حديث: شما را به تقوای الهی و شنیدن و فرمان بردن سفارش می‌کنم، هرچند برده ای بر شما آمر تعین باشد، زیرا هر کس از شما پس از من زنده بماند، اختلاف بسیار خواهد دید، پس بر شما باد به سنت من و سنت خلفای راشدین و هدایت‌یافتگان

عَنْ أَبِي نَجِيحٍ العِرْبَاضِ بْنِ سَارِيَةَ رضي الله عنه قَالَ: وَعَظَنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَوْعِظَةً وَجِلَتْ مِنْهَا القُلُوبُ، وَذَرَفَتْ مِنْهَا العُيُونُ، فَقُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ! كَأَنَّهَا مَوْعِظَةُ مُوَدِّعٍ؛ فَأَوْصِنَا، قَالَ:
«أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ، وَالسَّمْعِ وَالطَّاعَةِ، وَإِنْ تَأَمَّرَ عَلَيْكُمْ عَبْدٌ، فَإِنَّهُ مَنْ يَعِشْ مِنْكُمْ بَعْدِي فَسَيَرَى اخْتِلَافًا كَثِيرًا، فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الخُلَفَاءِ الرَّاشِدِينَ المَهْدِيينَ، عَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ، وَإِيَّاكُمْ وَمُحْدَثَاتِ الأُمُورِ؛ فَإِنَّ كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ».
[صحيح] - [رواه أبو داود والترمذي] - [الأربعون النووية: 28]

از ابو نَجِیح، عِرْباض بن ساریه رضی الله عنه روایت است که گفت: رسول الله صلی الله علیه وسلم ما را موعظه‌ای فرمود که دلها از آن به لرزه درآمد و چشمان از آن اشکبار شد، پس گفتیم: ای رسول الله! گویی این موعظهٔ وداع است؛ پس به ما سفارشی فرما، فرمودند:
«شما را به تقوای الهی و شنیدن و فرمان بردن سفارش می‌کنم، هرچند برده ای بر شما آمر تعین باشد، زیرا هر کس از شما پس از من زنده بماند، اختلاف بسیار خواهد دید، پس بر شما باد به سنت من و سنت خلفای راشدین و هدایت‌یافتگان، بر آن [سنت] با دندان‌ها [آسیاب] محکم بچسبید، و از نوآوری‌های [در دین] بپرهیزید؛ چرا که هر بدعتی گمراهی است».
[صحیح] - [ابو داود و ترمذی روایت کرده] - [الأربعون النووية - 28]

توضیح

پیامبر صلی الله علیه وسلم اصحابشان را موعظه‌ای بلیغ گفتند که دل‌ها از آن ترسان شد، و چشمان اشک آلود گردید، پس چون مبالغه و عمق موعظهٔ ایشان صلی الله علیه وسلم را دیدند، گفتند: یا رسول الله، گویا این پند کسی است که در حال وداع است، پس از او وصیتی خواستند که پس از ایشان به آن پایبند باشند. ایشان فرمودند: شما را به تقوای الله عزوجل سفارش می‌کنم، که آن انجام واجبات و ترک محرمات اند، و گوش سپردن و اطاعت کردن، یعنی: برای امرا، حتی اگر برده‌ای به امارت شما یا به ولایت شما رسید، یعنی کمترین مردم امیر شما شد از بیم برانگیخته شدن فتنه از طاعت او سر برنتابید و اطاعتش کنید، زیرا هریک از شما که زنده بماند اختلاف بسیاری را خواهد دید. سپس راه برون رفت از این اختلاف را به آنان نشان داد، و آن تمسک به سنت او و سنت خلفای راشدین هدایت یافتهٔ پس از او، یعنی ابوبکر صدیق، و عمر بن الخطاب، و عثمان بن عفان، و علی بن ابی طالب رضی الله عنهم، و گرفتن آن با دندان‌های آسیاب است که منظور از این مثال، جدیت در لزوم سنت و تمسک به آن است، و آنان را از امور نوپیدای تازه ساخته در دین برحذر داشت، زیرا هر بدعتی گمراهی است.

از فوائد حدیث

1. اهمیت تمسک به سنت و پیروی از آن.
2. توجه به پند و اندرز و نرم کردن دل ها [با موعظه].
3. امر به پیروی از چهار خلفاى راشدين هدایت یافتهٔ پس از پیامبر یعنی ابوبکر و عمر و عثمان و علی، رضی الله عنهم.
4. نهی از بدعت‌گذاری در دین و اینکه هر بدعتی گمراهی است.
5. شنیدن و اطاعت کردن از هر کسی که امارت مسلمانان به او رسیده در غیر گناه.
6. اهمیت تقوای الله عزوجل در همهٔ اوقات و احوال.
7. اختلاف در این امت رخ می‌دهد، و هنگام رخ دادن اختلاف لازم است که به سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم و خلفای راشدین بازگشت.