حديث: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي، وَأَنَا مَعَهُ حِينَ يَذْكُرُنِي

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ:
قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «يَقُولُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي، وَأَنَا مَعَهُ حِينَ يَذْكُرُنِي، فَإِنْ ذَكَرَنِي فِي نَفْسِهِ ذَكَرْتُهُ فِي نَفْسِي، وَإِنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَإٍ ذَكَرْتُهُ فِي مَلَإٍ خَيْرٍ مِنْهُ، وَإِنِ اقْتَرَبَ إِلَيَّ شِبْرًا، تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ ذِرَاعًا، وَإِنِ اقْتَرَبَ إِلَيَّ ذِرَاعًا، اقْتَرَبْتُ إِلَيْهِ بَاعًا، وَإِنْ أَتَانِي يَمْشِي أَتَيْتُهُ هَرْوَلَةً».
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح مسلم: 2675]

این ترجمه نیاز به بررسی و تدقیق بیشتر دارد.

از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که گفت:
رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: « اللَّه - عز وجل - می فرمایند: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي، وَأَنَا مَعَهُ حِينَ يَذْكُرُنِي، فَإِنْ ذَكَرَنِي فِي نَفْسِهِ ذَكَرْتُهُ فِي نَفْسِي، وَإِنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَإٍ ذَكَرْتُهُ فِي مَلَإٍ خَيْرٍ مِنْهُ، وَإِنِ اقْتَرَبَ إِلَيَّ شِبْرًا، تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ ذِرَاعًا، وَإِنِ اقْتَرَبَ إِلَيَّ ذِرَاعًا، اقْتَرَبْتُ إِلَيْهِ بَاعًا، وَإِنْ أَتَانِي يَمْشِي أَتَيْتُهُ هَرْوَلَةً». «الله عز وجل می فرمايد: من با بنده ام مطابق گمانی که نسبت به من دارد، رفتار می کنم و هرجا مرا ياد کند، با او خواهم بود، هرکس مرا نزد خود یاد کند، او را نزد خود یاد می کنم و اگر در جمعی از من یاد کند، در جمعی بهتر از آن یاد می کنم، هرکس يک وجب به من نزديک شود، من يک ذراع به او نزديک می شوم؛ و هرکس يک ذراع به من نزديک گردد، من به اندازه ی يک باع (فاصله ی دو دستِ باز) به او نزديک می شوم؛ و هرکس قدم زنان به سوی من بيايد، من دوان دوان به سويش می روم».
[صحیح] - [متفق علیه] - [صحیح مسلم - 2675]

توضیح

پیامبر صلی الله علیه وسلم خبر می دهند که الله متعال می فرماید:
من مطابق گمان بنده ام نسبت به خودم با او رفتار می کنم، و آن طریق رجا و امیدواری به عفو، و هر آنچه از من توقع داشته باشد با او انجام می دهم؛ و من با او با رحمت و توفیق و هدایت و عنایت و تایید هستم اگر از من یاد کند.
اگر مرا در تنهایی با نفس خود با تسبیح و تهلیل وغیره یاد کند؛ او را در نفس خود یاد می کنم.
و اگر مرا در جمعی یاد کند؛ او را در جمعی بزرگتر و پاکیزه تر یاد می کنم.
هرکس يک وجب به من نزديک شود، من يک ذراع به او نزديک می شوم.
و هرکس يک ذراع به من نزديک گردد، من به اندازه ی يک باع (فاصله ی دو دستِ باز) به او نزديک می شوم.
و هرکس قدم زنان به سوی الله بيايد، او دوان دوان به سويش می رود.
اگر بنده با طاعت پروردگار تعالی بسوی او تقرب بجوید و روی آورد، پروردگار تعالی در پاداش عملش بیشتر نزدیک می شود، برای پاداش از جنس عملی که انجام داده است.
هر چه بندگی مؤمن به پروردگارش كاملتر باشد به همان اندازه به او نزديكتر می شود، عطايا و پاداش الله متعال از كار و زحمت بنده بيشتر است، نتیجه این می شود که پاداش الله متعال نظر به کیفیت و کمیت عمل صورت می گیرد.
پس مؤمن گمان خوب، و عمل، شتابان و کار نیک بیشتر انجام می دهد تا این که الله متعال را ملاقات کند.

