فەرموودە: ئەی حەکیم، ئەم سامانە خۆش و بەچێژە، هەرکەسێک بە بێ چڵێسی بیبات ئەوا بەرەکەتی تێدەکەوێت، وهەرکەسێک بە چڵێسیەوە بیبات ئەوا بەرەکەتی تێدا نابێت، وەکو ئەو کەسە وایە هەر دەخوات وتێر نابێت، وئەو دەستەی لە سەرەوەیە خێرترە لەو دەستەی لە ژێرەوەیە

عن حكيم بن حِزَام رضي الله عنه قال: سألت رسول الله صلى الله عليه وسلم فأعطاني، ثم سَألته فأعطاني، ثم سألته فأعطاني، ثم قال: «يا حكيمُ، إن هذا المال خَضِرٌ حُلْوٌ، فمن أخذه بِسَخاوَة نفس بُورِك له فيه، ومن أخذه بإشراف نفس لم يُبَارَك له فيه، وكان كالذي يأكل ولا يَشَبَع، واليدُ العُليا خيرٌ من اليد السُفلى» قال حكيم: فقلت: يا رسول الله، والذي بعثك بالحق لا أرْزَأُ أحدًا بَعدك شيئاً حتى أفارق الدنيا، فكان أبو بكر رضي الله عنه يَدعو حكيماً ليُعطيه العَطَاءَ، فيأبى أن يقبل منه شيئاً، ثم إن عمر رضي الله عنه دعاه ليُعطيه فأبى أن يَقبله. فقال: يا معشر المسلمين، أُشهدكم على حكيم أني أعْرِض عليه حقه الذي قَسَمَه الله له في هذا الفَيْء فيَأبى أن يأخذه. فلم يَرْزَأْ حكيم أحدًا من الناس بعد النبي صلى الله عليه وسلم حتى تُوفي.
[صحيح] - [متفق عليه]

ئەم وەرگێڕاوە پێویستی بە پێداچوونەوە و وردبوونەوەی زیاتر هەیە.

لە حەکیمی کوڕی حیزامەوە -ڕەزای خوای لێبێت- دەڵێت: داوام کرد لە پێغەمبەری خودا (لە ماڵ وسامان) پێمی بەخشی، پاشان هەر داوام لێکرد؛ ئەویش هەر پێمی بەخشی، وپاشان هەر داوام لێکرد؛ ئەویش هەر پێمی بەخشی، پاشان فەرمووی: «ئەی حەکیم، ئەم سامانە خۆش و بەچێژە، هەرکەسێک بە بێ چڵێسی (تەماح وچاوچنۆکیەوە) بیبات ئەوا بەرەکەتی تێدەکەوێت، وهەرکەسێک بە چڵێسیەوە بیبات ئەوا بەرەکەتی تێدا نابێت، وەکو ئەو کەسە وایە هەر دەخوات وتێر نابێت، وئەو دەستەی لە سەرەوەیە (دەبەخشێت) خێرترە لەو دەستەی لە ژێرەوەیە (وەردەگرێت)»، حەکیم ووتی: ئەی پێغەمبەری خودا، سوێند بە ئەوەى تۆی ناردووە بە هەق، من هەرگیز لە پاش تۆ هیچ شتێک لە کەس وەرناگرم هەتاوەکو ئەم دونیایە جێدەهێڵم، ئەبوبەکر -ڕەزای خوای لێبێت- (لە ماوەى خیلافەتەکەیدا) بانگی حەکیمی دەکرد بۆئەوەى بەشی خۆی پێببەخشێت، بەڵام ئەو ڕەتی دەکردەوە کە وەری بگرێت، وپاشان عومەر -ڕەزای خوای لێبێت- (لە ماوەى خیلافەتەکەیدا) بانگی حەکیمی دەکرد بۆئەوەى بەشی خۆی پێببەخشێت، بەڵام ئەو ڕەتی دەکردەوە کە وەری بگرێت. پاشان (عومەر) ووتی: ئەی مسوڵمانان، ئێوە شاهێد بن لەسەر حەکیم من بەشی خۆی پێدەدەم لەم دەستکەوتە کە خودا پێی بەخشیووە بەڵام ئەو ڕەتی دەکاتەوە کە وەریبگرێت، بۆیە حەکیم لە پاش پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- هیچ شتێکی لە هیچ کەسێک وەرنەدەگرت هەتا کۆچی دوایی کرد.
[صەحیحە] - [بوخاری و موسلیم هاوڕان لەسەری]

