Hədis: Yaxşılıq: gözəl əxlaqdır. Günah isə qəlbini narahat edən və insanların bilməsini istəmədiyin şeydir

عَنِ النَّوَّاسِ بْنِ سِمْعَانَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:
«البِرُّ: حُسْنُ الخُلُقِ، وَالإِثْمُ مَا حَاكَ فِي صَدْرِكَ، وَكَرِهْتَ أَنْ يَطَّلِعَ عَلَيْهِ النَّاسُ». وَعَنْ وَابِصَةَ بْنِ مَعْبَدٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «جِئْتَ تَسْأَلُ عَنِ البِرِّ وَالإِثْمِ»، قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «اسْتَفْتِ قَلْبَكَ، البِرُّ: مَا اطْمَأَنَّتْ إلَيْهِ النَّفْسُ، وَاطْمَأَنَّ إلَيْهِ القَلْبُ، وَالإِثْمُ: مَا حَاكَ فِي نَفْسِكَ وَتَرَدَّدَ فِي الصَّدْرِ، وَإِنْ أَفْتَاكَ النَّاسُ وَأَفْتَوْكَ».
[صحيح] - [الحديث الأول: رواه مسلم، والحديث الثاني: رواه أحمد والدارمي.] - [الأربعون النووية: 27]

Nəvvas bin Siman (Allah ondan razı olsun) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (salləllahu aleyhi va səlləm) belə demişdir:
"Yaxşılıq: gözəl əxlaqdır. Günah isə qəlbini narahat edən və insanların bilməsini istəmədiyin şeydir".
[Səhih] - [الحديث الأول: رواه مسلم، والحديث الثاني: رواه أحمد والدارمي] - [الأربعون النووية - 27]

Şərh (izah)

Peyğəmbər (salləllahu aleyhi va səlləm) bu hədisdə yaxşılıq və günah barəsində xəbər vermiş və belə buyurmuşdur: Yaxşılığın ən böyük xüsusiyyəti gözəl əxlaqa sahibi olmaqdır. Bu Allahla münasibətdə təqva ilə və insanlarla münasibətdə isə onların əziyyətlərinə səbr etmək, az qəzəblənmək, gülərüz olmaq, gözəl sözlər söyləmək, qohumluq əlaqələrini saxlamaq, Uca Allaha itaət etmək, nəzakətli olmaq, insanlara yaxşılıq etmək, ailə və dostlarla gözəl münasibətdə olmaqla baş verir. Həmçinin Peyğəmbər (salləllahu aleyhi va səlləm) əlavə etdi ki, yaxşılıq qəlbin və nəfsin rahatlıq tapdığı şeydir.‏ Amma günah isə şübhəli şeylərdən qəlbi narahat edən, insanın köksündə tərəddüd və qəlbdə şəkk yaradan, həmçinin onun günah olması ehtimalı ilə insanı qorxuya salan və onun görkəmli, nümunəvi və yüksək əxlaqa sahib olan insanların gözündə çirkin görünəcəyindən dolayı üzə çıxmasını istəmədiyi şeydir. Çünki insan nəfsi, təbiət etibarı ilə başqalarının onun yaxşı əməllərini bilməsini istəyir. Əgər insan nəfsi bəzi əməllərinin başqaları tərəfindən bilinməsini istəmirsə, bu, həmin əməlin günah olduğunu göstərir və o əməldə heç bir xeyir yoxdur. İnsanlar sənə (bir işin icazəli olduğuna) fətva versələr belə, əgər qəlbində şübhə əlamətləri dolaşmağa davam edirsə, onların fətvasını qəbul etmə. Çünki şübhə əsaslı və doğru, fətva verən isə elmsiz olarsa, verilən fətva şübhəni aradan qaldıra bilməz. Əgər verilən fətva şəri dəlilə əsaslanırsa, o zaman fətva alan şəxsin, hətta qəlbi rahat olmasa belə, bu fətvaya tabe olması vacibdir.

Hədisin faydalarından

1. Gözəl əxlaqa təşviq etmək. Çünki gözəl əxlaq, yaxşılığın ən böyük göstəricilərindən biridir.
2. Haqq ilə batil möminə qarışıq gəlməz. Əksinə, o, haqqı qəlbindəki nur ilə tanıyar, batildən isə uzaq durar və onu inkar edər.
3. Günahın əlamətləridən biri də: qəlbin narahatlığı, təlaşı və insanların bunu bilməsini xoşlamamasıdır.
4. əs-Sindi belə demişdir: Bu, insanların hansı tərəfin doğru olduğunu dəqiq bilmədiyi şübhəli işlər haqqındadır. Əks təqdirdə, şəriətdə əmr olunan və ona zidd heç bir dəlil olmadan şey, yaxşılıq hesab edilir. Eləcə də, qadağan edilən şey günahdır. Belə halda nə qəlbə müraciət etməyə, nə də onun rahatlıq tapmasına ehtiyac yoxdur.‏
5. Hədisdə xitab olunan insanlar, sağlam fitrətə sahib olan insanlardır. Heç də qəlbi tərsinə dönmüş, yalnız nəfsinin istəklərinə uyğun olanı qəbul edən, yaxşılığı tanımayan və pisliyi inkar etməyən insanlar deyildir. ‏
6. ət-Tibi belə demişdir: Hədisdəki (yaxşılıq) ləfzinin müxtəlif mənalarda izah edildiyi deyilmişdir. Belə ki, Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) (yaxşılıq) ləfzini bir yerdə "nəfsin və qəlbin rahatlıq tapdığı şey olaraq" - izah etmişdir. Bir yerdə imanla izah etmişdir. Digər bir yerdə insanı Allaha yaxınlaşdıran əməl ilə izah etmişdir. Bu hədisdə isə ‏(yaxşılıq) ləfzini gözəl əxlaq ilə izah etmişdir. Gözəl əxlaq isə insanlardan gələn əziyyətlərə səbr etmək, az qəzəblənmək, insalara təbəssüm etmək (mehriban üz ifadəsi), gözəl sözlər danışmaq və s. bu kimi gözəl xüsusiyyətlərlə izah edilmişdir. Bunların hamısı bir-birinə yaxın olan mənalardır.