Hadith: ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: «ਇਹ ਫਿਟਨਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਆਉਣਗੇ। ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ, ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਉਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਵੱਲ ਦੌੜਦਾ ਹੈ।

عَنْ عُثْمَانَ الشَّحَّامِ، قَالَ: انْطَلَقْتُ أَنَا وَفَرْقَدٌ السَّبَخِيُّ إِلَى مُسْلِمِ بْنِ أَبِي بَكْرَةَ وَهُوَ فِي أَرْضِهِ، فَدَخَلْنَا عَلَيْهِ فَقُلْنَا: هَلْ سَمِعْتَ أَبَاكَ يُحَدِّثُ فِي الْفِتَنِ حَدِيثًا؟ قَالَ: نَعَمْ، سَمِعْتُ أَبَا بَكْرَةَ رضي الله عنه يُحَدِّثُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:
«إِنَّهَا سَتَكُونُ فِتَنٌ، أَلَا ثُمَّ تَكُونُ فِتْنَةٌ الْقَاعِدُ فِيهَا خَيْرٌ مِنَ الْمَاشِي فِيهَا، وَالْمَاشِي فِيهَا خَيْرٌ مِنَ السَّاعِي إِلَيْهَا، أَلَا فَإِذَا نَزَلَتْ أَوْ وَقَعَتْ فَمَنْ كَانَ لَهُ إِبِلٌ فَلْيَلْحَقْ بِإِبِلِهِ، وَمَنْ كَانَتْ لَهُ غَنَمٌ فَلْيَلْحَقْ بِغَنَمِهِ، وَمَنْ كَانَتْ لَهُ أَرْضٌ فَلْيَلْحَقْ بِأَرْضِهِ»، قَالَ فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ أَرَأَيْتَ مَنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ إِبِلٌ وَلَا غَنَمٌ وَلَا أَرْضٌ؟ قَالَ: «يَعْمِدُ إِلَى سَيْفِهِ فَيَدُقُّ عَلَى حَدِّهِ بِحَجَرٍ، ثُمَّ لِيَنْجُ إِنِ اسْتَطَاعَ النَّجَاءَ، اللهُمَّ هَلْ بَلَّغْتُ؟ اللهُمَّ هَلْ بَلَّغْتُ؟ اللهُمَّ هَلْ بَلَّغْتُ؟»، قَالَ: فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ أَرَأَيْتَ إِنْ أُكْرِهْتُ حَتَّى يُنْطَلَقَ بِي إِلَى أَحَدِ الصَّفَّيْنِ، أَوْ إِحْدَى الْفِئَتَيْنِ، فَضَرَبَنِي رَجُلٌ بِسَيْفِهِ، أَوْ يَجِيءُ سَهْمٌ فَيَقْتُلُنِي؟ قَالَ: «يَبُوءُ بِإِثْمِهِ وَإِثْمِكَ، وَيَكُونُ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ».
[صحيح] - [رواه مسلم] - [صحيح مسلم: 2887]

Translation Needs More Review.

ਹਜ਼ਰਤ ਉਸਮਾਨ ਅਸ਼-ਸ਼ਹਾਮ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਮੈਂ ਅਤੇ ਫਰਕਦ ਅਲ-ਸਬਖੀ ਮੁਸਲਿਮ ਬਿਨ ਅਬੀ ਬਕ਼ਰ੍ਹੇ ਦੇ ਕੋਲ ਗਏ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ: ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਫਿਟਨਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਹਦੀਸ ਦੱਸਦੇ ਸੁਣਿਆ ਹੈ?ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਹਾਂ, ਮੈਂ ਅਬੂ ਬਕ਼ਰ੍ਹੇ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ ਨੂੰ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ:
ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: «ਇਹ ਫਿਟਨਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਆਉਣਗੇ। ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ, ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਉਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਵੱਲ ਦੌੜਦਾ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਫਿਟਨਾ ਆਵੇ ਜਾਂ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਲ ਉਠੇ (ਉਟ) ਹਨ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਉਟਾਂ ਵੱਲ ਜਾਵੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਲ ਭੇਡਾਂ ਹਨ, ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਭੇਡਾਂ ਵੱਲ ਜਾਵੇ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਲ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੱਲ ਜਾਵੇ।» ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: «ਹੇ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ! ਜੇ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਨਾ ਉਟ ਹੋਣ, ਨਾ ਭੇਡਾਂ, ਨਾ ਜ਼ਮੀਨ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਕਰੇ?» ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: «ਉਹ ਆਪਣੇ ਤਲਵਾਰ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਧਾਰ ‘ਤੇ ਪੱਥਰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਜੇ ਸਮਰਥ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬਚਕੇ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੇ। ‘ਅੱਲਾਹ, ਕੀ ਮੈਂ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ?’ — ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਪੁੱਛੇ।» ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਦਮੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: «ਹੇ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ! ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਜਬਰ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਲੜਾਈ ਜਾਂ ਦੋਹਾਂ ਟੋਲੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਮੈਨੂੰ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦੇਵੇ ਜਾਂ ਤੀਰ ਆ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਵੇ?» ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: «ਉਹ ਆਪਣੇ ਗੁਨਾਹ ਨਾਲ ਬੋਝੀ ਹੋਏ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਤੇਰਾ ਗੁਨਾਹ ਵੀ ਉਸਦੇ ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ, ਅਤੇ ਉਹ ਜਹਨਮ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਵੇਗਾ»।
[صحيح] - [رواه مسلم] - [صحيح مسلم - 2887]

