حدیث: بېشکه فتنې به راشي، خبر اوسئ! بیا به داسې فتنې راشي چې ناست به پکې له روان څخه غوره وي، او روان به پکې له منډه وهوونکي څخه غوره وي چې منډې وروهي،

عَنْ عُثْمَانَ الشَّحَّامِ، قَالَ: انْطَلَقْتُ أَنَا وَفَرْقَدٌ السَّبَخِيُّ إِلَى مُسْلِمِ بْنِ أَبِي بَكْرَةَ وَهُوَ فِي أَرْضِهِ، فَدَخَلْنَا عَلَيْهِ فَقُلْنَا: هَلْ سَمِعْتَ أَبَاكَ يُحَدِّثُ فِي الْفِتَنِ حَدِيثًا؟ قَالَ: نَعَمْ، سَمِعْتُ أَبَا بَكْرَةَ رضي الله عنه يُحَدِّثُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:
«إِنَّهَا سَتَكُونُ فِتَنٌ، أَلَا ثُمَّ تَكُونُ فِتْنَةٌ الْقَاعِدُ فِيهَا خَيْرٌ مِنَ الْمَاشِي فِيهَا، وَالْمَاشِي فِيهَا خَيْرٌ مِنَ السَّاعِي إِلَيْهَا، أَلَا فَإِذَا نَزَلَتْ أَوْ وَقَعَتْ فَمَنْ كَانَ لَهُ إِبِلٌ فَلْيَلْحَقْ بِإِبِلِهِ، وَمَنْ كَانَتْ لَهُ غَنَمٌ فَلْيَلْحَقْ بِغَنَمِهِ، وَمَنْ كَانَتْ لَهُ أَرْضٌ فَلْيَلْحَقْ بِأَرْضِهِ»، قَالَ فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ أَرَأَيْتَ مَنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ إِبِلٌ وَلَا غَنَمٌ وَلَا أَرْضٌ؟ قَالَ: «يَعْمِدُ إِلَى سَيْفِهِ فَيَدُقُّ عَلَى حَدِّهِ بِحَجَرٍ، ثُمَّ لِيَنْجُ إِنِ اسْتَطَاعَ النَّجَاءَ، اللهُمَّ هَلْ بَلَّغْتُ؟ اللهُمَّ هَلْ بَلَّغْتُ؟ اللهُمَّ هَلْ بَلَّغْتُ؟»، قَالَ: فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ أَرَأَيْتَ إِنْ أُكْرِهْتُ حَتَّى يُنْطَلَقَ بِي إِلَى أَحَدِ الصَّفَّيْنِ، أَوْ إِحْدَى الْفِئَتَيْنِ، فَضَرَبَنِي رَجُلٌ بِسَيْفِهِ، أَوْ يَجِيءُ سَهْمٌ فَيَقْتُلُنِي؟ قَالَ: «يَبُوءُ بِإِثْمِهِ وَإِثْمِكَ، وَيَكُونُ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ».
[صحيح] - [رواه مسلم] - [صحيح مسلم: 2887]

دا ژباړه بیا لیدنې او کره کتنې ته اړتیا لري.

له عثمان الشحام څخه روایت دی: زه او فرقَد السبخي مسلم بن أبي بکره ته ورغلو، حال دا چې هغه په خپله ځمکه کې و، موږ ورننووتو او ورته مو وویل: آیا تا له خپل پلار څخه د فتنو په اړه کوم حدیث اورېدلی؟ ویې ویل: هو، ما له ابوبکرة رضي الله عنه څخه اورېدلي، هغه روایت کاوه، ویې ویل چې: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي:
«بېشکه فتنې به راشي، خبر اوسئ! بیا به داسې فتنې راشي چې ناست به پکې له روان څخه غوره وي، او روان به پکې له منډه وهوونکي څخه غوره وي چې منډې وروهي، خبر اوسئ! کله چې دا فتنه راکښته یا واقع شي، نو څوک چې اوښان ولري، نو د خپلو اوښانو خوا ته دې لاړ شي، او څوک چې پسونه ولري، نو د خپلو پسونو خوا ته دې لاړ شي، او څوک چې ځمکه ولري، نو د خپلې ځمکې خوا ته دې لاړ شي، یو سړي وویل: اې د الله رسوله! که څوک نه اوښان ولري، نه پسونه او نه ځمکه، نو څه به کوي؟ رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمایل: خپل توره دې واخلي، او د هغې تېغ دې په ډبره وټکوي، بیا دې ځان وژغوري که د ژغورنې توان یې درلوده، بیا یې درې ځلې وویل: اې الله! آیا ما پېغام ورساوه؟ اې الله! آیا ما پېغام ورساوه؟ اې الله! آیا ما پیغام ورساوه؟ بیا یو سړي وویل: اې د الله رسوله! که زه مجبور کړای شم، تر دې چې یو صف یا یوې ډلې ته بوتللی شم، او یو سړی ما په توره ووهي، یا یو غشی راشي او زه پرې ووژل شم؟ رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمایل: هغه به د خپلې ګناه او ستا د ګناه بار واخلي، او له دوزخیانو څخه به شي.
[صحيح] - [مسلم روايت کړی دی] - [صحیح مسلم - 2887]

