بروز رسانی: رسول الله صلى الله عليه وسلم هنگام نزول وحی، مشقت فراوانی را متحمل می شد. و لب هايش را تكان می داد.

عن ابن عباس رضي الله عنهما في قوله تعالى: {لا تُحَرِّكْ به لسانَك} [القيامة: 16]، قال: «كان النبيُّ صلى الله عليه وسلم يُعالِجُ مِن التنزيل شِدَّةً، وكان يُحَرِّكُ شَفَتَيْهِ» فقال لي ابنُ عباس: فأنا أُحَرِّكُهما لك كما كان رسولُ الله صلى الله عليه وسلم يُحَرِّكُهما، فقال سعيد: أنا أُحَرِّكُهما كما كان ابنُ عباس يُحَرِّكُهما، فحرَّك شَفَتَيْهِ فأنزل اللهُ -عزَّ وجلَّ-: {لا تُحَرِّكْ به لسانَك لِتَعْجَلَ به إنَّ علينا جَمْعَه وقُرآنَه} [القيامة: 17]، قال: «جَمْعَه في صدرك ثم تقرؤه»، {فإذا قرأناه فاتَّبِعْ قُرآنه} [القيامة: 18] قال: «فاستمِع له وأَنْصِتْ، ثم إنَّ علينا أن تقْرَأه، قال: فكان رسول الله صلى الله عليه وسلم إذا أتاه جبريل عليه السلام استمع، فإذا انطلقَ جبريلُ قرأه النبي صلى الله عليه وسلم كما أقرَأَه».
[صحيح] - [متفق عليه]

ابن عباس رضی الله عنهما در مورد آيه ی «لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ» [قیامت: 16] می گويد: رسول الله صلى الله عليه وسلم هنگام نزول وحی، مشقت فراوانی را متحمل می شد؛ و لب هايش را تكان می داد. ابن عباس رضی الله عنهما به من گفت: من نيز لب هايم را همانطور كه رسول الله صلى الله عليه وسلم تكان می داد، تكان می دهم (تا به شما نشان دهم كه رسول الله صلى الله عليه وسلم چگونه لب هايش را تكان می داد). سعید می گوید: من هم همانطور که ابن عباس لب هایش را تکان می داد، برای شما تکان می دهم. آنگاه الله متعال اين آيات را نازل فرمود: «لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ»: «(ای محمد، هنگام نزول قرآن) شتابزده لب هايت را (برای فراگرفتن آن) تكان مده، زيرا جمع آوری قرآن و حفاظت و ياد دادن آن، بعهده ما است».ابن عباس رضی الله عنهما در تفسير اين آيات می گويد: «حفظ قرآن در سينه ات و خواندن آن از سوی تو به عهده ی ماست». «فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ»: «پس هنگامی كه ما قرآن را خوانديم، (بعد) تو خواندن آن را پيروی كن». ابن عباس رضی الله عنهما در تفسير اين آيه می گويد: «پس سکوت کن و به آن گوش فرا ده. در پايان، اين به عهده ی ماست که توانایی خواندن آن را به شما عنايت نماييم». می گوید: «بعد از نزول اين آيات، هرگاه جبريل وحی می آورد، رسول الله صلى الله عليه وسلم نخست گوش فرا می داد و پس از بازگشت جبريل، آيات را آنگونه كه نازل شده بود، تلاوت می كرد».
[صحیح است] - [متفق علیه]

شرح

ابن عباس رضی الله عنهما خبر می دهد که رسول الله صلی الله علیه وسلم هنگام نزول وحی از تلاش و همت زیادش برای فراگیری آن بسیار رنج می دید، او پیش از اینکه جبریل وحی را به اتمام برساند، چیزهایی را که می شنید، تکرار می کرد و لب هایش را تکان می داد، از ترس اینکه مبادا پیش از اینکه وحی را حفظ نماید، جبریل او را ترک کند. ابن عباس رضی الله عنهما چگونگی تکان خوردن لب های رسول الله صلی الله علیه وسلم را به شاگردش سعید بن جبیر نشان می داد؛ و این نشان می دهد که ابن عباس رضی الله عنهما شاهد این حالت رسول الله صل الله علیه وسلم بوده است. سعید نیز همین حالت را برای شاگردانش نشان می داد. از این رو الله متعال این آیه را نازل فرمود: «لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ» یعنی: برای دریافت سریع وحی، زبانت را حرکت مده، زیرا جمع آوری و گرد آوردن وحی در سینه تو به عهده ماست. سپس فرمود: «فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ» یعنی: تا وقتی جبریل از خواندن فارغ می شود، ساکت بمان و فقط گوش کن. سپس این بر عهده ماست که تو وحی را آنگونه که نازل شده قرائت کنی. وی می گوید: پس از آن هرگاه جبریل بر رسول الله صلی الله علیه وسلم وحی می آورد، ایشان گوش می داد و چون جبریل می رفت، رسول الله صلی الله علیه وسلم آن را همانگونه که جبریل برای او خوانده بود، قرائت می کرد.