Explanation

ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: «ਇਹ ਫਿਟਨਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਆਉਣਗੇ। ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ, ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਉਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਵੱਲ ਦੌੜਦਾ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਫਿਟਨਾ ਆਵੇ ਜਾਂ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਲ ਉਠੇ (ਉਟ) ਹਨ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਉਟਾਂ ਵੱਲ ਜਾਵੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਲ ਭੇਡਾਂ ਹਨ, ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਭੇਡਾਂ ਵੱਲ ਜਾਵੇ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਲ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੱਲ ਜਾਵੇ।»ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: «ਹੇ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ! ਜੇ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਨਾ ਉਟ ਹੋਣ, ਨਾ ਭੇਡਾਂ, ਨਾ ਜ਼ਮੀਨ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਕਰੇ?»ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: «ਉਹ ਆਪਣੇ ਤਲਵਾਰ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਧਾਰ ‘ਤੇ ਪੱਥਰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਜੇ ਸਮਰਥ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬਚਕੇ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੇ। ‘ਅੱਲਾਹ, ਕੀ ਮੈਂ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ?’ — ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਪੁੱਛੇ।»ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਦਮੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: «ਹੇ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ! ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਜਬਰ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਲੜਾਈ ਜਾਂ ਦੋਹਾਂ ਟੋਲੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਮੈਨੂੰ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦੇਵੇ ਜਾਂ ਤੀਰ ਆ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਵੇ?»ਨਬੀ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: «ਉਹ ਆਪਣੇ ਗੁਨਾਹ ਨਾਲ ਬੋਝੀ ਹੋਏ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਤੇਰਾ ਗੁਨਾਹ ਵੀ ਉਸਦੇ ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ, ਅਤੇ ਉਹ ਜਹਨਮ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਵੇਗਾ»। ਫਿਰ ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਫਿਟਨਾ ਆਏ ਜਾਂ ਹੋਵੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਛੁਪਣ ਦੀ ਥਾਂ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਉਸ ਵੱਲ ਜਾਵੇ। ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਲ ਉਟਾਂ ਹਨ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਉਟਾਂ ਵੱਲ ਜਾਵੇ; ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਲ ਭੇਡਾਂ ਹਨ, ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਭੇਡਾਂ ਵੱਲ ਜਾਵੇ; ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਲ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਂ ਖੇਤ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੱਲ ਜਾਵੇ। ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: «ਹੇ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ! ਜੇ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਨਾ ਉਟਾਂ ਹੋਣ, ਨਾ ਭੇਡਾਂ, ਨਾ ਜ਼ਮੀਨ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਕੀ ਕਰੇ?» ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: «ਉਹ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰ ਵੱਲ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਦੀ ਧਾਰ ‘ਤੇ ਪੱਥਰ ਮਾਰੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਏ, ਫਿਰ ਜੇ ਸਮਰਥ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਏ»। ਫਿਰ ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਫਰਮਾਇਆ: «ਅੱਲਾਹ, ਕੀ ਮੈਂ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ? ਅੱਲਾਹ, ਕੀ ਮੈਂ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ? ਅੱਲਾਹ, ਕੀ ਮੈਂ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ?» ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: «ਹੇ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ ﷺ! ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਜਬਰ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੋਹਰੇ ਕਤਾਰੇ ਜਾਂ ਟੋਲੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਮੈਨੂੰ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਮਾਰੇ ਜਾਂ ਤੀਰ ਆ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਵੇ, ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਵੇ?» ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: «ਉਹ ਆਪਣੇ ਗੁਨਾਹ ਅਤੇ ਜਿਸਨੇ ਮਾਰਿਆ ਉਸ ਦੇ ਗੁਨਾਹ ਦਾ ਭਾਰੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਅਤੇ ਕਿਆਮਤ ਦੇ ਦਿਨ ਉਹ ਜਹਨਮ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਵੇਗਾ»।

