حديث: رُفِعَ الْقَلَمُ عَنْ ثَلَاثَةٍ: عَنِ النَّائِمِ حَتَّى يَسْتَيْقِظَ، وَعَنِ الصَّبِيِّ حَتَّى يَحْتَلِمَ، وَعَنِ الْمَجْنُونِ حَتَّى يَعْقِلَ». «قلم [ثبت و ضبط اعمال انسان توسط ملائکه] از سه نفر برداشته شده است: از کسی که خواب است تا بیدار شود؛ و از کودک تا اینکه به بلوغ برسد و از دیوانه تا اینکه عاقل گردد

عن علي رضي الله عنه عن النبي صلى الله عليه وسلم قال:
«رُفِعَ الْقَلَمُ عن ثلاثة: عن النائم حتى يَسْتَيْقِظَ، وعن الصبي حتى يَحْتَلِمَ، وعن المجنون حتى يَعْقِلَ».
[صحيح] - [رواه أبو داود والترمذي والنسائي في الكبرى وابن ماجه وأحمد] - [سنن أبي داود: 4403]

این ترجمه نیاز به بررسی و تدقیق بیشتر دارد.

از علی رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:
«رُفِعَ الْقَلَمُ عَنْ ثَلَاثَةٍ: عَنِ النَّائِمِ حَتَّى يَسْتَيْقِظَ، وَعَنِ الصَّبِيِّ حَتَّى يَحْتَلِمَ، وَعَنِ الْمَجْنُونِ حَتَّى يَعْقِلَ». «قلم [ثبت و ضبط اعمال انسان توسط ملائکه] از سه نفر برداشته شده است: از کسی که خواب است تا بیدار شود؛ و از کودک تا اینکه به بلوغ برسد و از دیوانه تا اینکه عاقل گردد».
[صحیح] - [ابو داود و ترمذی ونسایی در الکبری و ابن ماجه و احمد روایت کرده] - [سنن ابو داود - 4403]

توضیح

پیامبر صلی الله علیه وسلم خبر می دهند که مکلفیت لازمۀ فرزندان آدم است مگر این سه گروه:
طفل خورد سال تا این که بزرگ و بالغ شود.
و از مجنونی که عقلش را از دست داده تا این که عقلش بازگردد.
و از خوابیده تا این که بیدار شود.
پس مکلفیت از آنان مرفوع گردیده است، چون اگر عمل گناه را انجام دهند بر آنان نوشته نمی شود، اما برای کودکی که کار نیک را انجام می دهد نوشته می شود بغیر از مجنون و خوابیده؛ چون آنان در موقعیتی هستند که به علت زوال شعور، عبادت آنان پذیرفته نمی شود.

از فوائد حدیث

1. از دست دادن ظرفیت (اهلیت) انسان یا به سبب خواب است که او را از بیدار شدن برای انجام وظایف خود باز می دارد، و یا به علت سن و سال کم و کودکی که باعث از دست دادن ظرفیت (اهلیت) می شود، یا به دلیل جنون که عملکرد ذهنی او را مختل نموده، و یا چیزی که به او ملحق می شود، مانند مستی (نشه)، پس هر که فاقد تمییز و تصور درست باشد، این سه اسباب اهلیت از او منتفی می شود؛ پس الله تبارک و تعالی با عدل، بردباری، سخاوت و کرم خود او را از هرگونه تجاوز و کوتاهی که در حق الله متعال محاسبه نمی کند.
2. ننوشتن گناهان برای آنان، منافاتی با تأیید برخی از احکام دنیوی بر آنان ندارد؛ مانند دیوانه اگر قتل نماید، قصاص و کفاره بالای او نمی باشد، اما سرپرست او باید دیه پرداخت کند.
3. بلوغ سه علامت دارد: بیرون آمدن منی، توسط احتلام و یا غیر آن، روییدن موی شرمگاه، و یا با تمام شدن پانزده سالگی، و برای زن مورد چهارم افزوده می شود: که همانا حیض است.
4. السبکی گفت: الصبی پسر خردسال است، و دیگران گفته اند: کودک در شکم مادرش را جنین می نامند، و هرگاه به دنیا بیاید صبی - پسر خردسال- می باشد، و هر گاه از شیر گرفته - جدا- شود تا هفت سالگی غلام یا کودک نامیده می شود، بعد از آن یافع - جوان- نامیده می شود تا سن پانزده سالگی، و در این مرحلۀ اخیر تسمیۀ خردسال از او قطع می شود، این سخن سیوطی است.