تشریح

عثمان الشحام او فرقد السبخي له مسلم بن أبي بكرة رضي الله عنه څخه پوښتنه وکړه چې: آیا له خپل پلار څخه دې د رسول الله صلی الله عليه وسلم نه داسې کوم حدیث اورېدلی چې د مسلمانانو ترمنځ د فتنو او جګړو په اړه وي؟ هغه وویل: هو، رسول الله صلی الله عليه وسلم خبر ورکړی، چې له ده وروسته به فتنې راشي، او په دغو فتنو کې به ناست، غافل کس چې فتنو کې لاسوهنه نه کوي له هغه کس څخه غوره وي چې پکې روان وي، او روان کس به له هغه کس څخه غوره وي چې فتنو کې لاسوهنه کوي او برخه پکې اخلي. بیا رسول الله صلی الله عليه وسلم هغه چا ته لارښوونه وکړه چې که فتنه د هغه په زمانه کې راښکته شي یا واقع شي، او ده ته کوم پناه ځای موجود وي، نو هلته دې ولاړ شي؛ نو څوک چې اوښان لري چې څري، نو د خپلو اوښانو خوا ته دې لاړ شي، او څوک چې پسونه لري او څري، نو د خپلو پسونو خوا ته دې لاړ شي، او څوک چې ځمکه او کرونده لري، نو د خپلې ځمکې خوا ته دې لاړ شي. یوه سړي وویل: اې د الله رسوله! ته د هغه کس په اړه څه وایي چې نه اوښان لري، نه پسونه او نه ځمکه؟ رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمایل: هغه دې خپله وسله (توره) واخلي، ماته دې یې کړي او خرابه دې کړي، بیا دې وتښتي او خپل ځان او اولاد دې وژغوري که د ژغورنې توان ولري. بیا رسول الله صلی الله عليه وسلم درې ځلي شاهدي ورکړه او ویې فرمایل: اې الله! آیا ما پیغام ورساوه؟ اې الله! آیا ما پیغام ورساوه؟ اې الله! آیا ما پیغام ورساوه؟ نو یوه سړي وویل: اې د الله رسوله! ته څه وایې که زه مجبور کړای شم چې له یوه صف یا یوې ډلې سره ګډون وکړم، بیا یو سړی ما په توره ووهي، یا یو غشی راشي او ما ووژني؟ رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمایل: هغه به د خپلې ګناه او د هغه کس د ګناه بار واخلي چې هغه یې وژلی، او د قیامت په ورځ به د دوزخ له خلکو څخه وي.

د حديث له ګټو څخه

1. د فتنو د واقع کېدو په اړه خبر ورکول د دې لپاره دي چې خلک ترې خبر شي، ځان ورته چمتو کړي، پکې داخل نشي، او له الله څخه د صبر او له شر څخه د نجات دعا وکړي.
2. امام نووي ویلي: د رسول الله صلی الله عليه وسلم دا قول: «په فتنه کې ناست کس له ولاړ کس څخه غوره دی» او نورو ورته عبارتونو معنا دا ده چې دا د فتنو د ستر خطر بیان دی، خلکو ته د فتنو د اجتناب او ترې د تېښتې توصیه ده، او دا چې له فتنو شر او ازموینه د انسان د تعلق او ښکېلتیا له اندازې سره تړاو لري.
3. نووي ویلي: د فتنې په ځای کې د حاضرېدو لپاره له مجبور شوي کس څخه ګناه لرې شوې ده، خو وژنه په اکراه (مجبوریت) سره روا نه ده، بلکې مجبور کس د هغه عمل په ګناه کې شریک دی چې پرې مجبور شوی وي، په دی خبره د علماوو اجماع ده.
4. ابن حجر ویلي: او ځینو نورو علماوو ویلي: که یوه ډله د امام (مشروع واکمن) پر ضد بغاوت وکړي، جګړه پیل کړي، نو پر وړاندې یې جګړه واجب ده، همداراز، که دوه ډلې سره وجنګېږي، نو پر هر هغه چا چې توان لري، واجب ده چې د خطا کار لاس ونیسي او د حق لوري مرسته وکړي، دا د جمهورو علماوو نظر دی، خو ځینو نورو تفصیل ور کړی دی، دوی ویلي: هره جګړه چې د مسلمانانو ترمنځ واقع شي، په داسې حال کې چې د مسلمانانو لپاره یو امام (واحد مشروع مشر) نه وي، نو دا جګړه ممنوع ده، او د دې باب او نورو ورته احادیثو تطبیق باید پر همدغه حالت وشي.
5. نووي ویلي: علماوو د فتنې په جګړه کې اختلاف کړی دی؛ یوه ډله وايي: په مسلمانانو کې د فتنې پر مهال جګړه روا نه ده، حتی که هغوی د چا کور ته داخل شي او د هغه وژنه وغواړي، نو د ځان دفاع هم روا نه ده، ځکه چې حمله کوونکی تأویل لري (یعني د حق په ګمان عمل کوي)، دا د صحابي ابوبکره رضي الله عنه او نورو نظر دی. ابن عمر، عمران بن حصین رضي الله عنهم او نور وايي: فتنه کې به نه داخلېږي، خو که چا یې د وژلو هڅه وکړه، نو له خپل ځان څخه دفاع ورته روا ده، دا دواړه نظرونه په دې متفق دي چې د اسلامي فتنو په ټولو حالاتو کې باید انسان داخل نشي، خو د صحابه‌وو، تابعینو او د اسلام د علماوو اکثریت وايي: په فتنه کې د حق لوري مرسته واجبه ده، او باید د باغي ډلې پر ضد جګړه وشي، لکه څنګه چې الله تعالی فرمایي: {فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ} یعنې تاسې د هغې ډلې پر وړاندې وجنګیږئ چې بغاوت کوي تر دې چې د الله امر ته راوګرځي، هغه احادیث باید داسې تأویل شي چې یا حق لوری پکې نه وي څرګند، یا دواړه ډلې ظالمې وي، او هېڅ یوه تأویل ونه لري.