فەرموودە: والله، هەریەکێک لە ئێوە شتێک ببات بە بێ مافی خۆی ئەوا دەگاتە لای خواى گەورە وئەو شتەی لە ئەستۆ دەگرێت لە ڕۆژی قیامەتدا

عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضيَ اللهُ عنه قَالَ:
اسْتَعْمَلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجُلًا عَلَى صَدَقَاتِ بَنِي سُلَيْمٍ، يُدْعَى ابْنَ اللُّتْبِيَّةِ، فَلَمَّا جَاءَ حَاسَبَهُ، قَالَ: هَذَا مَالُكُمْ وَهَذَا هَدِيَّةٌ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «فَهَلَّا جَلَسْتَ فِي بَيْتِ أَبِيكَ وَأُمِّكَ، حَتَّى تَأْتِيَكَ هَدِيَّتُكَ إِنْ كُنْتَ صَادِقًا» ثُمَّ خَطَبَنَا، فَحَمِدَ اللَّهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «أَمَّا بَعْدُ، فَإِنِّي أَسْتَعْمِلُ الرَّجُلَ مِنْكُمْ عَلَى العَمَلِ مِمَّا وَلَّانِي اللَّهُ، فَيَأْتِي فَيَقُولُ: هَذَا مَالُكُمْ وَهَذَا هَدِيَّةٌ أُهْدِيَتْ لِي، أَفَلاَ جَلَسَ فِي بَيْتِ أَبِيهِ وَأُمِّهِ حَتَّى تَأْتِيَهُ هَدِيَّتُهُ، وَاللَّهِ لاَ يَأْخُذُ أَحَدٌ مِنْكُمْ شَيْئًا بِغَيْرِ حَقِّهِ إِلَّا لَقِيَ اللَّهَ يَحْمِلُهُ يَوْمَ القِيَامَةِ، فَلَأَعْرِفَنَّ أَحَدًا مِنْكُمْ لَقِيَ اللَّهَ يَحْمِلُ بَعِيرًا لَهُ رُغَاءٌ، أَوْ بَقَرَةً لَهَا خُوَارٌ، أَوْ شَاةً تَيْعَرُ» ثُمَّ رَفَعَ يَدَهُ حَتَّى رُئِيَ بَيَاضُ إِبْطِهِ، يَقُولُ: «اللَّهُمَّ هَلْ بَلَّغْتُ» بَصْرَ عَيْنِي وَسَمْعَ أُذُنِي.
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح البخاري: 6979]

ئەم وەرگێڕاوە پێویستی بە پێداچوونەوە و وردبوونەوەی زیاتر هەیە.

لە ئەبی حومەیدی ساعیدیەوە -ڕەزای خوای لێبێت- دەڵێت:
پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- پیاوێکی بەکارهێنا بۆ كۆكردنەوەی زەكاتەكانی هۆزی بەنی سولەیم؛ پێی دەووترا: ئیبن لوتبیە، کاتێک دەگەڕایەوە بۆ بژاردنی (زەكاتەكە)؛ دەیووت: ئەمە پارەكانتانە (سامانەكانتانە) وئەمیش دیاریە (بۆ من)، پێغەمبەری خودا -صلى اللە علیە وسلم- فەرمووی: «بۆچی لە ماڵی باوک ودایکت دانانیشیت؛ بۆئەوەى ببینیت ئایا دیاریەکەت بۆ دێت ئەگەر ڕاستگۆیت؟»، پاشان وتاری بۆمان دا، حەمد وستایشی الله ی كرد، دواتر فەرمووی: «من پیاوێک لە ئێوە بەکاردەهێنم لەسەر کارێک لەوەى خودا منی کردووە بە بەرپرسیار لەسەری، دێت ودەڵێت: ئەمە پارەكەی (سامانەكەی) ئێوەیە وئەمە دیارییە بە من دراوە، بۆچی لە ماڵی باوکی ودایکی دانانیشێت بۆئەوەى ببینێت ئایا دیاریەکەى بۆ دێت؟، والله، هەریەکێک لە ئێوە شتێک ببات بە بێ مافی خۆی ئەوا دەگاتە لای خواى گەورە وئەو شتەی لە ئەستۆ دەگرێت لە ڕۆژی قیامەتدا، نامەوێت هیچ یەكێك لە ئێوە ببینم کە بگاتە لای خواى گەورە و وشترێکی هەڵگرتبێت کە (دەنگی) خیزەى لێوە دەربچێت، یان مانگایەک هەڵبگرێت كە بۆڕەی لێوە دەبچێت، یان پەزێک هەڵبگرێت كە ماعەی لێوە دەربچێت» پاشان دەستی بەرز کردەوە هەتاوەکو سپێتی بن باڵەکانى دەرکەوت، وفەرمووی: «ئەی خودایە، من پەیامەکەم گەیاند»، گێڕەرەوەی فەرموودەكە دەڵێت: ئەم فەرموودە وباسە چاوەكانم بینیوویەتی وگوێیەكانم بیستوویانە.
[صەحیحە] - [بوخاری و موسلیم هاوڕان لەسەری] - [صحيح البخاري - 6979]

