فەرموودە: چەند فەرموودەیەک سەبارەت بە فەزڵی کۆڕ ودانیشتنەکانى زیکرکردن

عن أبي هريرة رضي الله عنه عن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: «إنَّ لِلَّه تعالى ملائكة يَطُوفُون في الطُّرُق يلْتَمِسُون أهل الذِّكْر، فإذا وَجَدُوا قوماً يذكرون الله عز وجل تَنَادَوا: هَلُمُّوا إلى حاجَتِكُم، فَيَحُفُّونَهُم بِأَجْنِحَتِهِم إلى السَّماء الدُّنيا، فيَسألُهُم رَبُّهُم -وهو أعلم-: ما يقول عِبَادي؟ قال: يقولون: يُسَبِّحُونَك، ويُكَبِّرُونك، وَيَحْمَدُونَك، ويُمَجِّدُونَكَ، فيقول: هل رَأَوني؟ فيقولون: لا والله ما رَأَوك. فيقول: كيف لو رَأَوني؟! قال: يقولون: لو رأَوك كَانُوا أشَدَّ لك عبادة، وأشَدَّ لك تمْجِيداً، وأكْثر لك تسبيحاً. فيقول: فماذا يسألون؟ قال: يقولون: يَسْألُونك الجنَّة. قال: يقول: وهل رَأَوهَا؟ قال: يقولون: لا والله يا رب ما رأَوْهَا. قال: يقول: فَكَيف لو رَأَوْهَا؟ قال: يقولون: لو أنَّهُم رَأَوهَا كَانُوا أَشَدَّ عَلَيها حِرصاً، وأشَدَّ لهَا طلباً، وأَعْظَم فِيهَا رغبةً. قال: فَمِمَّ يَتَعَوَذُون؟ قال: يقولون: يَتَعَوذُون من النَّار؛ قال: فيقول: وهل رأوها؟ قال: يقولون: لا والله ما رأوها. فيقول: كيف لو رأوها؟! قال: يقولون: لو رأوها كانوا أشدَّ مِنها فِراراً، وأشدَّ لها مَخَافَة. قال: فيقول: فَأُشْهِدُكُمْ أَنِّي قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ، قال: يقول ملَك مِن الملائكة: فيهم فلان ليس منهم، إنما جاء لحاجة، قال: هُمُ الجُلَسَاء لا يَشْقَى بهم جَلِيسُهُم». وفي رواية: عن أبي هريرة رضي الله عنه عن النبي صلى الله عليه وسلم قال: «إن لله ملائكة سَيَّارة فُضُلاً يَتَتَبَّعُون مجالِسَ الذكر، فإذا وجدوا مَجْلِساً فيه ذِكْرٌ، قَعَدُوا معهم، وحَفَّ بعضُهم بعضاً بأجنحتهم حتى يمْلَؤُوا ما بينهم وبين السماء الدنيا، فإذا تَفرقوا عرجوا وصعدوا إلى السماء، فيسألهم الله عز وجل وهو أعلم -: من أين جئتم؟ فيقولون: جئنا من عند عباد لك في الأرض: يسبحونك، ويكبرونك، ويهللونك، ويحمدونك، ويسألونك. قال: وماذا يسألوني؟ قالوا: يسألونك جنتك. قال: وهل رأوا جنتي؟ قالوا: لا، أي رب. قال: فكيف لو رأوا جنتي؟! قالوا: ويستجِيرُونَك. قال: ومم يَسْتجيروني؟ قالوا: من نارك يا ربّ. قال: وهل رأوا ناري؟ قالوا: لا، قال: فكيف لو رأوا ناري؟! قالوا: ويستغفرونك؟ فيقول: قد غفرت لهم، وأعطيتهم ما سألوا، وأجرتهم مما استجاروا. قال: فيقولون: رب فيهم فلان عبد خَطَّاء إنما مرَّ، فجلس معهم. فيقول: وله غفرت، هم القوم لا يشقى بهم جليسُهُم».
[صحيح] - [متفق عليه]

ئەم وەرگێڕاوە پێویستی بە پێداچوونەوە و وردبوونەوەی زیاتر هەیە.

لە ئەبی هورەیرەوە -ڕەزای خوای لێبێت- کە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- دەفەرموێت: «خوای گەورە چەند فریشتەیەکی تایبەتى هەیە کە کاریان ئەوەیە بە ڕێگاوباندا دەسووڕێنەوە وبە شوێن ئەھلى زیکردا* دەگەڕێن، جا ھەركاتێک ببینن کە كۆمەڵێک یادى خودا دەکەن وكۆڕى زیكریان دابەستووە، بانگی یەكتر دەکەن وبەیەكتر دەڵێن: وەرن بۆ لای کارى خۆتانەوە، ئەمە ئەوەیە كە بۆی دەگەڕێن. ھەموویان بە دەوری کۆڕی زیکرەکە کۆ دەبنەوە وهەتا ئاسمانى خوار وبە باڵ دەخولێنەوە بە دەورياندا، ئینجا پەروەردگاريان لێیان دەپرسێت (ھەرچەندە خۆی باشتر حاڵەكە دەزانێت) ودەفەرموێت: ئەم بەندانەی من چی دەڵێن؟ فریشتەکان دەفەرموون: (سبحان اللە) دەکەن وتۆ بە پاك وپيرۆز وبێخەوش دەزانن، و(اللە أكبر) دەكەن وخودای خۆیان بە گەورەتر لە هەموو کەس وشتێک دادەنێن، و(الحمد لله) دەکەن وسوپاسى تۆ دەکەن وتۆ بە مەزن دادەنێن و وەسف وستایشی تۆ دەکەن. خودا دەفەرموێت: ئايا ئەمانە منيان بینیووە؟ فریشتەکان دەفەرموون: نا والله تۆیان نەبینیووە، ئینجا خودا دەفەرموێت: ئەی ئەگەر من ببینن چۆن؟ فریشتەکان دەفەرموون: ئەگەر بتبینن باشتر بەندایەتی دەکەن وباشتر سوپاس وحەمد ستایشت دەکەن وزیاتر باسى گەورەییت دەكەن وزیاتر تەسبيحاتت دەکەن. خودا دەفەرموێت: ئەی باشە داوای چی لە من دەكەن؟ فریشتەکان دەفەرموون: داوای بەهەشت لە تۆ دەكەن. خودا دەفەرموێت: ئایا بەهەشتیان بینیووە؟ فریشتەکان دەفەرموون: نە والله، ئەی خودایە! نەیان بینیووە. خودا فەرموێت: ئەی ئەگەر بیبینن چۆن؟ فریشتەکان دەفەرموون: ئەگەر بیبینن ئەوا باشتر سوور دەبن لەسەرى وباشتر هەوڵی بۆ دەدەن وزیاتر حەزى لێدەكەن. خودا دەفەرموێت: ئەی لە چى دەترسن وداوای پەناگرتن وخۆپاراستن لێ دەکەن؟ فریشتەکان دەفەرموون: لە ئاگر (دۆزەخ) دەترسن وپەنا بە خودا دەگرن لێى. خودا دەفەرموێت: ئایا ئاگریان (دۆزەخیان) بینیووە؟ فریشتەکان دەفەرموون: نە والله، نەیان بینیووە، خودا دەفەرموێت: ئەی ئەگەر بیبینن چۆن؟ فریشتەکان دەفەرموون: ئەگەر بیبینن زیاتر لێی ڕادەکەن (خۆیانی لێ دەرباز دەکەن) وزیاتر لێی دەترسن. خودا دەفەرموێت: دەی ئێوە شاهێد بن؛ ئەوا من لێیان خۆش بووم، ئینجا فریشتەیەک لە فریشتەکان دەفەرموێت: كەسێکیان لەنێودایە لە ئەوان نییە، بۆ زیکر ویادی خودا نەھاتبوو بەڵکو بۆ پێویستیەکی خۆی هاتبوو؟ خودا دەفەرموێت: كۆمەڵ وكۆڕى ئاوا، هاونیشینیان لەبەر خاترى ئەوان لە بەدبەختى ڕزگارى دەبێت وبەهۆى ئەوانەوە ئەویش خۆش بەخت دەبێت». *(مەبەست ئەهلی زیکر ئەوانەیە کە باسی خواى گەورە دەکەن یان باسی ئیسلام وخێر وچاکە دەکەن). ولە گێڕانەوەیەکی تردا: لە ئەبی هورەیرەوە -ڕەزای خوای لێبێت- کە پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- دەفەرموێت: «خوای گەورە چەند فریشتەیەکی تایبەتى هەیە کە کاریان ئەوەیە بە ڕێگاوباندا دەسووڕێنەوە وبە دوای دانیشتن وکۆڕەکانى زیکرکردن* دەگەڕێن، جا ھەركاتێک دانیشتن وکۆڕێکی زیکر ببینن ئەوا دادەنیشتن لەگەڵیان ودەوریان دەدەن هەتا باڵەکانیان بۆشاییەکان پڕ دەکاتەوە هەتا ئاسمانی دونیا، ئەگەر خەڵکانی دانیشتنی زیکرەکە جیا ببنەوە، ئەوا فریشتەکانیش بەرز دەبنەوە بەرەو ئاسمان، خودا -عز وجل- (ھەرچەندە خۆی باشتر حاڵەكە دەزانێت) پرسیاریان لێدەکات: لە کوێوە هاتن؟ فریشتەکان دەفەرموون: لە لای هەندێک لە بەندەکانی تۆ بووین لە خەڵکی سەر زەوی: تەسبیحات دەکەن (واتە: دەڵێن سبحان اللە) کە بە مانای ئەوە دێت: تۆ بە پاك وپيرۆز وبێخەوش دەزانن، وتەکبیرات دەکەن (واتە دەڵێن اللە أكبر) کە بە مانای ئەوە دێت: خودای خۆیان بە گەورەتر لە هەموو کەس وشتێک دادەنێن، وتەحمیدات دەکەن (دەڵێن: الحمد لله) کە بە مانى ئەوە دێت: حەمد وسوپاسى تۆ دەکەن و وەسف وستایشی تۆ دەکەن، تەهلیلات دەکەن (دەڵێن: ﻻ إله إﻻ الله) کە بە مانای ئەوە دێت دان بەوە دەنێن کە هیچ پەرستراوێک هەق وڕاست نییە کە شایەنی پەرستن بیت جگە لە الله، وداوا دەکەن ولە تۆ دەپاڕێنەوە. خودا دەفەرموێت: ئایا داواى چی لە من دەکەن؟ فریشتەکان دەفەرموون: داوای بەهەشت لە تۆ دەكەن. خودا دەفەرموێت: ئایا بەهەشتەکەى منیان بینیووە؟ فریشتەکان دەفەرموون: نە والله، ئەی پەروەردگار! (نەیان بینیووە). خودا فەرموێت: ئەی ئەگەر بەهەشتەکەم بیبینن چۆن؟ فریشتەکان دەفەرموون: داواى پەناگرتن وپاراستنیان لە تۆ دەکەن. خودا دەفەرموێت: داواى پەناگرتن وپاراستنیان لە چی دەکەن؟ فریشتەکان دەفەرموون: لە ئاگری دۆزەخت دەترسن ئەی پەروەردگار. خودا دەفەرموێت: ئایا دۆزەخەکەى منیان بینیووە؟ فریشتەکان دەفەرموون: نەخێر، خودا دەفەرموێت: ئەی ئەگەر دۆزەخەکەم بیبینن چۆن؟ فریشتەکان دەفەرموون: داواى لێخۆشبوون لە تۆ دەکەن (ئیستیغفار دەکەن). خودا دەفەرموێت: لێیان خۆش بووم، وئەوەى داواى دەکەن پێیانم بەخشی، وپەنام دان وپاراستیانم لەوەى داواى پەناگرتن وخۆپاراستنیان لێی دەکرد. فریشتەکان دەفەرموون: فڵان بەندەیەکی گوناهکارە، تەنها لەوێوە تێپەڕی ولەگەڵیان دانیشت. خودا دەفەرموێت: لە ئەویش خۆش بووم، كۆمەڵ وکەسانی ئاوا، هاونیشینیان لەبەر خاترى ئەوان لە بەدبەختى ڕزگارى دەبێت وبەهۆى ئەوانەوە ئەویش خۆش بەخت دەبێت». *(کۆڕ ودانیشتنەکانی زیکرکردن: مەبەست ئەو شوێنانەیە کە باسی خودا وئیسلام وخێر وچاکەى تێدا دەکرێت)
[صەحیحە] - [بوخاری و موسلیم هاوڕان لەسەری]

شیکردنەوە

ئەم فەرموودەیە جۆرێک لە جۆرەکانى بە مەزندانانى کۆڕەکانى دانیشتن بۆ زیکردن ویادی خواى گەورە دەگێڕێتەوە، پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- دەفەرموێت: (خوای گەورە چەند فریشتەیەکی تایبەتى هەیە کە کاریان ئەوەیە بە ڕێگاوباندا دەسووڕێنەوە وبە شوێن ئەھلى زیکردا* دەگەڕێن): واتا خواى گەورە کۆمەڵەیەک لە فریشتەی تایبەتکردووە جگە لەوانەى کە مرۆڤەکان دەپارێزن وکردەوەکان دەنووسن؛ ئەمانە کۆمەڵێکن دەگەڕێن بە سەر زەویدا، بە ناو ڕێگا ومزگەوت وماڵی مسوڵماناندا بە دواى کۆڕ ودانیشتنی زیکر ویادکردنی خواى گەورە دەگەڕێن، سەردانیان دەکەن وئامادە دەبن وگوێ لەوانە دەگرن کە باسی زیکر ویادی خواى گەورە دەکەن، وا ديارە ئەمە زیاتر مەبەست لێی ئەو کۆبوونەوانەیە کە یادی خودای تێدا دەکرێت بە حەمد وسوپاسکردن وتەسبیحات وتەهلیلات وتەکبیرات وخوێندنەوەى قورئان بەڵام نەک هەمووی بە یەک دەنگ وەکو هاوشێوەى چەند گروپێک لە سۆفیەکان، بەڵکو هەر یەک لە لای خۆیەوە لە دانیشتنەکەدا زیکر ویادی خودا دەکات لەو دانیشتنەی کە باسی خودا وئاینی ئیسلام دەکرێت. (جا ھەركاتێک ببینن کە كۆمەڵێک یادى خودا دەکەن وكۆڕى زیكریان دابەستووە، بانگی یەكتر دەکەن وبەیەكتر دەڵێن: وەرن بۆ لای کارى خۆتانەوە، ئەمە ئەوەیە كە بۆی دەگەڕێن): واتا فریشتەکان بانگی یەکتر دەکەن ودەڵێن: وەرن بۆ لای ئەو شتەى بە دوایدا دەگەڕان بۆیە بچن بەرەو لای ئەو خەڵکی یادی خودا دەکەن وگوێیان لێبگرن. پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- لە وەسفی ئەو فریشتانەى کە لە کۆڕ ودانیشتنەکانى زیکرکردن ئامادە دەبن دەفەرموێت: (ھەموویان بە دەوری کۆڕی زیکرەکە کۆ دەبنەوە): واتا دەوریان دەدەن هەروەکو چۆن بازنگ دەوری دەست دەدات. (وهەتا ئاسمانى خوار وبە باڵ دەخولێنەوە بە دەورياندا): واتا بە دەوریاندا کۆدەبنەوە وبەرزدەبنەوە هەتا دەگەنە ئاسمان. پاشان پێغەمبەر -صلى اللە علیە وسلم- باسی گفتوگۆی نێوان خواى گەورەی شکۆدار وفریشتە بەڕێزەکان دەکات: (ئینجا پەروەردگاريان لێیان دەپرسێت -ھەرچەندە خۆی باشتر حاڵەكە دەزانێت-): هەرچەندە خودا لەوان زاناترە سەبارەت بە حاڵی ئەو کەسانەى زیکر دەکەن، ئەمیش بۆ ئەوەیە وەسف وشانازیان پێوە بکات لە لای فریشتەکان. (ودەرفەرموێت: ئەم بەندانەی من چی دەڵێن؟ فریشتەکان دەفەرموون: (سبحان اللە) دەکەن وتۆ بە پاك وپيرۆز وبێخەوش دەزانن، و(اللە أكبر) دەكەن وخودای خۆیان بە گەورەتر لە هەموو کەس وشتێک دادەنێن، و(الحمد لله) دەکەن وسوپاسى تۆ دەکەن وتۆ بە مەزن دادەنێن و وەسف وستایشی تۆ دەکەن): واتا دەڵێن/ سبحان الله والحمد لله وﻻ إله إﻻ الله والله أکبر، وبە مەزندانان واتا دەڵێن/ ﻻ إله إﻻ الله وئەمیش بە مەزندانانى خواى گەورەیە لە تەوحیدی پەرستندا (توحید الألوهیة). (خودا دەفەرموێت: ئايا ئەمانە منيان بینیووە؟ فریشتەکان دەفەرموون: نا والله تۆیان نەبینیووە، ئینجا خودا دەفەرموێت: ئەی ئەگەر من ببینن چۆن؟ فریشتەکان دەفەرموون: ئەگەر بتبینن باشتر بەندایەتی دەکەن وباشتر سوپاس وحەمد ستایشت دەکەن وزیاتر باسى گەورەییت دەكەن وزیاتر تەسبيحاتت دەکەن): چونکە هەوڵ وکۆشش لە پەرستندا بە پێی زانست وعیلمە. (خودا دەفەرموێت: ئەی باشە داوای چی لە من دەكەن؟ فریشتەکان دەفەرموون: داوای بەهەشت لە تۆ دەكەن): واتا یادی تۆ دەکەن وتۆ دەپەرستن بە هیوای ئەوەى بیانکەیتە بەهەشتەوە. (خودا دەفەرموێت: ئایا بەهەشتیان بینیووە؟ فریشتەکان دەفەرموون: نە والله، ئەی خودایە! نەیان بینیووە. خودا فەرموێت: ئەی ئەگەر بیبینن چۆن؟ فریشتەکان دەفەرموون: ئەگەر بیبینن ئەوا باشتر سوور دەبن لەسەرى وباشتر هەوڵی بۆ دەدەن وزیاتر حەزى لێدەكەن): واتا زیاتر هەوڵ بۆ چوونە بەهەشت دەدەن وکردەوەى چاک زۆرتر ئەنجامدەدەن چونکە بیستن سەبارەت بە شتێک وەکو بینینی نییە. (خودا دەفەرموێت: ئەی لە چى دەترسن وداوای پەناگرتن وخۆپاراستن لێ دەکەن؟) واتا داوا لە خودا دەکەن لە چی شتێک بیانپارێزێت کە لێی دەترسن. (فریشتەکان دەفەرموون: لە ئاگر (دۆزەخ) دەترسن وپەنا بە خودا دەگرن لێى): واتا یادی خودا دەکەن ودەیپەرستن لە ترسی چوونە دۆزەخ، ولە خودا دەپاڕێنەوە وداواى لێدەکەن بۆ ئەوەى بیانپارێزێت لە چوونە دۆزەخ. (خودا دەفەرموێت: ئایا ئاگریان -دۆزەخیان- بینیووە؟ فریشتەکان دەفەرموون: نە والله، نەیان بینیووە، خودا دەفەرموێت: ئەی ئەگەر بیبینن چۆن؟ فریشتەکان دەفەرموون: ئەگەر بیبینن زیاتر لێی ڕادەکەن -خۆیانی لێ دەرباز دەکەن- وزیاتر لێی دەترسن): واتا زیاتر کۆشش دەکەن بۆ ئەنجامدانى کردەوەى چاک کە هۆکارن بۆ ڕزگاربوون لە دۆزەخ. (خودا دەفەرموێت: دەی ئێوە شاهێد بن؛ ئەوا من لێیان خۆش بووم): واتا لە تاوانەکانیان خۆش بووم. (ئینجا فریشتەیەک لە فریشتەکان دەفەرموێت: كەسێکیان لەنێودایە لە ئەوان نییە، بۆ زیکر ویادی خودا نەھاتبوو بەڵکو بۆ پێویستیەکی خۆی هاتبوو؟): واتا لە نێو ئەم کۆمەڵەی کە یادی خودا دەکەن کەسێکیان لەنێودایە لە ئەوان نییە بەڵام بۆ جێبەجێکردنی پێویستیەکی خۆی هاتووە ودانیشتووە لەگەڵیان، ئایا خواى گەورە لە ئەویش خۆش دەبێت؟. (خودا دەفەرموێت: كۆمەڵ وكۆڕى ئاوا، هاونیشینیان لەبەر خاترى ئەوان لە بەدبەختى ڕزگارى دەبێت وبەهۆى ئەوانەوە ئەویش خۆش بەخت دەبێت). *(مەبەست ئەهلی زیکر ئەوانەیە کە باسی خواى گەورە دەکەن یان باسی ئیسلام وخێر وچاکە دەکەن).