हदीस: आदमको सन्तानले आफ्नो पेटभन्दा खराब कुनै भाँडो भर्दैन। मानिसलाई आफ्नो ढाड सोझो राख्न (अर्थात् जीवित रहन) केही गाँस खाना नै पर्याप्त हुन्छ। यदि उसले (पेट) भर्नै पर्ने भएमा, एक तिहाइ भाग खानाको लागि, एक तिहाइ पिउनेको लागि र एक तिहाइ भाग सासको लागि (छोड्नुपर्छ)।

عَنْ المِقْدَامِ بْنِ مَعْدِي كَرِبَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ:
«مَا مَلأَ آدَمِيٌّ وِعَاءً شَرًّا مِنْ بَطْنٍ، بِحَسْبِ ابْنِ آدَمَ أَكَلاَتٌ يُقِمْنَ صُلْبَهُ، فَإِنْ كَانَ لَا مَحَالَةَ، فَثُلُثٌ لِطَعَامِهِ، وَثُلُثٌ لِشَرَابِهِ، وَثُلُثٌ لِنَفَسِهِ».
[صحيح] - [رواه الإمام أحمد والترمذي والنسائي وابن ماجه] - [الأربعون النووية: 47]

मिक्दाम बिन मअदीकरिब (रजियल्लाहु अन्हु) ले बयान गर्छन्, मैले रसूल (सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लम) लाई भन्दै गरेको सुनेँ:
"आदमको सन्तानले आफ्नो पेटभन्दा खराब कुनै भाँडो भर्दैन। मानिसलाई आफ्नो ढाड सोझो राख्न (अर्थात् जीवित रहन) केही गाँस खाना नै पर्याप्त हुन्छ। यदि उसले (पेट) भर्नै पर्ने भएमा, एक तिहाइ भाग खानाको लागि, एक तिहाइ पिउनेको लागि र एक तिहाइ भाग सासको लागि (छोड्नुपर्छ)।"
[सही] - [رواه الإمام أحمد والترمذي والنسائي وابن ماجه] - [الأربعون النووية - 47]

व्याख्या

नबी (सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लम) ले हामीलाई चिकित्सा विज्ञानको एक मूल सिद्धान्त, अर्थात् रोग रोकथामतर्फ मार्गदर्शन गर्नुभएको छ, जस अनुसार मानिसले आफ्नो स्वास्थ्यको रक्षा गर्न आफ्नो आहारलाई नियन्त्रित गर्नुपर्छ। उसले ग्रहण गर्ने भोजन केवल भोकलाई शान्त गर्न र आवश्यक कार्य सम्पादनका लागि शक्ति प्राप्त गर्न मात्र हुनुपर्छ। मानिसले भर्ने भाँडोहरूमध्ये सबैभन्दा खराब पेट हो, किनकि अत्यधिक भोजनले तत्काल वा पछि गएर आन्तरिक एवं बाह्य रूपमा गम्भीर तथा अनेकौं रोगहरू निम्त्याउँछ। त्यसपछि, अल्लाहका रसूल (सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लम) ले भन्नुभयो: "यदि मानिसलाई पेट भर्नै पर्ने भएमा, उसले आफ्नो पेटलाई तीन भागमा बाँड्नुपर्छ: एक तिहाइ खानाको लागि, एक तिहाइ पिउनको लागि र एक तिहाइ सासको लागि। यसो गर्दा उसलाई कुनै कष्ट वा हानि हुँदैन र आलस्य पनि उत्पन्न हुँदैन, जसकारण उसले अल्लाहद्वारा (धर्म वा संसारको मामिलामा) अनिवार्य गरिएका कर्तव्यहरू पूरा गर्न सक्छ।"

हदीसका केही फाइदाहरू

1. अत्यधिक खानपिन गर्नु हुँदैन—यो चिकित्सा विज्ञानका आधारभूत सिद्धान्त हो, किनकि धेरै खानपानबाट हुने रोग र ज्वरोहरू हुन्छन्।
2. खानपानको उद्देश्य स्वास्थ्य र शक्तिको संरक्षण हो र यी दुवैले जीवनको सुरक्षा सुनिश्चित गर्दछन्।
3. पेटभरि खानाले शारीरिक र धार्मिक दुवै प्रकारका हानिहरू हुन्छन्। उमर (रजियल्लाहु अन्हु) ले भन्नुभयो: "तिमीहरू अत्यधिक पेटभरेर खानाबाट बच्नु। किनकि यो शरीरको लागि हानिकारक छ र नमाजमा आलस्य ल्याउँछ।"
4. खानालाई शरई हुकुमको दृष्टिले पाँच भागमा विभाजन गरिएको छ:
5. फर्ज (अनिवार्य): त्यो खाना जसले जीवन संरक्षण गर्छ र जसलाई नखाँदा हानि वा मृत्युको डर हुन्छ।
6. जायज (अनुमत): त्यो खाना जुन आवश्यक मात्राभन्दा बढी हो, तर हानिको भय छैन।
7. मकरूह (मन नपराएको): त्यो खाना जसबाट हानि हुने सम्भावना हुन्छ।
8. हराम (वर्जित): त्यो खाना जसको हानि निश्चित रूपमा थाहा छ।
9. मुस्तहब (पुण्यकारी): त्यो खाना जुन अल्लाहको इबादत र आज्ञापालनमा मद्दत पुर्‍याउने उद्देश्यले खाइन्छ।
10. यी सबै कुराहरूलाई हदीसमा तीन तहमा संक्षेपमा प्रस्तुत गरिएको छ:
11. १. पहिलो: पेट पूरा भरेर खानु। २. दोस्रो: जिउनको लागि केही गाँस वा थोरै खानु। ३. तेस्रो: रसूल (सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लम) को वचन: “एक तिहाइ खानाको लागि, एक तिहाइ पिउनको लागि र एक तिहाइ सासको लागि” यी सबै नियमहरू खाना हलाल भएको अवस्थामा मात्र लागू हुन्छन्।
12. यो हदीस चिकित्सा विज्ञानको एक मूल नियम हो। चिकित्सा विज्ञान तीन मूल सिद्धान्तमा आधारित छ: १- शक्तिको संरक्षण (हिफ्ज़ अल-कुव्वत)। २- खानपानमा सन्तुलन (हिम्या)। ३- शरीरको शुद्धीकरण (इस्तिफ्राग़)।
13. हदीसले पहिलो दुई सिद्धान्तलाई समेट्छ, जसको पुष्टि अल्लाहको यो वचनले पनि गर्छ: "खाऊ र पिऊ, तर फजुल खर्ची नगर। निश्चय नै उहाँ फजुल खर्ची गर्नेहरूलाई मन पराउनुहुन्न।" [सूरह अल-अराफ: ३१]
14. यो हदीस शरीअतको पूर्णताको प्रमाण हो, किनभने यसले मानिसको धर्म र संसार दुवैको हितलाई समेटेको छ।
15. शरीअतको ज्ञानमा चिकित्साशास्त्रका मूल सिद्धान्तहरू र त्यसका केही प्रकारहरू पनि समावेश छन्—जसरी मह (मधु) र मुग्रेलो (हब्बा सउदा) सम्बन्धी शिक्षाहरूमा उल्लेख गरिएको छ।
16. शरीअतका नियमहरूमा गहिरो बुद्धिमत्ता र उच्च उद्देश्य निहित रहेका छन्। ती नियमहरू हानि हटाउने र लाभ पुर्‍याउने सिद्धान्तमा आधारित छन्।