فەرموودە: خێرترینتان ئەوانەی سەردەمی منن، دواتر ئەوانەی لە پاشیان دێن، دواتر ئەوانەی لە پاشیان دێن

عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:
«خَيْرُكُمْ قَرْنِي، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ» قَالَ عِمْرَانُ: لاَ أَدْرِي أَذَكَرَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَعْدُ قَرْنَيْنِ أَوْ ثَلاَثَةً، قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّ بَعْدَكُمْ قَوْمًا يَخُونُونَ وَلاَ يُؤْتَمَنُونَ، وَيَشْهَدُونَ وَلاَ يُسْتَشْهَدُونَ، وَيَنْذِرُونَ وَلاَ يَفُونَ، وَيَظْهَرُ فِيهِمُ السِّمَنُ».
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح البخاري: 2651]

ئەم وەرگێڕاوە پێویستی بە پێداچوونەوە و وردبوونەوەی زیاتر هەیە.

لە عیمرانی كوڕی حوصەینەوە -ڕەزای خوایان لێبێت- كە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- دەفەرموێت:
«خێرترینتان ئەوانەی سەردەمی منن، دواتر ئەوانەی لە پاشیان دێن، دواتر ئەوانەی لە پاشیان دێن»، عیمران دەڵێت: نازانم ئایا پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- دوو یان سێ سەردەمی -نەوەی- باسكرد، وپێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- فەرمووی: «لە پاش ئێوە خەڵكانێك دێن خیانەت دەكەن ومتمانەپێكراو نین، وشاهێدی دەدەن بە بێ ئەوەی داوایان لێبكرێت شاهێدی بدەن، ونەزر دەكەن وجێبەجێی ناكەن، وقەڵەوی تێیاندا دەردەكەوێت».
[صەحیحە] - [بوخاری و موسلیم هاوڕان لەسەری] - [صحيح البخاري - 2651]

شیکردنەوە

پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- پێمان ڕادەگەیەنێت كە باشترین كۆمەڵ لە نێو خەڵكیدا ئەگەر كۆ ببنەوە لە یەك سەردەمدا؛ بریتیە لەو كۆمەڵەی كە پێغەمبەری خودا -صلى اللە علیە وسلم- وهاوەڵانی تێدایە، دواتر ئەوانەی شوێنیان كەوتن لە ئیمانداران وگەیشتن بە سەردەمی هاوەڵان ونەگەیشتن بە سەردەمی پێغەمبەری خودا -صلى اللە علیە وسلم-، دواتر ئەوانەی شوێنیان كەوتن لە شوێنكەوتووانی تابیعیەكان، وهاوەڵەكە بە گومان بوو لە باسكردنی ئەوانەی شوێنیان كەوتن لە سەدەی چوارەم. پاشان پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- فەرمووی: لە پاش ئەوان خەڵكانێك دێن خیانەت دەكەن وخەڵكی متمانەیان پێناكات، وشاهێدی دەدەن پێش ئەوەی داوای شاهێدی دانیان لێبكرێت، ونەرز دەكەن وجێبەجێی ناكەن، وزێدەڕۆیی دەكەن لە خواردن وخواردنەوە هەتاوەكو قەڵەوی تێیاندا دەردەكەوێت.

لە سوودەکانی فەرموودەکە

1. خێرترین سەدە ونەوە لە تەمەنی دونیا؛ ئەو سەدەیە كە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- وهاوەڵانی تێیدا ژیان، ولە سەحیحی بوخاریدا هاتووە كە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- فەرموویەتی: «نێردراوم لە خێرترین سەدەی نەوەی ئادەمدا، سەدە لە دوای سەدە، هەتاوەكو لەو سەدەیەدا بووم كە تێیدا بووم».
2. ئیبن حەجەر دەڵێت: فەرموودەكە وا دەخوازێت كە هاوەڵان باشترن لە تابیعیەكان، وتابیعیەكان باشترن لە شوێنكەوتووانیان، ئایا ئەم باشتر بوونە ئاماژەیە بۆ كۆمەڵ یان تاكەكان؟ ئەمە جێی گفتوگۆ وگەڕانە، وزۆرینەی زانایان ڕایان لەسەر دووەمە.
3. ئاماژەیە بۆ پابەند بوون بە شوێنكەوتنی ڕێبازی سێ سەدەكەی یەكەم؛ چونكە ئەوەی سەردەمی نزیكتر بێت لە سەردەمی پێغەمبەرایەتی ئەوا لە پێشترە لە فەزڵ وزانست وسەرمەشقی وشوێنكەوتنی ڕێبازی پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم-.
4. نەزر: بریتیە لەوەی مرۆڤی پێسپێردراو -موكەلەف- خۆی پابەند بكات بە گوێڕایەڵی وپەرستنێك كە خاوەن شەریعەت فەرمانی نەكردووە بە پابەند بوون پێوەی؛ وئەم نەزرە دێتە دی بە هەموو قسەیەك كە ئاماژەی بۆ بكات.
5. سەرزەنشتكردنی خیانەت وناپاكی وجێبەجێ نەكردنی نەزر وپەیوەست بوون بە دونیاوە.
6. سەرزەنشتكردنی شاهێدیدان بە بێ ئەوەی داوای لێبكرێت شاهێدی بدات ئەگەر خاوەن هەق سەبارەتی بزانێت، بەڵام ئەگەر سەبارەتی نەزانێت ئەوا ئەم فەرموودەیەی پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- دەیگرێتەوە: «ئایا پێتان نەڵێم سەبارەت بە چاكترین شاهێدی دەرەكان؟ ئەوەیە كە شاهێدیەكەی دەدات پێش ئەوەی داوای لێبكرێت» [رواه مسلم].