حديث: يَعْقِدُ الشَّيطَانُ عَلَى قَافِيَةِ رَأسِ أحَدِكُمْ، إِذَا هُوَ نَامَ، ثَلاَثَ عُقَدٍ، يَضْرِبُ عَلَى كُلِّ عُقْدَةٍ: عَلَيْكَ لَيْلٌ طَويلٌ فَارْقُدْ

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:
«يَعْقِدُ الشَّيْطَانُ عَلَى قَافِيَةِ رَأْسِ أَحَدِكُمْ إِذَا هُوَ نَامَ ثَلاَثَ عُقَدٍ يَضْرِبُ كُلَّ عُقْدَةٍ عَلَيْكَ لَيْلٌ طَوِيلٌ، فَارْقُدْ، فَإِنِ اسْتَيْقَظَ فَذَكَرَ اللَّهَ، انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ تَوَضَّأَ انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ صَلَّى انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَأَصْبَحَ نَشِيطًا طَيِّبَ النَّفْسِ، وَإِلَّا أَصْبَحَ خَبِيثَ النَّفْسِ كَسْلاَنَ».
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح البخاري: 1142]

این ترجمه نیاز به بررسی و تدقیق بیشتر دارد.

از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:
«يَعْقِدُ الشَّيطَانُ عَلَى قَافِيَةِ رَأسِ أحَدِكُمْ، إِذَا هُوَ نَامَ، ثَلاَثَ عُقَدٍ، يَضْرِبُ عَلَى كُلِّ عُقْدَةٍ: عَلَيْكَ لَيْلٌ طَويلٌ فَارْقُدْ، فَإن اسْتَيقَظَ، فَذَكَرَ اللهَ تَعَالَى انحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإنْ تَوَضّأ، انْحَلّتْ عُقدَةٌ، فَإنْ صَلَّى، انْحَلَّتْ عُقَدُهُ كُلُّها، فَأصْبَحَ نَشِيطاً طَيِّبَ النَّفْسِ، وَإلاَّ أصْبحَ خَبيثَ النَّفْسِ كَسْلاَنَ». «هريک از شما شب هنگام که می خوابد، شيطان سه گره بر پُشت سرِ او می زند و هنگامِ بستنِ هر گرهی - در گوش او - می گويد: شبی دراز در پيش داری؛ بخواب. اگر شخص بيدار شود و ذکر الله متعال بگوید، يک گره گشوده می گردد و چون وضو بگيرد، گرهِ ديگری باز می شود و چنانچه نماز بخواند، همه ی گره ها باز می گردد و آن شخص بامدادان با نشاط و سرِحال خواهد بود؛ وگرنه صبح را کسل و بی حال آغاز می کند».
[صحیح] - [متفق علیه] - [صحیح بخاری - 1142]

توضیح

پیامبر صلی الله علیه وسلم از حال شیطان و مبارزه او با شخصی که می خواهد برای نماز شب یا فجر برخیزد خبر می دهند.
وقتی مؤمن به خواب می رود، شیطان سه گره بر سر او -یعنی: پشت سر- می بندد.
اگر مؤمن از خواب بیدار شود و الله تعالی را یاد کند و وسوسه های شیطان را اجابت نکند؛ یک گره باز می شود.
هرگاه اوضو بگیرد گره دیگری باز می شود. .
هرگاه برخاست و نماز بخواند، گره سوم باز می شود، و با نشاط و سرحال می شود؛ چون الله متعال او را توفیق طاعت بخشید، و به آنچه که الله متعال به او وعده ثواب و مغفرت داده خوشحال می شود، و همچنان برای اینکه از گره ها و بازداشتن شیطان او را دور کرده است، وگرنه صبح را بی حال، و قلب غمگین، و از کارهای خیر و نیک با کسالت آغاز می کرد؛ زیرا او به گره شیطان بسته، و از قرب الرحمن دور است.

از فوائد حدیث

1. شیطان همیشه در هر مسیری در پی انسان است؛ تا او را از طاعت الله متعال بازدارد، و بنده را از شیطان جز با استعانت از الله متعال و گرفتن اسباب پیشگیری و حفاظت راه نجات نیست.
2. ذکر و عبادت الله متعال در روح نشاط و در سینه گشایش و فراخی ایجاد می کند، تنبلی و رخوت را طرد نموده، و غم و کینه را از بین می برد؛ چون ذکر الله متعال شیطان را طرد می کند و این از وسوسۀ اوست.
3. مؤمن از توفیق الله متعال برای انجام اطاعتش خوشحال می شود، و به دلیل کوتاهی از درجات فضیلت و کمال، افسرده می شود.
4. غفلت و جمود در طاعات از جمله کارها و تزیین شیطان است.
5. این سه مورد - ذکر الله، وضوء، و نماز - شیطان را دفع می کند.
6. گره از طرف شیطان است، مخصوصاً در پشت سر؛ زیرا مرکز قدرت و محدودۀ تصرف اوست، پس هرگاه به آن گره ببندد، می تواند بر روح انسان مسلط شود و او را بخواب ببرد.
7. ابن حجر عسقلانی فرمود: ذکر شب در قول او "عليك ليل"، ظاهراً منظور آن خواب شب است.
8. ابن حجر عسقلانی می گوید: برای ذکر هیچ چیز خاصی تعین نشده که دیگری جاگزین آن نباشد، بلکه هر چیزی که در ذکر الله صدق کند کفایت می کند، تلاوت قرآن و خواندن حدیث نبوی و مشغول شدن به علم شرعی شامل ذکر می باشد. اولین چیزی که در ذکر گفته می شود این است که پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرمایند: هر که شب بیدار شود و بگوید:(لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير، الحمد لله، وسبحان الله، ولا إله إلا الله، والله أكبر، ولا حول ولا قوة إلا بالله، ثم قال: اللهم اغفر لي، أو دعا استجيب له، فإن توضأ قُبلت صلاته)
9. (نیست معبود بر حق مگر الله یگانه که شریک ندارد، فرمانروایی از آن اوست و حمد و ستایش از آن اوست و او بر هر چیزی تواناست، حمد و ستایش مخصوص اوست، او منزه است، و معبود بر حق جز الله نیست، و الله بزرگ است و هیچ نیروی و قوت جز با الله نیست، سپس بگوید: الهی مرا ببخش، و اگر دعا کند مستجاب می شود، و اگر وضو بگیرد نمازش پذیرفته می شود.
10. به روایت بخاری.