شیکردنەوە

حەکیمی کوڕی حیزام -ڕەزاى خواى لێبێت- هات بۆ لای پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- وداواى پارەی لێیکرد وئەویش پێی بەخشی، وچەند جارێکی تر داواى کرد ئەویش هەر پێی بەخشی، وپاشان پێی فەرموو: (ئەی حەکیم، ئەم سامانە خۆش و بەچێژە): واتا شتێکی خۆشەویستە ونەفسەکان حەزیان لێیەتی وسوورن لەسەر بەدەستهێنانى هەر لە سروشتیانەوە، هەروەکو چۆن نەفس حەزی لە میوەى خۆش وجوان وتام بەچێژ هەیە، وپاشان فەرمووی: (هەرکەسێک بە بێ چڵێسی -تەماح وچاوچنۆکیەوە- بیبات): واتا ئەگەر کەسێک دەستی بکەوێت بە بێ تەماح وسوور بوون وتکاکردن. ( ئەوا بەرەکەتی تێدەکەوێت): واتا خوای گەورە بەرەکەتی تێدەکات بۆیە زۆر دەبێت وئەگەرچیش بڕەکەى کەم بێت، وخاوەنەکەى قەناعەتی پێدەبەخشرێت، بۆیە نەفسی دەوڵەمەند ودڵی ئارام دەبێت وبە ئاسوودەیی دەژێت. (وهەرکەسێک بە چڵێسیەوە بیبات): واتا هەرکەسێک بە تەماح وسووربوونەوە دەستی بکەوێت وبەردەوام بیری لای بێت. ( ئەوا بەرەکەتی تێدا نابێت): واتا خواى گەورە بەرەکەت ناکات نێو ئەو بڕە پارەیە ئەگەرچیش زۆر بێت، وخاوەنەکەى قەناعەتی نابێت، وبەردەوام نەفسی هەژار دەبێت ئەگەرچیش هەموو گەنجینەکانى دونیا موڵکی ئەو بن. ولە گێڕانەوەیەکی تردا هاتووە کە -صلى اللە علیە وسلم- دەفەرموێت: (إنما أنا خَازِن، فمن أعطيته عن طيب نفس، فيبارك له فيه، ومن أعطيته عن مسألة وشَرَه، كان كالذي يأكل ولا يشبع) [رواه مسلم] واتە: (من گەنجینەوانم، بە هەرکەسێک ببەخشم کە چڵێس نەبێت وڕازی ببێت؛ ئەوا بەرەکەتی تێدەکەوێت، وهەرکەسێک داواى بکات بەهۆی تەماح وتکاکردنەوە وەکو ئەو کەسە وایە کە هەر دەخوات وتێر نابیت). هەروەکو لەم فەرموودەیەدا هاتووە، وەکو کەسێک وایە بەردەوام برسی بێت وهەرچەندە خواردن بخوات تێر نابێت، ئەگەر ئەمە حاڵی ئەو کەسە بێت کە بە چڵێسیەوە دەیبات ئەی سەبارەت بە ئەو کەسەی کە بە داواکردن دەستی دەکەوێت؟ حاڵی ئەمەی دواتر خراپتر دەبێت، بۆیە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- بە عومەری کوڕی خەتابی فەرموو: (ما جاءك من هذا المال وأنت غير مُشْرِفٍ ولا سائل فخذه، وما لا فلا تتبعه نفسك) [رواه البخاري] واتە: (ئەگەر پارە وسامانت بۆ هات لەکاتێکدا تۆ بە تەماح وسوور نەبوویت و داوات نەکرد؛ ئەوا وەریبگرە، وئەگەر بەو شێوەیە نەبوو -واتا ئەگەر تەماحت کرد وداوات کرد- ئەوا وەریمەگرە)، واتا ئەگەر نەفست بە تەماح بوو وبەردەوام بیری لای پارەکە بوو وداوات کرد ئەوا وەریمەگرە. (وئەو دەستەی لە سەرەوەیە -دەبەخشێت- خێرترە لەو دەستەی لە ژێرەوەیە -وەردەگرێت-): واتا ئەو دەستەی خۆی دەگرێتەوە لە داواکردن خێرترە لەو دەستەى کە داوا دەکات؛ واتا خۆی بەرز گرت لە زەلیلی داواکردن، بە پێچەوانەى ئەو کەسەی کە ڕێز ونرخی خۆی کەم کردەوە بەهۆی تکاکردن وداواکردن. حەکیمی کوڕی حیزام -ڕەزاى خواى لێبێت- سوێندی خوارد بەو زاتەى کە پێغەمبەری بە هەق ناردووە -صلى اللە علیە وسلم- کە لە پاش داواکردن لە ئەو داوا لە کەسی تر نەکات، ووتی: (ئەی پێغەمبەری خودا، سوێند بە ئەوەى تۆی ناردووە بە هەق، من هەرگیز لە پاش تۆ هیچ شتێک لە کەس وەرناگرم هەتاوەکو ئەم دونیایە جێدەهێڵم)، پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- کۆچی دوایی کرد ولە پاش ئەو ئەبوبەکر -ڕەزای خوای لێبێت- بوو بە خەلیفە (لە ماوەى خیلافەتەکەیدا) بانگی حەکیمی دەکرد بۆئەوەى بەشی خۆی پێببەخشێت، بەڵام ئەو ڕەتی دەکردەوە کە وەری بگرێت، وپاشان ئەبوبەکر کۆچی دوایی کرد، وعومەر -ڕەزای خوای لێبێت- بوو بە خەلیفە (لە ماوەى خیلافەتەکەیدا) بانگی حەکیمی دەکرد بۆئەوەى بەشی خۆی پێببەخشێت، بەڵام ئەو ڕەتی دەکردەوە کە وەری بگرێت. پاشان عومەر -ڕەزاى خواى لێبێت- مسوڵمانانی کرد بە شاهێد بەسەریەوە، ووتی: ئەی مسوڵمانان، ئێوە شاهێد بن لەسەر حەکیم من بەشی خۆی پێدەدەم لە خانووی گەنجینەى مسوڵمانان بەڵام ئەو ڕەتی دەکاتەوە کە وەریبگرێت، ئیمامی عومەر وای ووت بۆئەوەى بەڵگەی نەبێت بەسەر ئیمامی عومەرەوە لە پێش خواى گەورە لە ڕۆژی قیامەتدا، بۆئەوەى بە ڕوونی ئەرک وبەرپرسیارێتی خۆی بەرامبەر بەشی حەکیم لە پێش هەموو خەڵکیدا ڕابگەیەنێت، بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا حەکیم -ڕەزاى خواى لێبێت- سوور بوو لەسەر ئەوەى هیچ شتێک لە بەشی خۆی نەبات هەتاوەکو کۆچی دوایی کرد.