فەرموودە: چۆن حەسیر تەڵ تەڵ دەچنرێ؛ ئاوا فیتنەكانیش چین لە دوای چین دەچەقنە لای دڵ

عَنْ حُذَيْفَةَ رضي الله عنه قَالَ: كُنَّا عِنْدَ عُمَرَ رضي الله عنه، فَقَالَ: أَيُّكُمْ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَذْكُرُ الْفِتَنَ؟ فَقَالَ قوْمٌ: نَحْنُ سَمِعْنَاهُ، فَقَالَ: لَعَلَّكُمْ تَعْنُونَ فِتْنَةَ الرَّجُلِ فِي أَهْلِهِ وَجَارِهِ؟ قَالُوا: أَجَلْ، قَالَ: تِلْكَ تُكَفِّرُهَا الصَّلَاةُ وَالصِّيَامُ وَالصَّدَقَةُ، وَلَكِنْ أَيُّكُمْ سَمِعَ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَذْكُرُ الَّتِي تَمُوجُ مَوْجَ الْبَحْرِ؟ قَالَ حُذَيْفَةُ: فَأَسْكَتَ الْقَوْمُ، فَقُلْتُ: أَنَا، قَالَ: أَنْتَ لِلَّهِ أَبُوكَ، قَالَ حُذَيْفَةُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ:
«تُعْرَضُ الْفِتَنُ عَلَى الْقُلُوبِ كَالْحَصِيرِ عُودًا عُودًا، فَأَيُّ قَلْبٍ أُشْرِبَهَا نُكِتَ فِيهِ نُكْتَةٌ سَوْدَاءُ، وَأَيُّ قَلْبٍ أَنْكَرَهَا نُكِتَ فِيهِ نُكْتَةٌ بَيْضَاءُ، حَتَّى تَصِيرَ عَلَى قَلْبَيْنِ، عَلَى أَبْيَضَ مِثْلِ الصَّفَا فَلَا تَضُرُّهُ فِتْنَةٌ مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ، وَالْآخَرُ أَسْوَدُ مُرْبَادًّا كَالْكُوزِ، مُجَخِّيًا لَا يَعْرِفُ مَعْرُوفًا، وَلَا يُنْكِرُ مُنْكَرًا، إِلَّا مَا أُشْرِبَ مِنْ هَوَاهُ»، قَالَ حُذَيْفَةُ: وَحَدَّثْتُهُ، أَنَّ بَيْنَكَ وَبَيْنَهَا بَابًا مُغْلَقًا يُوشِكُ أَنْ يُكْسَرَ، قَالَ عُمَرُ: أَكَسْرًا لَا أَبَا لَكَ؟ فَلَوْ أَنَّهُ فُتِحَ لَعَلَّهُ كَانَ يُعَادُ، قُلْتُ: لَا بَلْ يُكْسَرُ، وَحَدَّثْتُهُ أَنَّ ذَلِكَ الْبَابَ رَجُلٌ يُقْتَلُ أَوْ يَمُوتُ حَدِيثًا لَيْسَ بِالْأَغَالِيطِ. قَالَ أَبُو خَالِدٍ: فَقُلْتُ لِسَعْدٍ: يَا أَبَا مَالِكٍ، مَا أَسْوَدُ مُرْبَادٌّ؟ قَالَ: شِدَّةُ الْبَيَاضِ فِي سَوَادٍ، قَالَ: قُلْتُ: فَمَا الْكُوزُ مُجَخِّيًا؟ قَالَ: مَنْكُوسًا.
[صحيح] - [رواه مسلم] - [صحيح مسلم: 144]

ئەم وەرگێڕاوە پێویستی بە پێداچوونەوە و وردبوونەوەی زیاتر هەیە.

