nekkiinu aw xeetam, ak li ñu leen di ubbil ci taari dundug àdduna gi ak i fitnaam.
3. Bokk na ci njubug Yonnente bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc sadd ay misaal ngir jegeele maanaa yi.
4. Ñaaxe ci saraxe ak joxe alal ci xeeti yiw yi, ak àrtu ci téye ko ngir nay.
5. Dees na jële ci waxam ji: "yiw de du indi aw ay" ne wërsëg donte dafa bari dafa bokk ci yu baax yi, aw ay da koy gaar bu dee da ñu cee nay a jox ki ko yayoo, mbaa ñu koy yàq ci joxe ko ci lu ñu yoonalul, lépp lu Yàlla dogal mu nekk aw yiw du nekk aw ay niki noonu it safaan ba, waaye dees na ragal ci ki ñu wërsëgale aw yiw mu gaar ko ci joxe ko ci lu koy indil aw lor.
6. Bañ a yàkkamti ab tontu bu dee dafa aajowoo settantal.
7. At-Tiibii nee na: dees na ci jële ñenti melo, ku ci lekk lekkug bànneexu gu ëpp daldi fuqle ba biiram rëy kooku day gaaw a alku, naka noonu it ku lekk waaye dafa def pexe ngir jañ feebar ginnaaw ba mu ko notee ba alag ko, naka noonu it ku lekk daldi gaaw a dindi la koy lor, mu def pexe ba mu rees mu daal di mucc, ku lekk nag te ëppalul fuqlewul, waaye dafa yam ci liy dindi xiifam ba, téye bakkanam ba, ku njëkk ki misaalu yéefar bi la, ku ñaareel ki misaalu moykat bi sàggan wolif mu bàyyi te tuub ba mu weesu, ku ñatteel ki misaalu kiy njaxas la te gaaw jëm ci tuub ba ñu nangul ko, ñenteel ki misaalu ki dëddu àdduna la te xemmeem allaaxiraa.
8. Ibnul Munayyir nee na: hadiis bi am na ay niróole yu yéeme, bi ci njëkk: niroole alal ak yokkam ci gàncax ak feeñam, ñaareel bi: niroole ki fuqle ci fàggu alal ci baayima yu fuqle ci ñax mi, ñatteel bi: niróole ëppal ca ak denc ca ci fuqle ci lekk ak feesal ci biir, ñenteel bi: niróole liy génn ci alal ànd ak màggaayam ci bakkan ba muy waral ag ëppal ci nay ci, ci li baayima di génne ci mbàqam, te loolu am na junj bu yéeme ci salteem ci Sariiha, juróomeel bi: niróole ki toog wolif mu koy dajale ak di ko boole ci gàtt gi bu noppaloo ba teg wetam gi jàkkarloo ak jant bi; te loolu mooy anamam gi gën a baax ci ag dal ak noppi, te amna ag junj ci ni mu xame li yéwén ci moom, juróom-benneel bi: niróole deewug kiy dajale te bañ a joxe ci deewug baayima bu sàggan ci jeñ li koy lor, juróom-ñaareel bi: niróole alal ci xarit bi nga xam ne wóoluwuñu mu wëlbatiku nekk ab noon; ndax dafa bokk ci mbiri alal ñu denc ko dëgëral takkam ngir bëgg ko; te loolu day waral ñu xañ ko ki ko yayoo, ba tax mu nekk sabab ci ñu mbugal ki ko denc, juróom-ñatteel bi: niróole ki ko jël ci lu dul àqam ci kiy lekk te du suur.
9. As-Sindii nee na: yiw fàww mu am ñaari mbir, bi ci njëkk: ame ko ci yoonam, ñaareel bi: joxe ko fa ñu ko war a joxee, bu ci benn dàqoo day mujj nekk lor...manees naa wax it ne: junj am na ci taqoo ak ñaari tënk; deesul tawfeexal nit ki ci mu joxe ko fa mu ko war a joxe lu dul bu ko jëlee ci yoonam.