حديث: نیکی، [همان] خوش‌ اخلاقی است، و گناه آن چیزی است که در سینه‌ات تردید و اضطراب آفریند، و دوست نداری مردم از آن آگاه شوند

عَنِ النَّوَّاسِ بْنِ سِمْعَانَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:
«البِرُّ: حُسْنُ الخُلُقِ، وَالإِثْمُ مَا حَاكَ فِي صَدْرِكَ، وَكَرِهْتَ أَنْ يَطَّلِعَ عَلَيْهِ النَّاسُ». وَعَنْ وَابِصَةَ بْنِ مَعْبَدٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «جِئْتَ تَسْأَلُ عَنِ البِرِّ وَالإِثْمِ»، قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «اسْتَفْتِ قَلْبَكَ، البِرُّ: مَا اطْمَأَنَّتْ إلَيْهِ النَّفْسُ، وَاطْمَأَنَّ إلَيْهِ القَلْبُ، وَالإِثْمُ: مَا حَاكَ فِي نَفْسِكَ وَتَرَدَّدَ فِي الصَّدْرِ، وَإِنْ أَفْتَاكَ النَّاسُ وَأَفْتَوْكَ».
[صحيح] - [الحديث الأول: رواه مسلم، والحديث الثاني: رواه أحمد والدارمي.] - [الأربعون النووية: 27]

از نواس بن سمعان انصاری رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:
«نیکی، [همان] خوش‌ اخلاقی است، و گناه آن چیزی است که در سینه‌ات تردید و اضطراب آفریند، و دوست نداری مردم از آن آگاه شوند».
[صحیح] - [الحديث الأول: رواه مسلم، والحديث الثاني: رواه أحمد والدارمي] - [الأربعون النووية - 27]

توضیح

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) از نیکی و گناه چنین خبر می دهد: بزرگترین ویژگی‌های نیکی، خوش‌ اخلاقی است؛ با الله به تقوا، و با خلق به بردباری بر آزارها، کم‌خشم بودن، گشاده‌رویی، گفتار نیک، پیوند داشتن [با خویشان]، اطاعت، نرمگویی، نیکوکاری و حسن معاشرت و مصاحبت. و همانا نیکی چیزی است که قلب و نفس به آن آرامش یابد. اما گناه، آن است که در نفس از امور مشتبه حرکت کند و تردید ایجاد نماید — بدون آنکه سینه برای آن گشاده شود — و در قلب نسبت به آن شک و ترس از اینکه گناه باشد پدید آید؛ و دوست نداری آن را [علنی] ظاهر کنی، زیرا نزد بزرگان و افراد کامل، قبیح شمرده می‌شود، چرا که نفس به طور فطری دوست دارد مردم از خوبی‌هایش آگاه شوند؛ پس اگر از آگاه شدن مردم به برخی از اعمالش کراهت داشت، آن کار گناه است و خیری در آن نیست؛ حتی اگر مردم به تو فتوا [به حلال بودن] دادند، تا زمانی که نشانه‌ی شک و شبهه در نفس تو درتکاپوست، به فتوای آنان عمل مکن؛ زیرا فتوا، شبهه را زایل نمی‌کند، مادامی که آن شبهه برقرار باشد و مُفتی [بی‌خبر از حال تو] بدون علم فتوا دهد؛ اما اگر فتوا بر اساس دلیل شرعی استوار باشد، بر مستفتی واجب است که به آن رجوع کند، هرچند دلش به آن آرام نگیرد.

از فوائد حدیث

1. تشویق به اخلاق حسنه؛ زیرا حسن خلق یکی از بزرگترین صفات نیکی است.
2. موضوع حق و باطل بر مؤمن پوشیده نیست، بلکه حق را با نوری که در دلش است می شناسد، و از باطل نفرت نموده و آن را انکار می کند.
3. از نشانه های گناه، اضطراب و آشفتگی قلب، و دوست نداشتن اطلاع مردم از آن است.
4. سندی می گوید: این در مورد مسائل مشتبه است که مردم از تعیین یکی از طرفین اطلاعی ندارند؛ در غیر این صورت چیزی که در شرع به آن امر شده بدون ظهور دلیل بر خلاف چیزی که در نیکی است، و نیز آن گناهی که از آن نهی شده، و در هردو مورد نیازی به استفتاء و اطمینان قلبی وجود ندارد.
5. مخاطب در حدیث صاحبان فطرت سلیم هستند، نه صاحبان دل های وارونۀ که نه خیری را می شناسند و نه از منکری منع می کنند، مگر آنچه که هوا و هوس شان به آن عادت کرده باشد.
6. الطیبی می گوید: گفته شده که نیکی در حدیث به معانی مختلف تعبیر شده است، در جای به آن چه نفس و قلب را مطمئن می سازد تفسیر شده، و در جای دیگر به ایمان تفسیر شده، و در جای دیگر به نزدیک شدن به الله متعال تفسیر شده، و در اینجا به اخلاق نیک، و اخلاق نیک چنین تفسیر شده: تحمل اذیت، عدم عصبانیت، گشاده رویی و گفتار نیکو، و همۀ این ها در معنی باهم شباهت دارند.