لە حوزەیفەوە -ڕەزای خوای لێبێت- دەڵێت: لە لای عومەر دانیشتبووین -ڕەزای خوای لێبێت-، ووتی: كامتان بیستوویەتی كە پێغەمبەری خودا -صلى اللە علیە وسلم- باسی فیتنە وئاشووبەكان بكات؟ چەند كەسێك ووتیان: ئێمە بیستوومانە، -عومەر- ووتی: لەوەیە مەبەستتان فیتنەی پیاو بێت لە خێزان ودراوسێكەیدا؟ ووتیان: بەڵێ، -عومەر- ووتی: ئەوە نوێژكردن وڕۆژووگرتن وخێركردن؛ دەبێتە هۆی پاكبوونەوە لێیان، بەڵام كامتان بیستوویەتی كە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- باسی ئەو فیتنانە بكات كە شەپۆل دەدات وەكو شەپۆلی دەریا؟ حوزەیفە ووتی: (ئەم قسانە) خەڵكەكەی بێدەنگ كرد، ووتم: من بیستوومە، -عومەر- ووتی: تۆ باوكیشت بۆ خودا سوڵحاو بووە بۆیە ڕۆڵەی وەكو تۆی لێكەوتۆتەوە، حوزەیفە ووتی: گوێم لە پێغەمبەری خودا بوو -صلى اللە علیە وسلم- كە دەیفەرموو:
«چۆن حەسیر تەڵ تەڵ دەچنرێ؛ ئاوا فیتنەكانیش چین لە دوای چین دەچەقنە لای دڵ، هەر دڵێك لێی بخواتەوە؛ ئەوا خاڵێكی ڕەشی لەسەر دەكووترێـت، وهەر دڵێك نكۆڵی لێبكات؛ ئەوا خاڵێكی سپی لەسەر دەكووترێت، هەتاوەكو دڵەكان دەبنە دوو بەشەوە، دڵێك سپیە وەكو بەردی مەڕمەڕ وهیچ فیتنەیەك زیانی پێناگەیەنێت هەتا ئاسمانەكان وزەوی بمێنن، ودڵەكەی تر ڕەش باوێكی دێزە وەكو گۆزەی لار وایە؛ خێر وچاكە ناناسێت، ونكۆڵی لە شەڕ وخراپە ناكات، مەگەر ئەوە نەبێت كە بە پێی هەوا وئارەزووی خۆیەتی»، حوزەیفە دەڵێت: ووتم بە عومەر: لە نێوان تۆ وئەو فیتنەیە دەرگایەكی داخراو هەیە خەریكە دەشكێنرێت، عومەر ووتی: ڕشت بە، ئایا ئەو دەرگایە دەشكێنرێ؟ ئەگەر بكرایەتەوە باشتر بوو، چونكە ئومێد هەبوو كە دیسانەوە دابخرێتەوە، ووتم: نەخێر، بەڵكو دەشكێنرێت، وپێیم ووت مەبەست لەو دەرگایە پیاوێكە دەكوژرێت یان دەمرێت؛ قسەكانیشم هەڵەی تێدا نییە، ئەبو خالد دەڵێت: ووتم بە سەعد: ئەی ئەبو مالیك، مانای (أَسْوَدُ مُرْبَادٌّ:ڕەش باوی دێز) چییە؟ ووتی: سپێتیەكی زۆر لەناو ڕەنگی ڕەشدا، دەڵێت: ووتم: ئایا مانای (الْكُوزُ مُجَخِّيًا:گۆزەی لار) چییە؟ ووتی: هەڵگەڕاوەتەوە وسەر بەرەو خوار لار بۆتەوە.
[صەحیحە] - [موسلیم گێڕاویەتیەوە] - [صحيح مسلم - 144]

