ھەدىس: ئوۋ ئىتىڭنى “بىسمىللاھ” دەپ قويۇۋەتكەن بولساڭ، ئىتىڭ ئوۋلىغان ھايۋاننى يىگىن، دېدى

عن عديّ بن حاتم رضي الله عنه قال: قلتُ: يا رسول الله، إني أُرسلُ الكلاب المعلَّمة، فيُمسِكنَ عليّ، وأذكرُ اسم الله؟ فقال: "إذا أرسلتَ كلبَكَ المعلَّمَ، وذكرتَ اسمَ الله، فكُلْ ما أمسكَ عليك"، قلت: وإن قتلنَ؟ قال: "وإن قَتلْنَ، ما لم يَشْرَكْها كلبٌ ليس منها"، قلتُ له: فإني أرمي بالمِعْراض الصيدَ فأُصُيبُ؟ فقال: "إذا رميتَ بالمعراضِ فخزَقَ فكلْهُ، وإن أصابَه بعَرْضٍ فلا تأكلْهُ". وحديث الشعبي، عن عدي نحوه، وفيه: "إلا أن يأكل الكلب، فإن أكل فلا تأكل؛ فإني أخاف أن يكون إنما أمسك على نفسه، وإن خالطها كلاب من غيرها فلا تأكل؛ فإنما سميت على كلبك، ولم تسم على غيره". وفيه: "إذا أرسلت كلبك المكلب فاذكر اسم الله، فإن أمسك عليك فأدركته حيا فاذبحه، وإن أدركته قد قتل ولم يأكل منه فكله، فإنَّ أخْذَ الكلبِ ذَكَاته". وفيه أيضا: "إذا رميت بسهمك فاذكر اسم الله". وفيه: "فإن غاب عنك يوما أو يومين -وفي رواية: اليومين والثلاثة- فلم تجد فيه إلا أثر سهمك، فكل إن شئت، فإن وجدته غريقا في الماء فلا تأكل؛ فإنك لا تدري الماء قتله، أو سهمك؟
[صحيح] - [متفق عليه]

ئۇدەي ئىبنى ھاتەمدىن مۇنداق رىۋايەت قىلىنىدۇ: ئى رەسۇلۇللاھ! مەن ئوۋچىلىققا ئۈگۈتىلگەن ئىتىمنى “بىسمىللاھ” دەپ قويۇپ بېرىمەن، ماڭا ئوۋ تۇتۇپ كىلىدۇ، مەن «بىسمىللاھ» دەيمەن، بۇنىڭ ھۆكمى قانداق بولىدۇ؟ دەپ سورىسام، پەيغەمبەر سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم: ئىتىڭنى “بىسمىللاھ” دەپ قويۇۋەتكەن بولساڭ، ئىتىڭ ئوۋلىغان ھايۋاننى يېگىن، دېدى. ئۇنى ئۆلتۈرۈپ قويغان بولسىچۇ، دېسەم، ئۇ يەردە باشقا ئىت بولمىسا سېنىڭ ئىتىڭ ئۇنى ئۆلتۈرۈپ قويغان بولسىمۇ، يىگىن، دېدى. مەن يەنە رەسۇلۇللاھتىن ئۇچى ئۇچلۇق، ئوتتۇرى توم كالتەك بىلەن ئوۋ ئوۋلاشنىڭ ھۆكمىنى سورىدىم. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالم: ئەگەر ئوۋغا ئاتقان كالتىكىڭنىڭ ئۇچى تېگىپ قان ئاققان بولسا، ئۇنى يېسەڭ بولىدۇ. ئەگەر ئۇچى تەگمەي، توغرىسى تېگىپ ئۆلۈپ قالغان بولسا يېمىگىن، دېدى. شەئبى ئۇدەي ئىبنى ھاتەمدىن بايان قىلغان ھەدىستە: ئىت يىگەن بولسا يىمىگىن، دېدى. چۈنكى ئۇنى ئۆزىگە تۇتقان بولىدۇ، يەنە سېنىڭ ئىتىڭ بىلەن باشقا ئىتلار بىللە ئوۋلىغان بولسا يىمىگىن، چۈنكى سەن ئۆز ئىتىڭنى “بىسمىللاھ” دەپ قويۇپ بەرگەن، باشقا ئىتقا ئۇنداق قىلمىغان بولۇشى مۇمكىن، دېدى. ئۇ ھەدىستە يەنە مۇنداق كەلگەن: ئىتىڭنى قويىۋەتكەندە «بىسمىللاھ» دېگىن، ساڭا ئوۋ تۇتۇپ بەرگەندە تىرىك بولسا بوغۇزلاپ يىگىن. ئەگەر ئوۋ ئۆلگەن، ئىتىڭ ئۇنىڭدىن يىمىگەن بولسا ئۇنى بوغۇزلىماي يەۋەرگىن، چۈنكى ئىتنىڭ تۇتقىنى بوغۇزلىغاننىڭ ئورنىدا. يەنە ئۇ ھەدىستە: يا ئوقىنى «بىسمىللاھ» دەپ ئاتقان بولساڭ، ئۇنى بىر ياكى ئىككى كۈندە تاپساڭ، يەنە بىر ئىبارىدە ئىككىنچى ياكى ئۈچۈنچى كۈنى تاپساڭ، سېنىڭ يا ئوقۇڭنىڭ بەلگىسى بولسا، ئۇنى خالىساڭ يىگىن، ئەمما سۇدا ئېقىپ كەتكەن بولسا ئۇنى يىمىگىن، چۈنكى ئۇنى يا ئوقۇڭ ئۆلتۈردىمۇ ياكى سۇدا غەرىق بولۇپ ئۆلدىمۇ سەن بىلمەيسەن، دېدى
[سەھىھ(بەش شەرت تولۇق بولغادا ھەدىس سەھىھ بولىدۇ)] - [ھەدىسنى بۇخارى ۋە مۇسلىم بىردەك قوبۇل قىلغان]

شەرھىسى

ئۇدەي ئىبنى ھاتەم رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمدىن ئوۋغا ئۈگۈتۈلگەن ئىت بىلەن ئوۋلانغان نەرسىنىڭ ھۆكمىنى سورىغاندا، رەسۇلۇللاھ: ئىتىڭنى «بىسمىللاھ» دەپ قويۇپ بەرسەڭ، ئىتىڭ بىلەن باشقا ئىتلار بولمىسا ئۇنى يىگىن، ئەگەر ئىتىڭ بىلەن باشقا ئىتلار بولسا ئۇنى يىمىگىن، چۈنكى سەن ئىتىڭغىلا «بىسمىللاھ» دېدىڭ باشقىلارنىڭ ئىتىغا «بىسمىللاھ» دېمىدىڭ. يەنە شۇنىڭدەك نەيزە ۋە ئۇنىڭغا ئوخشاش نەرسىلەر بىلەن ئوۋلىساڭ، نەيزە ئۈچى ئوۋغا كىرىپ قان ئاققۇزسا «بىسمىللاھ» دېگەن بولساڭ يىگىن، ئەگەردە نەيزىنىڭ يان تەرىپى تىگىپ ئۆلگەن بولسا يىمىگىن، ئۇ ۋاقىتتا ئۇ ئۈسۈپ ئۆلتۈرۈلگەن، «ئىگىزدىن» يىقىلىپ ئۆلتۈرۈلگەن ھايۋاننىڭ ھۆكمىدە بولىدۇ. ئىتنى قويۇپ بەرگەندە ئوۋنى تىرىك تۇتسا ئوۋنى بوغۇزلاش ۋاجىب، ئۇ ۋاقىتتا باشقا ئىتلار ئوۋ يېنىدا بىللە بولسىمۇ بوغۇزلاش بىلەن ھالال بولىدۇ، دېدى. يا ئوقى بىلەن ئوۋلاش توغرىسىدا سورىغاندا، رەسۇلۇللاھ جاۋاب بېرىپ، ئەگەردە «بىسمىللاھ» دەپ ئوقنى ئاتقان بولسا، ئۇنى يىسە بولىدۇ، ئەگەردە ئاتقان ئوۋنى بىر-ئىككى كۈندىن كېيىن تاپسا، ئۇنىڭدا ئوقىنىڭ بەلگە نىشانى بولسا يېيىش دۇرۇس، ئەمما سۇغا چۈشكەن بولسا، ئۇنى يىمىسۇن، چۈنكى ئۇ سۇدا ئولدىمۇ ياكى يا ئوقى بىلەن ئولدىمۇ ئۇنىسى نامەلۇم