Hədis: “Qələm üç nəfərdən qaldırılmışdır: Yuxudan oyanana qədər yatan kəsdən, həddi-büluğa çatana qədər uşaqdan və ağlı başına gələnə qədər dəlidən”

عن علي رضي الله عنه عن النبي صلى الله عليه وسلم قال:
«رُفِعَ الْقَلَمُ عن ثلاثة: عن النائم حتى يَسْتَيْقِظَ، وعن الصبي حتى يَحْتَلِمَ، وعن المجنون حتى يَعْقِلَ».
[صحيح] - [رواه أبو داود والترمذي والنسائي في الكبرى وابن ماجه وأحمد] - [سنن أبي داود: 4403]

Əlidən (Allah ondan razı olsun) rəvayət edilir ki, Peyğəmbər (Allahın salavatı və salamı onun üzərinə olsun) buyurdu:
“Qələm üç nəfərdən qaldırılmışdır: Yuxudan oyanana qədər yatan kəsdən, həddi-büluğa çatana qədər uşaqdan və ağlı başına gələnə qədər dəlidən”.
[Səhih] - [Əbu Davud,Ət-Tirmizi, Ən-Nəsai Əl-Kubrada, İbnu-Məcə və Əhməd rəvayət etdi] - [Sünən Əbi Davud - 4403]

Şərh (izah)

Peyğəmbər (Allahın salavatı və salamı onun üzərinə olsun) bu üç sinif istisna olmaqla, təklifin (şər'i vəzifələrin) Adəm övladı üçün vacib olduğunu bildirmişdir:
Böyüyüb həddi-büluğa çatana qədər kiçik uşaqdan.
Ağlı özünə qayıdana qədər ağlını itirmiş dəlidən.
Yuxudan oyanana qədər yatmış kəsdən.
Onlardan cavabdehlik götürülüb, onların günah etməkləri onların əleyhinə yazılmır, lakin dəli və yatmış kəsdən fərqli olaraq yaxşılıq kiçik uşaq üçün yazılar. Çünki onlar, şüurun yox olmasına görə ibadəti səhih olmayan kəslərin sırasındadırlar.

Hədisin faydalarından

1. İnsanın şəri vəzifələrə əhliyyətini itirməsi ya onun vəzifəsini yerinə yetirmək üçün oyanmasına mane olan yuxu, ya yaşının az olması, ya ağlın vəzifələrinin pozulması olan dəlilik və ona bənzər olan sərxoşluq səbəbi ilədir. Kim doğru şəkildə fərqləndirmək və təsəvvür etmək qabiliyyətini itirərsə, bu üç səbəbdən dolayı onun şəri vəzifələrə olan əhliyyəti itər. Uca Allah Öz ədaləti, həlimliyi və səxavəti ilə onu, Uca Allahın haqqlarında etdiyi hər hansısa bir həddi aşmağına və ya səhlənkarlığına görə cəzadan azad etmişdir.
2. Günahların onların əleyhinə yazılmaması bəzi dünyəvi hökmlərin tətbiq edilməsinə mane olmur. Məsələn: Əgər dəli kimisə öldürərsə, ona nə ölüm, nə də kəffarə yoxdur, lakin onun (əqiləsi) qohumları (diyəni) qanbahasını verməlidir.
3. Həddi-büluğa çatmanın üç əlaməti var: İhtiləm (yuxuda bir şey görmək) səbəbiylə və digər səbəblərlə sperma ifrazı və yaxud cinsi orqan ətrafında tüklərin çıxması və ya on beş yaşın tamamlanması. Qadın üçün dördüncü əlamət əlavə edilir: O da heyzdir.
4. Subki demişdir: "Sabiy" və "ğuləm" eynidir. Başqa alimlər isə deyiblər: Ana bətnində olan uşaq "cənin", doğulduqda "sabiy", süddən kəsilib yeddi yaşına qədər "ğuləm", on yaşına qədər "yəfi", sonra on beş yaşına qədər "həzur" adlanır. Dəqiq olan odur ki, bütün bu hallarda ona "sabiy" deyilir, necə ki, bunu Suyuti demişdir.