شیکردنەوە

پێشەوای ئیمانداران عومەری كوڕی خەتاب -ڕەزای خوای لێبێت- لە دانیشتنێكدا بوو وكۆمەڵێك لە هاوەڵانی لەگەڵدا بوو -ڕەزای خوایان لێبێت-، پێیانی ووت: كامتان بیستوویەتی كە پێغەمبەری خودا -صلى اللە علیە وسلم- باسی فیتنە وئاشووبەكان بكات؟ چەند كەسێك ووتیان: ئێمە بیستوومانە باسی فیتنەكان بكات، عومەر -ڕەزای خوای لێبێت- ووتی: لەوەیە مەبەستتان تاقیكردنەوە وفیتنەی پیاو لە ژیانی تایبەتیدا: لە ژن ومنداڵەكانی بەهۆی زێدەڕۆیی لە خۆشەویستی بۆیان، وڕەزیلی كردنی بۆیان یان لەئاستیان، وسەرقاڵ بوونی پێیان لەسەر حسێبی زۆرێك لە خێر وچاكە، یان لە كەمتەرخەمی لەئاست جێبەجێكردنی مافەكانیان وپەروەردە وفێركردكردنیان، بەهەمان شێوە فیتنە وتاقیكردنەوەی پیاو لە دراوسێكەیدا وبەو شێوەیە ئەوانی تریش، ئایا مەبەستتان ئەمەیە؟ ووتیان: بەڵێ، عومەر ووتی: ئەم فیتنانە لێپرسینەوەی لەسەرە، هەندێكیان گوناهن لەوەیە بڕیاری لێخۆشبوونیان بۆ بدرێت بەهۆی ئەنجامدانی كردەوە چاكەكان وەكو نوێژكردن وڕۆژووگرتن وخێركردن. بەڵام كامتان بیستوویەتی كە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- باسی فیتنە گشتیەكان بكات كە بەهۆی مەزنی وتەشەنە كردنیان خەڵكی دەشڵەژێن وەكو شڵەژاوی شەپۆلەكانی دەریا؟ خەڵكەكە بێدەنگ بوون، حوزەیفەی كوڕی یەمان -ڕەزای خوای لێبێت- ووتی: من بیستوومە، عومەر دڵخۆش بوو بەم قسەی -ڕەزای خوای لێبێت-، وپێی ووت: تۆ باوكیشت بۆ خودا سوڵحاو بووە بۆیە ڕۆڵەی وەكو تۆی لێكەوتۆتەوە؛ بڵێ، حوزەیفە گێڕایەوە كە پێغەمبەری خودا -صلى اللە علیە وسلم- دەفەرموێت: هەندێك فیتنە دەردەكەون ودەچەقنە سەر ڕوو وتەنیشتەكانی دڵی مرۆڤەوە هەروەكو چۆن ڕاخەری حەسیر دەلكێت بە لاتەنیشتی پێستی مرۆڤی خەوتووەوە، ئەم توندیە لە چەقاندندا كاریگەری لەسەر دڵ دەبێت، ئەم فیتنانە دەگەڕێنەوە بۆ سەر دڵ یەك لەدوای یەك، هەردڵێك ئەم فیتنانە بچێتە نێویەوە وخۆشی بوێت وتێكەڵی بێت؛ وەكو چوونە ژوورەوەی خواردنەوە وتێكەڵبوونی ئەوا خاڵێكی ڕەش لەسەر ئەو دڵە دەكوترێت، وهەردڵێك ئەم فیتنانە ڕەت بكاتەوە خاڵێكی سپی لەسەر دەكووترێت، هەتاوەكو دڵەكان بەسەر دوو جۆر دابەش دەبن: جۆرێكیان سپیە چونكە بە توندی گرێدراوە بە ئیمانەوە، وسەلامەتە لە كەموكورتی، وفیتنەكان پێوەی نەلكاون وكاریگەریان لەسەر نەبووە وەكو بەردی سپی بریقەداری لووس وایە كە هیچ شتێك پێوەی نالكێت، بۆیە هیچ فیتنەیەك كاریگەری لەسەر نابێت هەتاوەكو دەگات بە دیداری خوای گەورە. ودڵەكەی تر ڕەش هەڵگراوە بەهۆی زۆری فیتنە تێیدا وەكو گۆزەی لار وسەربەرەو خوار وایە كە هیچ ئاوێكی تێدا ناوەستێت، ئەم دڵەیش هاوشێوەیە لە مانادا چونكە هیچ خێر وداناییەكی پێوە نالكێت، چاكە ناناسێت، ونكۆڵی لە خراپە ناكات، تەنها ئەو شتانە نەبێت كە خۆی حەزی لێیەتی وئارەزووی شوێنی دەكەوێت. حوزەیفە بە عومەری ووت: ئەم فیتنانە لە ژیانی تۆدا دەرناكەون، لە نێوان تۆ وئەواندا دەرگایەكی داخراو هەیە نزیكەی لەوەی بشكێت، عومەر ووتی: هەر بە تەواوی دەشكێت؟ چونكە ئەگەر تەنها بكرێتەوە ڕەنگە بتوانرێت چاك بكرێت ودابخرێتەوە، حوزەیفە ووتی: نەخێر، بەڵكو دەشكێنرێت، وئەو دەرگایە پیاوێكە دەكوژرێت یان دەمرێت. وئەوەی باسم كرد هەواڵێكی ڕاستە وجەختی لەسەر كراوەتەوە وگێڕانەوەیەك نییە لە پەڕەكانی خاوەن كتێبەكانەوە، وڕاوبۆچوونی هیچ زانایەك نییە، بەڵكو فەرموودەی پێغەمبەرە -صلى اللە علیە وسلم-.