شیکردنەوە

پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- پیاوێکی بەکارهێنا پێی دەووترا ئیبن لوتبیە بۆ كردنەوەی زەكاتەكانی هۆزی بەنی سولەیم، کاتێک دەگەڕایەوە بۆ مەدینە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- ئەوەی پێی درا وخەرج كرابوو پێیدەبژارد، بەڵام ئیبن لوتبیە ووتی: ئەمە پارەكانتانە (سامانەكانتانە) كە لە زەكاتدا كۆم كردەوە، وئەم پارە وسامانەیش بە دیاری بە من دراوە. بەڵام پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- پێی فەرموو: بۆچی لە ماڵی باوک ودایکت دانانیشیت؛ بۆئەوەى ببینیت ئایا دیاریەکەت بۆ دێت ئەگەر ڕاستگۆیت؟؛ ئەو مافانەی لە پێناویدا كارت كرد هۆكارە بۆ ئەوەی ئەو دیاریانەت پێبدرێت، ئەگەر لە ماڵەكەت دابنیشتیتایە هیچ دیاریەكت پێنەئەدرا، بۆیە نابێت بۆ خۆت حەڵاڵی بكەیت بە هۆی ئەوەی لە ڕێگای دیاریەوە پێت دراوە. پاشان پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- بە توڕەییەوە سەركەوت بۆ سەر مینبەرەكەی، حەمد وستایشی الله ی كرد، دواتر فەرمووی: لە پاشدا؛ من پیاوێک لە ئێوە دەكەم بە كرێكار وفەرمانبەر لەسەر پارە وسامانی زەكات ودەستكەوتەكان كە خوای گەورە خستوویەتیە ژێر ڕكێفی منەوە، كەسێك ئەو كارە دەكات، دێت ودەڵێت: ئەمە بۆ ئێوەیە وئەمیش دیاریە بە من دراوە! بۆچی لە ماڵی باوکی ودایکی دانانیشێت بۆئەوەى ببینێت ئایا دیاریەکەى بۆ دێت؟ والله هەریەکێک لە ئێوە شتێک ببات لەوەی پێی دەبەخشرێت بە بێ مافی خۆی؛ ئەوا دەگاتە لای خواى گەورە وئەو شتەی لە ئەستۆ دەگرێت لە ڕۆژی قیامەتدا، ئەگەر ئەو دیاریەی وەری گرتووە وشتر بێت ودەنگی خیزەى لێوە دەربچێت، یان ئەگەر مانگا بێت وبۆڕەی لێوە دەبچێت، یان پەزێک بێت وماعەی لێوە دەربچێت. پاشان دەستەكانی زۆر بەرز کردەوە هەتاوەکو ئەوانەی دانیشتوون سپێتی ژێر باڵەكانیان بینی، وفەرمووی: ئەی خودایە، من پەیامەکەی تۆم گەیاند. پاشان ئەبو حەمیدی ساعیدی -ڕەزای خوای لێبێت- دەڵێت: ئەم فەرموودە وباسە چاوەكانم بینیوویەتی وگوێیەكانم بیستوویانە.

