حديث: بی‌گمان الله عزوجل نمی‌خوابد و شایسته او نیست که بخوابد

عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَامَ فِينَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِخَمْسِ كَلِمَاتٍ، فَقَالَ:
«إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ لَا يَنَامُ، وَلَا يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَنَامَ، يَخْفِضُ القِسْطَ وَيَرْفَعُهُ، يُرْفَعُ إِلَيْهِ عَمَلُ اللَّيْلِ قَبْلَ عَمَلِ النَّهَارِ، وَعَمَلُ النَّهَارِ قَبْلَ عَمَلِ اللَّيْلِ، حِجَابُهُ النُّورُ -وَفِي رِوَايَةٍ: النَّارُ- لَوْ كَشَفَهُ لَأَحْرَقَتْ سُبُحَاتُ وَجْهِهِ مَا انْتَهَى إِلَيْهِ بَصَرُهُ مِنْ خَلْقِهِ».
[صحيح] - [رواه مسلم] - [صحيح مسلم: 179]

این ترجمه نیاز به بررسی و تدقیق بیشتر دارد.

از ابو موسی رضی الله عنه روایت است که گفت: رسول الله صلی الله علیه وسلم در میان ما ایستاد و پنج کلمه بیان فرمودند:
«بی‌گمان الله عزوجل نمی‌خوابد و شایسته او نیست که بخوابد، ترازو (قِسْط) را پایین می‌آورد و بالا می‌برد، عمل شب قبل از عمل روز و عمل روز قبل از عمل شب به سوی او بالا برده می‌شود، حجاب او نور است —و در روایتی: آتش— اگر آن را بردارد، تابش های چهره‌اش هر چه از مخلوقاتش را که چشم‌اش بدان رسد، می‌سوزاند».
[صحیح] - [مسلم روایت کرده] - [صحیح مسلم - 179]

توضیح

پیامبر صلى الله عليه وسلم در میان اصحابش خطبه ای با پنج جمله کامل ایراد فرمودند: اول: اینکه الله عزوجل نمی‌خوابد. دوم: خواب در حق او محال است؛ به دلیل کمال قیومیت و حیات ذاتی او. سوم: اینکه او تعالی ترازو (قسط) را پایین می‌آورد و بالا می‌برد؛ به واسطه آنچه از اعمال بندگان که به سوی او صعود می‌کند، و روزی‌هایشان که به زمین نازل می‌شود، سنجیده می‌شود، پس رزق که سهم و بهره هر مخلوقی است، او سبحانه آن را کاهش می‌دهد (تنگدستی می‌دهد) یا افزایش می‌دهد (گشایش می‌دهد). چهارم: آنچه بندگان در شب انجام می‌دهند، قبل از روز پس از آن، و آنچه در روز انجام می‌دهند، قبل از شب پس از آن، به سوی او بالا برده می‌شود؛ پس فرشتگان نگهبان، اعمال شب را پس از پایان آن در ابتدای روز، و اعمال روز را پس از پایان آن در ابتدای شب، بالا می‌برند. پنجم: حجاب او سبحانه که مانع دیدن اوست، نور یا آتش است، اگر آن را برمی‌داشت، تابش‌های چهره‌اش هر چه از مخلوقاتش را که چشم‌اش بدان برسد، می‌سوزاند؛ و «سُبُحاتِ وجهه» به معنای نور، جلال و زیبایی اوست. و تقدیر عبارت است از: اگر آن مانع از دیدارش —که همان حجاب است— را برمی‌داشت و کنار می‌زد و برای خلقش تجلی می‌کرد، تابش‌های چهره‌اش هر چه از مخلوقات را که چشم‌اش بدان برسد —که همه مخلوقات هستند— می‌سوزاند؛ زیرا دیدگاه او سبحانه وتعالی همه موجودات را در بر می‌گیرد.

از فوائد حدیث

1. بیان محال بودن خواب برای الله سبحانه وتعالی؛ زیرا خواب از نقائص است و او از آن منزه است.
2. الله تعالی هر کس از بندگانش را که بخواهد عزت می‌دهد و هر کس را که بخواهد خوار می‌کند، و هر که را بخواهد هدایت می‌کند و هر که را بخواهد گمراه می‌سازد.
3. اعمال (بندگان) هر روز و هر شب به سوی الله بالا برده می‌شود و در این امر، تشویقی برای بندگان است تا الله عزوجل را در شب و روز خود مراقبت کنند.
4. حدیث دلالت بر عدل الله سبحانه و حسن تدبیر او در امور مخلوقاتش دارد، و بدون شک این از صفات کمال او جل وعلا است.
5. اثبات حجاب برای او سبحانه وتعالی —که همان نور حائل بین او و خلقش است— و اگر آن نبود، آنان [در صورت تجلی] می‌سوختند.
6. آجری می‌گوید: اهل حق، الله عزوجل را به آنچه خودش را به آن وصف کرده، و رسولش صلى الله عليه وسلم او را وصف کرده، و صحابه رضی الله عنهم او را وصف کرده‌اند، توصیف می‌کنند و این مذهب علمایی است که پیروی کرده و بدعت نگذاشته‌اند. پس اهل سنت برای الله آنچه را که او برای خودش از اسماء و صفات اثبات کرده، بدون تحریف، بدون تعطیل (نفی)، بدون تکییف (چگونگی قائل شدن) و بدون تمثیل (شبیه دانستن) ثابت می‌کنند، و آنچه را که او از خود نفی کرده، از او نفی می‌کنند، و در مورد آنچه که نه نفی و نه اثباتی درباره آن وارد نشده سکوت می‌کنند، الله تعالی می‌فرمایند: «هیچ چیزی مانند او نیست و اوست شنوای بینا».
7. نوری که صفت او سبحانه وتعالی است، غیر از نوری است که با آن احتجاب کرده، نوری که با آن احتجاب کرده، نوری مخلوق است، پس نور الله تعالی نوری است که شایسته او و ذات اوست، هیچ چیزی مانند او نیست، و آنچه پیامبر صلى الله عليه وسلم دیده، چیزی جز حجابی که بین الله و بندگانش هست، نبوده است.