Benefits from the Hadith

1. ਫਿਟਨਿਆਂ ਦੇ ਹੋਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦੇਣ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਤੋਂ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪੈਣ, ਅੱਲਾਹ ਤੋਂ ਸਬਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬੁਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਦੀ ਦੋਆ ਮੰਗਣ।
2. ਇਬਨ ਨੁਵਾਈ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਨਬੀ ਕਰੀਮ ﷺ ਦਾ ਕਹਿਣਾ: «ਬੈਠਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ», ਆਦਿ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਫਿਟਨੇ ਕਿੰਨੇ ਵੱਡੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਾਲੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਅਤੇ ਦੌੜ ਕੇ ਦੂਰ ਹੋਣ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬੁਰਾਈ ਅਤੇ ਫਿਟਨੇ ਦੀ ਤਾਕਤ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਿੰਨਾ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
3. ਇਬਨ ਨੁਵਾਈ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਜਬਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਨਾਲ ਗੁਨਾਹ ਮੁਆਫ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਜਬਰ ਨਾਲ ਕਦੇ ਵੀ ਜਾਇਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਬਲਕਿ ਜੋ ਜਬਰ ਵਿੱਚ ਹੁਕਮ ਪਾਇਆ ਗਿਆ, ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਗੁਨਾਹ ਦਾ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਰਹੇਗਾ — ਇਹ ਸਭ ਮਰਜੀਅਤ ਵਿੱਚ ਇਕ ਮੰਨਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
4. ਇਬਨ ਹਜ਼ਰ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਜੇ ਕੋਈ ਗਿਣਤੀ ਇਮਾਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਬਗਾਵਤ ਕਰੇ ਅਤੇ ਫਰਜ਼ੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤੋਂ ਪਰੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਜੰਗ ਖੜੀ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜੇ ਦੋ ਗਿਣਤੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਸਮਰਥ ਹੋਵੇ ਉਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਗਲਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕੇ ਅਤੇ ਸਹੀ ਵਾਲੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰੇ। ਇਹ ਅਕਸਰੀਅਤ ਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਰਵੱਈਆ ਹੈ।ਪਰ, ਕੁਝ ਦੂਜੇ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਜੇ ਦੋ ਮੁਸਲਮਾਨ ਗਿਣਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਕੋਈ ਜਮਾਤ ਦਾ ਇਮਾਮ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਲੜਾਈ ਮਨਾਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਦੀਸਾਂ ਇਸ ਲਈ ਹਨ।
5. ਇਬਨ ਨੁਵਾਈ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਫਿਟਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਬਾਰੇ ਉਲਝਣ ਹੈ। ਇੱਕ ਗਿਣਤੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਫਿਟਨਾ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਜੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਚਾਹਣ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਹਮਲਾਵਰ ਸੰਕਟਮਈ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਰਵਾਇਤ ਅਬੂ ਬਕ਼ਰ੍ਹੇ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ।ਇਕ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤ, ਜਿਸਨੂੰ ਇਬਨ ਉਮਰ ਅਤੇ ਇਮਰਾਨ ਬਿਨ ਹੁਸੈਨ ਰਜ਼ੀਅੱਲਾਹੁ ਅਨਹੁ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਫਿਟਨਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਜੇ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੈ। ਦੋਹਾਂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਇਕਸੁਤ੍ਰ ਹਨ ਕਿ ਇਸਲਾਮ ਦੀਆਂ ਫਿਟਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਨਾ ਹੋਣਾ।ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਸਹਾਬ, ਤਾਬਿਈਨ ਅਤੇ ਆਮ ਇਸਲਾਮੀ ਉਲਮਾਵਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਫਿਟਨਾ ਵਿੱਚ ਹੱਕ ਵਾਲੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਗੀ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਲਾਹ ਤਆਲਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ: {ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਲੜੋ ਜੋ ਬਾਗੀ ਹਨ ਤੱਕਿ ਉਹ ਅੱਲਾਹ ਦੇ ਅਮਰ ਵੱਲ ਮੁੜ ਆਉਣ} (ਆਯਤ)। ਇਹ ਸਹੀ ਰਵਾਇਤ ਹੈ। ਹਦੀਸਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਹੱਕ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂ ਜਦੋਂ ਦੋ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਜ਼ੁਲਮ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋਣ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਇੱਕ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ।