حديث: آیه‌ای در کتاب شماست که آن را تلاوت می‌کنید؛ اگر بر ما جماعت یهود نازل شده بود، آن روز را عید می‌گرفتیم

عَنْ عُمَرَ بْنِ الخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ:
أَنَّ رَجُلًا مِنَ اليَهُودِ قَالَ لَهُ: يَا أَمِيرَ المُؤْمِنِينَ، آيَةٌ فِي كِتَابِكُمْ تَقْرَؤُونَهَا، لَوْ عَلَيْنَا مَعْشَرَ اليَهُودِ نَزَلَتْ لاَتَّخَذْنَا ذَلِكَ اليَوْمَ عِيدًا، قَالَ: أَيُّ آيَةٍ؟ قَالَ: {اليَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا} [المائدة: 3] قَالَ عُمَرُ: قَدْ عَرَفْنَا ذَلِكَ اليَوْمَ، وَالمَكَانَ الَّذِي نَزَلَتْ فِيهِ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَهُوَ قَائِمٌ بِعَرَفَةَ يَوْمَ جُمُعَةٍ.
[صحيح] - [متفق عليه] - [صحيح البخاري: 45]

این ترجمه نیاز به بررسی و تدقیق بیشتر دارد.

از عمر بن خطاب رضی الله عنه روایت است که:
مردی از یهود به او گفت: ای امیرالمؤمنین، آیه‌ای در کتاب شماست که آن را تلاوت می‌کنید؛ اگر بر ما جماعت یهود نازل شده بود، آن روز را عید می‌گرفتیم، عمر پرسید: کدام آیه؟ گفت: {الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا}[المائدة: 3]. عمر گفت: ما آن روز و مکانی که این آیه بر پیامبر صلی الله علیه وسلم نازل شد را به خوبی می‌شناسیم؛ در حالی که ایشان روز جمعه در عرفه ایستاده بودند.
[صحیح] - [متفق علیه] - [صحیح بخاری - 45]

توضیح

مردی از یهودیان نزد امیرالمؤمنین عمر رضی الله عنه آمد و به او گفت: آیه‌ای در کتاب شما (قرآن) است که آن را تلاوت می‌کنید؛ اگر این آیه بر ما -جماعت یهود- در کتابمان (تورات) نازل شده بود، قطعاً آن روز را عیدی (جشنی) قرار می‌دادیم و به پاس نعمت نزول این آیۀ عظیم، آن را گرامی می‌داشتیم، عمر رضی الله عنه به او فرمود: کدام آیه؟ گفت: {الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا}، «امروز دینتان را برایتان کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان دین برای شما پسندیدم». عمر رضی الله عنه در پاسخ گفت: ما آن روز و مکانی که این آیۀ کریمه نازل گردید را به خوبی می‌شناسیم، این آیه در روز عید بر پیامبر صلى الله علیه وسلم نازل شد، در حالی که ایشان روز جمعه در عرفه ایستاده بودند؛ و این هر دو (جمعه و عرفه) در نزد مسلمانان از روزهای بزرگ و پر فضیلت هستند.

از فوائد حدیث

1. بیان اهتمام عمر رضی الله عنه به زمان و مکان نزول آیه.
2. این آیه بیانگر نعمتی است که الله متعال بر این امت ارزانی داشته؛ چرا که دینشان را کامل نمود و نعمت‌های خود را بر آنان تمام کرد، به گونه‌ای که در امر دین نیازمند هیچ افزوده‌ای نیستند، بنابراین هر آنچه پس از اتمام دین توسط الله تعالی پدید آید و دلیلی از دین بر آن موجود نباشد، بدعت و گمراهی محسوب می‌شود، همان‌گونه که از پیامبر صلى الله علیه وسلم ثابت شده که فرمودند: «هر کس در این امر ما [دین] چیزی نوآورد که از آن نیست، مردود است».
3. از این حدیث می‌توان دریافت که اعیاد به رأی و اختراع افراد مقرر نمی‌گردد، چنانکه اهل کتابین پیش از ما چنین کردند؛ بلکه تنها از طریق شرع و پیروی [از سنت] مقرر می‌گردد، این آیه که حاکی از کمال دین و تتمیم نعمت است، در روزی نازل شد که الله متعال آن را از دو جهت برای این امت عید قرار داده بود: یکی آنکه روز عید هفتگی ایشان (جمعه) بود، و دیگر آنکه روز عید حج‌گزاران (عرفه) است که بزرگترین اجتماع و والاترین موقف ایشان محسوب می‌شود.
4. سعدی در تفسیر این آیه می‌گوید:
5. «امروز دین شما را کامل کردم» با تحقق نصرت و تکمیل شرایع آشکار و پنهان، اصول و فروع، از این رو کتاب و سنت به تمامی کفایت می‌کنند در احکام دین، چه اصول و چه فروع، پس هر مدعی که گمان کند مردم برای شناخت عقاید و احکام خود ناگزیر از علوم دیگری غیر از علم کتاب و سنت ـ مانند علم کلام و غیره ـ هستند، جاهل و مدعایی باطل دارد؛ چرا که پنداشته دین جز به آنچه او گفته و بدان دعوت داده کامل نمی‌شود، و این از بزرگ‌ترین ستم‌ها و نادان شمردن الله و رسول اوست، «و نعمت خود را بر شما تمام کردم» نعمت‌های آشکار و نهان، «و اسلام را به عنوان دین برای شما پسندیدم» یعنی آن را برگزیدم و برایتان اختیار کردم، همان‌گونه که شما را برای آن شایسته یافتم، پس به پاس‌داری از آن قیام کنید تا شکرگزار پروردگارتان باشید، و ستایش کنید آن ذاتی را که شما را برخوردار از برترین و شریف‌ترین و کامل‌ترین ادیان نمود.