Ab Adiis: Yàlla ak ub yonnenteem araamal na ñu jaay sàngara, ak médd, ak mbaam xuux, ak ay xërëm

عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، يَقُولُ عَامَ الفَتْحِ وَهُوَ بِمَكَّةَ:
«إِنَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ حَرَّمَ بَيْعَ الخَمْرِ، وَالمَيْتَةِ وَالخِنْزِيرِ وَالأَصْنَامِ»، فَقِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَرَأَيْتَ شُحُومَ المَيْتَةِ، فَإِنَّهَا يُطْلَى بِهَا السُّفُنُ، وَيُدْهَنُ بِهَا الجُلُودُ، وَيَسْتَصْبِحُ بِهَا النَّاسُ؟ فَقَالَ: «لاَ، هُوَ حَرَامٌ»، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عِنْدَ ذَلِكَ: «قَاتَلَ اللَّهُ اليَهُودَ إِنَّ اللَّهَ لَمَّا حَرَّمَ شُحُومَهَا جَمَلُوهُ، ثُمَّ بَاعُوهُ، فَأَكَلُوا ثَمَنَهُ».
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح البخاري: 2236]

Jële nañu ci Jaabir ibn Abdul Laahi yal na leen Yàlla dollee gërëm mu wax ne dégg na Yonnente Yàlla bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc ca bisub Ubbiteg Màkka ga muy wax naan:
"Yàlla ak ub yonnenteem araamal na ñu jaay sàngara, ak médd, ak mbaam xuux, ak ay xërëm", ñu ne ko yaw Yonnente Yàlla bi, luy mbiri gereesu médd? Dañu ciy diw gaal yi, di ci diw der yi, nit ñi di ci leerale? Mu ne: "déedéet, dafa araam", Yonnente Yàlla bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc daal di wax ne: "yal na Yàlla ray Yahuud yi, ba Yàlla araamalee ci ñoom gerees ga dañu ko a seeyal, jaay ko, lekk njëg ga".
[Wér na] - [Al-buxaariy ak Muslim dëppoo nañu ci génnee ko ci seen ñaari téere yi gën a wér] - [Téere Al-buxaariy bi gën a wér - 2236]

Leeral

Jaabir ibn Abdul Laahi yal na leen Yàlla dollee gërëm dafa dégg Yonnente bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc mu nekk Màkka ca atum ubbite ga, muy wax naan: Yàlla ak ub yonnenteem araamal na ñu jaay sàngara ak médd ak mbaam xuux ak ay xërëm, ñu ne ko: yaw Yonnente Yàlla bi, ndax dagan na nu jaay gereesu médd? Ndaxte dañu ciy diw gaal yi, di ci diw der yi, nit ñi di ci taal seen i Làmp, mu ne leen: déedéet, jaay ko dafa araam, topp Yonnente bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc daal di wax ne: yal na Yàlla alag Yahuud yi, rëbb leen; ba Yàlla araamalee ci ñoom gereesi bayima yi, dañu ko a seeyal, daal di jaay diw ga, lekk njëg ga.

Bokk na ci njariñi Adiis bi

1. An-Nawawii nee na: médd ak sàngara ak mbaam xuux: jullit ñi dëppoo nañu ne dañoo araam a jaay.
2. Al-Xaadii nee na: hadiis bi dafa làmboo ci ne lu daganul a lekk ak jariñoo ci jaay ko du dagan, lekk njëgam it du dagan, kem gerees gi ñu tudd ci hadiis bi.
3. Ibn Hajar nee na: waxiin day wane dëgërug li ko ñu bari firee ci ne li ñu jublu ci ne: "dafa araam" jaay gi la waaye du jariñoo gi.
4. mépp pexe mu ñuy jaar ngir daganal lu araam ag neen la.
5. An-Nawawii nee: woroom xam-xam yi nee nañu: nekk na ci mataleg araamalu jaay médd ne dees na araamal jaay néewub yéefar bu ñu ko rayee yéefar yi bëgg ko a jënd, walla joxe kuutlaayam, ñëw na ci hadiis ne: Nawfal ibn Abdul Laahi Al-Maxsuumii jullit ñi dañu ko a ray ca bisub Xandaq ba, yéefar yi jox Yonnente bi yal na ko Yàlla dolli xéewal ak mucc fukki junni dërëm ci yaramam te jëllu ko, mu daal di leen koy jox.