لە سوودەکانی فەرموودەکە

1. پێویستە فەرمانڕەوا ئەو شتانە ڕوون بكاتەوە بۆ ئەوانەی كاری لەگەڵدا دەكەن كە داواكراوە لێیان وئەو شتانەیش كە قەدەغەكراوە لە كردەوەكانیان.
2. هەڕەشەیەكی توند لەسەر ئەوانەی پارە وسامانی خەڵكی دەبەن بە ستەم.
3. هەموو ستەمکارێک لەگەڵ ئەو شتە دێت کە ستەمی بۆی کردووە لە ڕۆژی قیامەتدا.
4. فەرمانبەر لە هەركارێكدا بێت لە كارەكانی دەوڵەت واجبە لەسەری ئەو كارەی پێی سپێردراوە جێبەجێ بكات، وبۆی نییە دیاری بۆ خۆی ببات لە شتێكدا پەیوەست بێت بە كارەكەی، وئەگەر وەری گرت پێویست بیگەڕێنێتەوە بۆ خەزێنەی سامانی دەوڵەت، ونابێت بۆ خۆی بیبات؛ چونكە هۆكارە بۆ شەڕ وخراپە ونەمانی ڕاستگۆیی ودەستپاكی.
5. ئیبن بەتاڵ دەڵێت: فەرموودەكە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی بەخشینی دیاری بە كرێكار -فەرمانبەر- بۆ سوپاسكردنیەتی لەسەر كارەكەی، یان بۆ خۆ خۆشەویست كردنە لەلای، یان بۆ تەماحكردنە لەوەی شتێك لە مافەكەی خۆی كەمتر وەربگرێت، بۆیە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- ئاماژەی كرد بۆ ئەوەی كاتێك هەر دیاریەكی پێدەدرێت وەكو هەر مسوڵمانێكی تر وایە وهیچ فەزڵی نییە بە سەریانەوە، ونابێت وەریبگرێت.
6. نەوەوی دەڵێت: لەم فەرموودەیەدا ڕوونكراوەتەوە كە: بەخشینی دیاری بە كرێكارەكان -فەرمانبەرەكان- حەرامە ودزیە؛ چونكە خیانەتی كردووە لە دەسەڵات ودەستپاكیدا، بۆیە لە فەرموودەكەدا سزاكەی باس كرد وئەوەی وەكو دیاری پێیدراوە لە ئەستۆی هەڵیدەگرێت لە ڕۆژی قیامەتدا، هەروەكو نمونەیەكی هاوشێوەی باسكرد لە بابەتی خیانەت وناپاكی لە دەستكەوتدا، لە هەمان فەرموودەدا پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- هۆكاری حەرامبوونی ئەم دیاری وەرگرتنەی باسكرد، وبەهۆی دەسەڵاتەكەیەتی، بە پێچەوانەی ئەو دیاریەی دەبەخشرێت بە كەسێك فەرمانبەردار وكرێكاری دەوڵەت نەبێت، وبۆ ئەم وەرگرتنی سونەتە.
7. ئیبن مونیر دەڵێت: كاتێك دەفەرموێت: (بۆچی لە ماڵی باوک ودایکت دانەنیشیت)؛ ئاماژەیە بۆ ئەوەی قبوڵ كردن و وەرگرتنی دیاری لە ئەو كەسەی دیاری پێدەبەخشی لە پێشتردا -كە پەیوەندی بەم كارەوە نەبوو-؛ ڕێگەپێدراوە، ئیبن حەجەر دەڵێت: زانراوە ئەمیش لە حاڵەتێكدا كە زیاتر نەبێت لەوەی باوە وئاساییە.
8. شێوازى پێغەمبەرایەتی بۆ ئامۆژگاری کردن ئەویش بریتیە لە گشتگیری نەک ناوزڕاندن.
9. ئیبن حەجەر دەڵێت: ئاماژەیە بۆئەوەی لێپرسینەوە لە كەسی متمانەپێكراو؛ ڕێگەپێدراوە.
10. ئیبن حەجەر دەڵێت: ئاماژەیە بۆئەوەی لۆمەكردنی هەڵەكار؛ ڕێگەپێدراوە.
11. بەرزکردنەوەى دەستەکان لەکاتى نزا کردندا؛ سونەتە.