از فوائد حدیث

1. این حدیثی است که پیامبر صلی الله علیه وسلم از پروردگارش روایت می نمایند، و آن را حدیث قدسی یا الهی می نامند، و حدیث قدسی آن است که لفظ و معنای آن از جانب الله متعال باشد، و از ویژگی های که قرآن به آن تمایز هست در آن وجود ندارد، مانند تعبد به آن و طهارت برای آن، چالش، و اعجاز و غیره.
2. اجری گفته است: اهل حق، الله تعالی را به آنچه که خود را وصف نموده، به آنچه رسول الله صلی الله علیه وسلم او را وصف نموده، و به آنچه صحابه رضی الله عنهم او را وصف نموده، توصیف می کنند، و این عقیده علمایی است که متابعت نموده و بدعت ننموده اند. پایان. پس اهل سنت آنچه را که الله متعال از اسماء و صفات برای خود ثابت نموده است، بدون تحریف و تعطیل و چگونگی و مانند ثابت می کنند، و از الله متعال آنچه را او از نفس خود نفی نموده است نفی می کنند، و پیرامون مواردی که دلیلی برای اثبات و نفی نباشد سکوت می نمایند، الله متعال فرموده اند: (‌لَيْسَ ‌كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ). (هیچ چیز مانند او نیست و او شنوا و بیناست).
3. همراه گمان نیک به الله متعال باید عمل وجود داشته باشد، حسن بصری می گوید: مؤمن نسبت به پروردگارش گمان نیک دارد بدین جهت کار نیک انجام می دهد، و فاجر نسبت به پروردگارش گمان بد دارد بدین جهت کار بد انجام می دهد.
4. قرطبی می گوید: گفته شده است که: مراد از "ظن عبدي بي" یقین اجابت هنگام دعاء است، و یقین قبولی هنگام توبه است، و یقین مغفرت هنگام استغفار است، و یقین پاداش پس انجام عبادت با رعایت شرایطش و با تمسک به وعدۀ صادق آن انجام دهد، بنابراین انسان باید طوری عمل نماید و یقین بدارد که الله متعال او را می‌پذیرد و می‌بخشد؛ زیرا او چنین وعده نموده و هرگز وعده خلافی نمی کند، پس اگر باور و یا گمان کند که الله متعال آن را نمی پذیرد و سودی برایش ندارد، این یأس و ناامیدی از رحمت الله متعال بوده و از گناهان کبیره است، و هرکس بر این چنین باور بمیرد به آنچه گمان نموده واگذار می شود، چنانکه در برخی از احادیث ذکر شده است که می‌فرماید: " فليظن بي عبدي ما شاء"، «بنده ام پیرامون من هرطوری که بخواهد گمان کند»، گفت: اما گمان مغفرت با اصرار، این جهل و بی خبری محض است.
5. تشويق به ذکر فراوان الله متعال در نفس و با زبانت، در نفس و قلب خود از الله متعال می ترسد، عظمت و حق او را یاد می کند، اميدوار او، بزرگداشت او، دوست داشتن او، گمان نیک به او، و انجام کار خالصانه برای او را انجام می دهد، و با زبان می گوید: سبحان الله، والحمد لله، ولا إله إلا الله، والله أكبر، ولا حول ولا قوة إلا بالله.
6. ابن ابی جمره می گوید: هر که آن را در حال ترس ذکر کند، در امان قرارش می دهد، و یا اگر تنها باشد، او را موانست و همدمی می بخشد.
7. الشِّبْر: (یک وجب) فاصله بین نوک انگشت کوچک تا نوک شست زمانی که کف دست کشیده باشد، و الذراع: فاصله بین نوک انگشت میانی تا استخوان آرنج، و الباع: طول هردو بازوها و پهنای قفسه سینه انسان است؛ و آن بمقدار چهار ذراع است.