لە سوودەکانی فەرموودەکە

1. ترسناكی فیتنە گشتیەكان؛ بەهۆی ئەوەی خوێن ڕشتن ولەدەستدانی سامان ونەمانی ئاسایشی تێدایە.
2. فیتنە تایبەتیەكان ئەگەر پەیوەست بێت بە ئاین ئەوا تووشبووانی سەرزەنشتكراون؛ چونكە یان ئەوەتا بیدعەن یان تاوانن، بەڵام ئەگەر پەیوەست بێـت بە بابەتە دونیاییەكان؛ ئەوا تاقیكردنەوەیە بۆ تووشبووانی، و وئارامگرتن لەسەری واجبە.
3. دڵ كاریگەر دەبێت بەو فیتنانەی پیشانی دەدرێت، وسەركەتوو ئەو كەسەیە كە خوای گەورە ڕێنموێنی كردووە بۆ جێگیر بوون لەسەر هیدایەت.
4. نەوەوی دەڵێت: خاوەنی كتێبی (التحرير) دەڵێت: مانای فەرموودەكە ئەوەیە؛ ئەگەر پیاو شوێنی هەوا وئارەزووی بكەوێت وتووشی تاوان بێت، ئەوا بەهۆی هەر تاوانێك تاریكایی دەچێتە نێو دڵیەوە هەتاوەكو تاریكایی تەواوی دڵی دادەپۆشێت، كە بەم شێوەیەی لێهات؛ تووشی فیتنە دەبێت وڕۆشنایی ونوری ئیسلامی تێدا نامێنێت، هەروەها دڵ وەكو گۆزە وایە ئەگەر لار وسەر بەرەو خوار بێتەوە هەرچی تێیدایە دەڕژێت وهیچ شتێكی تر ناچێتە نێویەوە.
5. كاتێك عومەر بە حوزەیفەی ووت: (لا أبا لك:ڕشت بە)؛ واتا ڕشت وجدی بە لەم بابەتەدا، وجلت هەڵكە وئامادە بە وەكو ئامادەیی ئەو كەسەی كە هیچ هاوكارێكی نییە.
6. ئاماژەیە بۆ فەزڵی عومەر -ڕەزای خوای لێبێت-، وئەو دەرگایەكی داخراو بوو لەنێوان خەڵكی وفیتنە.