Ҳадис: Яхшилик – чиройли хулқдир. Гуноҳ – кўнглинг хотиржам бўлмаган ва одамлар билиб қолишини истамайдиган ишингдир

عَنِ النَّوَّاسِ بْنِ سِمْعَانَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:
«البِرُّ: حُسْنُ الخُلُقِ، وَالإِثْمُ مَا حَاكَ فِي صَدْرِكَ، وَكَرِهْتَ أَنْ يَطَّلِعَ عَلَيْهِ النَّاسُ». وَعَنْ وَابِصَةَ بْنِ مَعْبَدٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «جِئْتَ تَسْأَلُ عَنِ البِرِّ وَالإِثْمِ»، قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «اسْتَفْتِ قَلْبَكَ، البِرُّ: مَا اطْمَأَنَّتْ إلَيْهِ النَّفْسُ، وَاطْمَأَنَّ إلَيْهِ القَلْبُ، وَالإِثْمُ: مَا حَاكَ فِي نَفْسِكَ وَتَرَدَّدَ فِي الصَّدْرِ، وَإِنْ أَفْتَاكَ النَّاسُ وَأَفْتَوْكَ».
[صحيح] - [الحديث الأول: رواه مسلم، والحديث الثاني: رواه أحمد والدارمي.] - [الأربعون النووية: 27]

Наввос ибн Самъон разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
«Яхшилик – чиройли хулқдир. Гуноҳ – кўнглинг хотиржам бўлмаган ва одамлар билиб қолишини истамайдиган ишингдир», – дедилар.
[Тўғри матн] - [الحديث الأول: رواه مسلم، والحديث الثاني: رواه أحمد والدارمي] - [الأربعون النووية - 27]

Изоҳ

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам яхшилик ва ёмонлик ҳақида хабар бердилар. У зот айтдиларки: энг улуғ яхшилик – Аллоҳ билан бўлган муносабатда тақводор бўлиш, бандалар билан эса озорларига сабр қилиш, кам ғазабланиш, очиқ юзли бўлиш, ширин сўзлаш, қариндошлик ришталарини боғлаш, итоат ва лутф кўрсатиш, яхшилик қилиш, яхши муомалада бўлишдир. Яхшилик шундай амалки, у қалб ва нафсга ором бериб, хотиржамлик бахш этади. Гуноҳ эса – нафсда шубҳа уйғотиб, қалб хотиржам қабул қила олмайдиган, инсонда у қилмиш гуноҳ бўлиши мумкин деган хавотир туғдирадиган амалдир. Бундай нарсани инсон ўзидан улуғ ва комил кишилар кўриб қолишидан уялади. Чунки нафс табиатан одамлар унинг яхшиликларини кўришини истайди, аммо агар ишини одамлар кўришини истамаса, демак у ишда яхшилик йўқ, аксинча, ёмонликдир. Агар одамлар сенга бу ҳақда фатво берсалар ҳам, қалбингда шубҳа ва иккиланиш қолса, у фатвога эргашма, чунки ҳақиқий шубҳа мавжуд экан, нотўғри фатво уни йўқота олмайди. Аммо агар фатво Қуръон ва суннат далили асосида берилган бўлса, унга қайтиш вожибдир. Гарчи сенинг қалбингда ёқимсизлик сезилса ҳам.

Ҳадиснинг фойдалари

1. Яхши хулқларга чақириқ. Зеро ҳусни хулқ — яхшиликнинг энг улуғ сифатларидан биридир.
2. Ҳақ билан ботил масаласи мўмин учун қоронғу бўлиб қолмайди. Аксинча, у қалбидаги нур орқали ҳақни таниб олади, ботилдан эса нафратланиб унга қарши чиқади.
3. Гуноҳнинг аломатларидан бири — қалбнинг безовта ва оромсиз бўлиши ҳамда одамлар уни кўриб қолишини ёқтирмасликдир.
4. Синдий раҳимаҳуллоҳ айтадилар: Бу ҳадис одамлар ҳақ ёки ботиллигини билмайдиган шубҳали ишлар ҳақида. Аммо агар шариат буюрган иш бўлса, унинг яхши экани айтилмаса ҳам у яхшиликдир. Бир нарсадан қайтарган бўлса, демак, у ёмон ва гуноҳ ишдир. Бундай ҳолларда қалбга қулоқ солиш ва ҳотиржамлигига назар солишга ҳожат йўқ.
5. Ҳадисдаги мурожаат соф фитрат соҳибларига қаратилган. Фитрати тескари бўлиб кетган, яъни, маъруфни маъруф деб билмайдиган, мункарни мункар деб танимайдиган, балки, фақат ҳавои-нафсини эътироф этадиганларга эмас.
6. Тийбий раҳимаҳуллоҳ айтадилар: «Ҳадисдаги яхшилик сўзи турли маъноларда тафсир қилинган. Баъзи жойда у нафс ва қалб ором топадиган нарса деб изоҳланган, бошқа жойда эса иймон деб изоҳланган, яна бошқа жойда банданинг Аллоҳга яқинлашиши деб талқин қилинган. Бу ерда эса ҳусни хулқ деб таърифланган. Ҳусни хулқ эса — озорга чидаш, кам ғазабланиш, юзни очиқ тутиш, гапда ширин сўзли бўлиш каби сифатлар билан изоҳланади. Уларнинг барчаси маънода ўзаро яқиндир».